معرفی و دانلود کتاب گنجینه سخن - جلد ششم: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان

معرفی کتاب گنجینه سخن - جلد ششم: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان

کتاب گنجینه سخن - جلد ششم آخرین جلد مجموعه‌ای است که ذبیح‌الله صفا به قصد گردآوردی گزیده‌ای از متون نثر کهن آن را به نگارش درآورد. در این جلد مهم‌ترین نویسندگان قرن نهم و دهم هجری قمری معرفی می‌گردند و منتخبی از آثار اواخر عصر تیموری و دوره‌ی صفوی، آورده شده است.

درباره‌ی کتاب گنجینه سخن - جلد ششم

زبان فارسی در سرازیری‌ای افتاده بود که رهایی از آن امکان نداشت. روزبه‌روز ضعیف و ضعیف‌تر می‌شد. به پیکری روبه‌احتضار تبدیل شده بود که هر کس لگدی نثارش می‌کرد. دیگر برای کسی اهمیت نداشت که واژگان بیگانه درحال نابودی زبان فارسی بودند. دیگر هیچ‌کس برای اعتلای زبان فارسی تلاش نمی‌کرد. وقتی هم صفویان روی کار آمدند، اوضاع حتی بدتر از قبل شد. پادشاهان و درباریانی که در میان خود به زبان ترکی صحبت می‌کردند، دیگر چه کار به زبان فارسی داشتند؟ در این میان کسانی که قلبشان برای زبان فارسی می‌تپید، کسانی که نمی‌توانستند نابودی این زبان را ببینند، تصمیم گرفتند که در جایی دیگر، خدمت به زبان فارسی را ادامه دهند. این‌چنین بود که سبک هندی در شعر فارسی به وجود آمد. با همه‌ی این اوصاف، اوضاع نثر با شعر فرق داشت. قطعاً نثر فارسی روبه‌احتضار بود و نفس‌های آخرش را می‌کشید. شما در کتاب گنجینه سخن – جلد ششم، شاهد آخرین تلاش‌ها برای احیای زبان فارسی در اواخر دوره‌ی تیموری و اوایل دوره‌ی صفوی هستید. تلاش‌هایی که در سال‌های بعد نتیجه‌بخش بود و افرادی چون ذبیح‌الله صفا (Zabihollah Safa)، در این نتیجه نقشی به‌سزا داشتند.

آثاری که در دوره‌ی صفویان به نگارش درآمدند، عمدتاً به دو دسته تقسیم می‌شوند: یا نثری بسیار ساده دارند که کلمات عامیانه در آن به چشم می‌خورد و پر از اشکالات نگارشی و دستوری هستند. یا از شدت تصنع و تکلف، هیچ‌کس، حتی نویسنده‌شان، مایل به خواندن آن‌ها نبود! تنها چیزی که در عصر صفوی توجه را به خود جلب می‌کرد، تنوع موضوعات بود. تذکره، داستان، تفسیر، فقه، علوم گوناگون از جمله ریاضی و نجوم و طب، تاریخ و لغت و فنون ادبی، فقط چند موضوعی بودند که درباره‌شان کتاب نوشته می‌شد. در کتاب گنجینه سخن – جلد ششم کتاب‌های متعلق به فصیح خوافی و میرخواند در حوزه‌ی تاریخ هستند؛ در کتاب دولتشاه سمرقندی و نفحات‌الانس جامی، شرح‌حالی از زندگی شاعران، نویسندگان و عرفا می‌خوانید؛ آثارالوزراء عقیلی از وزیران پرشمار عهد اسلامی می‌گوید؛ آثار حروفیان و جلال‌الدین دوانی علوم متداول آن‌زمان را مورد بررسی قرار داده‌اند و در پایان منتخبی از کتاب شخصی نقل شده که کلمه‌ی روضه از اثر او آمده است؛ یعنی کاشفی سبزواری.

پژوهشگران بسیاری نسخه‌های خطی قرن چهارم و پنجم هجری قمری را مورد بررسی قرار داده‌اند و هنوز هم که هنوز است، دانشجویان رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی، اگر به متون کهن علاقه داشته باشند، به‌سراغ شعر و نثر قرن پنجم تا هشتم می‌روند. در این میان آن‌چه بیش از همه مغفول مانده است، ادبیات در دوره‌ی تیموریان و صفویان است. بیشتر پژوهشگران با اعتراف به این‌که زبان فارسی در این دو دوره دچار انحطاط شده است، دست از تحقیق در نسخه‌های خطی صفوی و تیموری و تصحیح آن‌ها می‌شویند. درباره‌ی طرز هندی کمتر از دیگر سبک‌ها بحث می‌شود و هیچ اهمیتی به نثر دوره‌ی تیموری و صفوی داده نمی‌شود. ذبیح‌الله صفا که مؤلف کتاب گران‌قدر «تاریخ ادبیات در ایران» است، نگاهی همه‌جانبه به زبان و ادبیات فارسی دارد و نمی‌تواند سه قرن را در پژوهش‌هایش نادیده بگیرد. کتاب گنجینه سخن – جلد ششم، فقط نقطه‌ی شروعی است برای کسانی که می‌خواهند به سراغ متون دوره‌‌ی صفوی بروند و بدون هیچ پیش‌زمینه‌ای و به دور از هرگونه جانب‌داری، از دیدگاه علمی به این آثار بپردازند.

