معرفی و دانلود کتاب گنجینه سخن - جلد اول: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان

معرفی کتاب گنجینه سخن - جلد اول: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان

کتاب گنجینه سخن - جلد اول برگزیده‌ای است از نثر پارسی از شاهنامه‌ی ابومنصوری تا تاریخ بیهقی. مرحوم ذبیح‌الله صفا در ابتدای این کتاب تاریخچه‌ای مختصر از تاریخ تحول نثر فارسی به دست داده، انواع دوره‌های نثر را معرفی کرده و درباره‌ی موضوعات آثار منثور سخن گفته است. وی در ابتدای گزیده‌ی هر متن، ابتدا از مؤلف کتاب و تاریخچه‌ی تألیف آن می‌گوید و چند بخش از کتاب مدنظر را برای نمونه می‌آورد.

درباره‌ی کتاب گنجینه سخن - جلد اول

وقتی از نثر فارسی سخن می‌گوییم، اولین سؤالی که به ذهنمان می‌رسد این است: چرا سابقه‌ی متون منثور فارسی به پس از شعر فارسی می‌رسد؟ درواقع چرا ابتدا شعر به وجود آمد سپس نثر؟ در دوران باستان در هر تمدنی، شعرها به‌خاطر شفاهی بودنشان و وزن و قافیه، راحت‌تر به خاطر سپرده می‌شدند و سینه به سینه منتقل می‌گشتند. اگر کمی با فرهنگ ایرانی آشنایی داشته باشید، به اهمیت و جایگاه والای شعر و موسیقی در این فرهنگ پی برده‌اید. نقش شاعران در دربار پادشاهان حیاتی بود، دیوان‌های شعر بیشتر از آثار منثور مورد استقبال حاکمان قرار می‌گرفتند و استنساخ آن‌ها اولویت بیشتری داشت. همچنین در دوران باستان بنا بر دستوری که انوشیروان ساسانی داده بود، خواندن و نوشتن فقط متعلق به گروه خاصی از جامعه بود؛ از این رو شعرهایی که شفاهی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شد، احتمال ماندگاری‌شان بیشتر بود. با همه‌ی این تفاسیر، نثر فارسی اهمیتی به‌سزا در تاریخ زبان دارد. ذبیح‌الله صفا (Zabihollah Safa) در کتاب گنجینه سخن، تنها بخشی از این گنجینه‌ی ارزشمند را نشان می‌دهد.

اما اولین متن منثور در چه زمانی به وجود آمد؟ در این‌باره مانند تاریخ ظهور شعر فارسی، افسانه‌هایی به وجود آمده است که هیچ‌کدام قابل‌اثبات نیست. در دوره‌ی سامانی که نثر و شعر پارسی به اوج خود رسید و نهضت ترجمه آغاز شد، به دستور فرمانروای توس، ابومنصور محمد بن عبدالرزاق، کتاب خدای‌نامه از زبان عربی به فارسی ترجمه شد. از این کتاب که بعدها با نام «شاهنامه‌ی ابومنصوری» از آن یاد شد، فقط مقدمه‌ای باقی مانده است. از همین مقدمه‌ی کوتاه می‌توان متوجه شد که یکی از منابع مهم شاهنامه‌ی فردوسی همین شاهنامه‌ی ابومنصوری است. این اثر یکی از اولین متون نثر به حساب می‌آید و در سال 346 هجری قمری به نگارش درآمد. ذبیح‌الله صفا کتاب گنجینه سخن – جلد اول را با این متن مهم شروع می‌کند که ابومنصور معمری مأمور بود آن را جمع‌آوری کند.

ابوالمؤید بلخی که نام او فقط در چند متن مانند ترجمه‌ی تاریخ طبری و تاریخ سیستان آمده است، یکی از کسانی بود که در عهد سامانی می‌زیست و نام چند اثر از او به جای مانده است: شاهنامه‌ی ابوالمؤید، متن منظوم قصه‌ی یوسف و زلیخا، عجایب‌البلدان. بخشی از کتاب عجایب‌البلدان در تاریخ سیستان آمده و ذبیح‌الله صفا از همین بخش در کتاب خود استفاده کرده است.