درباره‌ی مجموعه‌ی گنجینه‌ی سخن

مرحوم ذبیح‌الله صفا در خلال کتاب تاریخ ادبیات در ایران، در بخش معرفی شاعران، نمونه‌ای از اشعار آنان را می‌آورد. در بخش معرفی نویسندگان، به دلیل طولانی بودن متن آنان، نمی‌توانست نمونه‌ای از نثر آن‌ها بیاورد. ازاین‌رو بر آن شد که کتابی تألیف کند که در آن گزیده‌ای از آثار پارسی‌نویسان بزرگ گرد آورده شده باشد. جلدهای اول تا ششم کتاب گنجینه سخن، حاصل این تصمیم ذبیح‌الله صفاست. انتشارات فردوس این کتاب را در سال 1391 در دو مجلد به انتشار رسانید. شش جلد این کتاب به ترتیب عبارتند از:

• جلد اول: از ابومنصور معمری تا ابوالفضل بیهقی
• جلد دوم: از ناصرخسرو تا منتجب‌الدین جوینی
• جلد سوم: از نظامی عروضی تا مبارکشاه
• جلد چهارم: از منهاج سراج تا شرف‌الدین شامی
• جلد پنجم: از سراج ارموی تا عمادالدین محمود
• جلد ششم: از فصیح خوافی تا کاشفی سبزواری

کتاب گنجینه سخن - جلد ششم برای چه کسانی مناسب است؟

علاقه‌مندان به متون کهن فارسی از مطالعه‌ی کتاب گنجینه سخن – جلد ششم لذتی بسیار خواهند برد.

در بخشی از کتاب گنجینه سخن - جلد ششم: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان می‌خوانیم

هر چند ولادت ابومسلم که او را «امیر آلِاحمد» نیز گویند در غیر مرو اتّفاق افتاده، چون ظهور او در آن دیار بود، او را مَروَزى جهتِ آن گویند و در این اوراق محلّى از رفتن ابومسلم به حج ثبت افتاد امّا تفصیلش این است که چون او را داعیه طواف بیت‌الله پیدا شد از خراسان روان گشت و بعد از قطع مراحل به انبار رسید و با سَفّاح ملاقات کرده ما فى‌الضّمیرِ خود را معروض داشت و چون بنابر مصلحت ملکى سَفّاح نمى‌خواست که او امیر قافله باشد، برادر خود ابوجعفر منصور را که در آن اَوان به حکومت ولایت جزیره اشتغال داشت پیغام داد که امسال عزیمت حجّ نمایى و در آن باب نوشته بفرست و امارت قافله التماس کن و منصور به موجب فرموده عمل نموده و متعاقب مکتوب به انبار رسید و این معنى بر ابومسلم گران آمد و کینه او در دل گرفت و هر دو متوجّه حَرَم شده در منازلِ ایشان یک منزل بُعد بود چنانچه سَبْقِ ذِکر یافت.

و اگرچه امارت قافله حاجّ تعلّق به منصور مى‌داشت لیکن ابومسلم اعراب بادیه را خلعت‌ها داده آبار و طُرُق را معمور گردانید و چندان مَکْرُمَت و اِحسان از وى صدور یافت که عَرَبان او را امیر حقیقى و جعفر را امیر مجازى مى‌گفتند و چون به مکّه رسید ابومسلم خوان کَرَم گسترده پرتو التفات بر ضیافتِ مُقیم و مسافر افگنده ایشان را طعام‌هاى وافر داده اکثر معاریف و مشاهیر را خلعت‌هاى فاخر پوشانید و محبّت وى در دل‌ها قرار یافته در سینه‌ها جا گرفت و طبقات خلایق بهمقتضاى الانسانُ عَبیدُالاحسان مرید و معتقد او گشتند.و چون از مناسِکِ حَجّ فارغ گشته، عزیمت مراجعت کردند ابومسلم پیش از منصور روان شد و به قولى خبر مَوتِ سَفّاح نخست به ابومسلم رسید، تعزیت‌نامه به منصور نوشت و تهنیت خلافت نگفت و چندان توقّف ننمود که ابوجعفر به او رسد، چنانکه مذکور شد.

فهرست مطالب کتاب

153- فصیح خوافى
154- جعفرى
155- احمد بن حسین
156- حُرُوفیان
157- عقیلى
158- سیّد ظهیرالدّین مَرعَشى
159- جامى
160- معین‌الدین اسفزارى
161- دولتشاه
162- میرخواند
163- جلال‌الدّین دَوانى
164- کاشفى سبزوارى