دو متن عجایب‌البلدان و مقدمه‌ی شاهنامه‌ی ابومنصوری، در میان دیگر متون منثور پراکنده شده‌اند و تاریخ تألیف آن‌ها براساس سبک آن‌ها و اشاره‌ی دیگران به این کتب است. اگر بخواهیم به‌طور رسمی اولین متن منثوری را معرفی کنیم که به‌طور کامل به دست ما رسیده، باید از همان ابتدا از دو کتاب «ترجمه‌ی تفسیر طبری» و «ترجمه‌ی تاریخ طبری» (تاریخ بلعمی) نام ببریم. همان‌طور که اشاره شد، دوره‌ی حکومت سامانیان آغاز نهضت ترجمه بود و در آن دوران متون زیادی از زبان عربی به پارسی برگردانده شد. تاریخ طبری و تفسیر طبری دو متن مهمی بودند که در ابتدای قرن سوم هجری به نگارش درآمدند و ترجمه‌ی آن‌ها به دستور منصور بن نوح در حدود سال‌ 352 هجری قمری بنا به قول مشهور، با نظارت ابوعلی بلعمی صورت گرفت. ذبیح‌الله صفا در کتاب گنج سخن – جلد اول گزیده‌ای از هر دو متن را آورده است.

بنا بر پژوهش‌های بسیاری که انجام شده ، نسخه‌ی کتاب «الابنیه عن حقائق‌ الادویه» متعلق به سال 447 هجری قمری، قدیمی‌ترین نسخه‌ای است که به زبان پارسی پیدا شده است. کتاب‌های «هدایة‌المتعلمین فی الطب»، «حدودالعالم من المشرق الی المغرب»، «شرح تعرف» و «تفسیر قرآن پاک» که همه در قرن پنجم تألیف شده‌اند، از دیگر نسخه‌های قدیمی فارسی هستند. به‌جز «شرح تعرف» منتخب این متن‌ها در کتاب گنج سخن – جلد اول آمده‌اند.

انتشارات فردوس کتاب گنجینه‌ی سخن - جلد اول را منتشر کرده است.

درباره‌ی مجموعه‌ی گنجینه‌ی سخن

مرحوم ذبیح‌الله صفا در خلال کتاب تاریخ ادبیات در ایران، در بخش معرفی شاعران، نمونه‌ای از اشعار آنان را می‌آورد. در بخش معرفی نویسندگان، به دلیل طولانی بودن متن آنان، نمی‌توانست نمونه‌ای از نثر آن‌ها بیاورد. ازاین‌رو بر آن شد که کتابی تألیف کند که در آن گزیده‌ای از آثار پارسی‌نویسان بزرگ گرد آورده شده باشد. جلدهای اول تا ششم کتاب گنجینه سخن، حاصل این تصمیم ذبیح‌الله صفاست. انتشارات فردوس این کتاب را در سال 1391 در دو مجلد به انتشار رسانید. شش جلد این کتاب به ترتیب عبارتند از:

• جلد اول: از ابومنصور معمری تا ابوالفضل بیهقی
• جلد دوم: از ناصرخسرو تا منتجب‌الدین جوینی
• جلد سوم: از نظامی عروضی تا مبارکشاه
• جلد چهارم: از منهاج سراج تا شرف‌الدین شامی
• جلد پنجم: از سراج ارموی تا عمادالدین محمود
• جلد ششم: از فصیح خوافی تا کاشفی سبزواری

کتاب گنجینه سخن - جلد اول برای چه کسانی مناسب است؟

اگر به آثار منثور کهن فارسی علاقه دارید، کتاب گنجینه‌ی سخن – جلد اول را بخوانید.

در بخشی از کتاب گنجینه سخن - جلد اول: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان می‌خوانیم

هنوز چند سالى از آغاز قرن هفتم هجرى (قرن سیزدهم میلادى) یعنى سال‌هایى که نثر پارسى در کمال اعتلاء و رواج خود بود، نمى‌گذشت که ایران دچار حمله‌ی خانه‌برافکن مغول و تاتار شد. این حمله که از سال 616 هجرى (1219 میلادى) آغاز شد مبدأ تغییرات و تحولات بزرگى در همه‌ی شئون اجتماعى و عقلى و علمى و ادبى ایران گردید و حتى در زبان فارسى نیز تأثیرى سوء کرد.

وضعى که بر اثر این حادثه در ایران آغاز شد با انقلابات ایران بعد از ضعف دولت ایلخانان و تشکیل دولت‌هاى متعدد جزء و سپس در نتیجه‌ی حمله‌ی تیمور و کشاکش‌هایى که بعد از سلطنت شاهرخ بن تیمور در گرفته بود، تا اوایل قرن دهم هجرى (آغاز قرن شانزدهم میلادى) و اوان تشکیل دولت صفوى امتداد یافت.

در آغاز این دوره‌ی ممتد یعنى در قرن هفتم نظر به وجود عده‌اى از علما و ادباى دوره پیشین و وجود چند پناهگاه براى ادیبان و عالمان، فرصت نسبتاً مناسبى براى ادامه‌ی سنت‌هاى علمى و ادبى ایرانیان پیش از حمله‌ی مغول باقى بود و در همین دوره‌ی کوتاه ساحت ایران به وجود چندین تن از نویسندگان و مؤلفان بزرگ مانند افضل‌الدین کاشانى (که وفاتش را به اختلاف از 606 تا 707 هجرى نوشته‌اند) و خواجه نصیرالدین طوسى (م 672 ه. - 1273 میلادى) و عطاملک جوینى (م.681 ه. - 1282 میلادى) و قطب‌الدین شیرازى (م.710ه. - 1310 میلادى) و سعدى شیرازى (م 691 ه. 1291 میلادى) و نظایر آنان آراسته بود؛ ولى در قرن‌هاى بعد دیگر از مردانى بدین عظمت در نثرهاى علمى و ادبى نشانى نماند و نظیر فصحاى بزرگى که از این اوان به طرف اوایل پیدایش نثر فارسى در تاریخ ادبیات فارسى داریم، ظهور نکردند و اگرچه شماره‌ی کسانى که آثارى از آنان مانده باشد زیاد و آثار عده‌اى از آنان هم قابل توجه است ولى ارزش آثارشان خاصه از لحاظ زبان و سبک نگارش چنان قابل اعتنا و اعتبار نیست که از پیشینیان بوده است.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه: در تاریخ تحول نثر پارسى
1:تاریخ نثر پارسى از اوایل عهد اسلامى تا روزگار ما
2: شیوه‌هاى نگارش نثر پارسى
3: انواع نثر پارسى و موضوعات آن
جلد اول: از ابومنصور مُعَمَّرى تا هجویرى
1- ابومنصور مُعَمَّرى
2- ابوالمؤیّد بلخى
3- بَلْعَمى
4- تفسیر بزرگ
5- بُوبَکْرِ اَخَوَینى
6- حاسب طبرى
7- حدودالعالم
8- تفسیر پاک
9- تاریخ سیستان
10- بوالحسن خرقانى
11- مُحَمّدِ سُرخ
12- موفَّق هروى
13- تفسیر قرآن
14- ابن سینا
15- شرح قصه حَىّ بن یقظان
16- ابویعقوب سگزى
17- اسحق بن ابراهیم
18- بُونصرِ مُشکان
19- ابوابراهیم مُستَملى
20- گَردیزى
21- ابوریحان بیرونى
22- هُجویرى
23- ابوالفضل بَیهَقى