معرفی و دانلود کتاب گنجینه سخن - جلد چهارم: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان

معرفی کتاب گنجینه سخن - جلد چهارم: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان

گزیده‌ای از گلستان سعدی، مکاتیب مولوی، اخلاق ناصری، تاریخ جهانگشای جوینی، جامع‌التواریخ، تاریخ وصاف، تاریخ گزیده و رساله‌‌ی دلگشا در کتاب گنجینه سخن - جلد چهارم گرد آمده است. ذبیح‌الله صفا در این جلد منتخبی از آثار منثور قرن هفتم و هشتم هجری قمری می‌آورد و شما را با بزرگ‌ترین پارسی‌گویان این دوران آشنا می‌کند.

درباره‌ی کتاب گنجینه سخن - جلد چهارم

وقتی طوفان به سرزمینی می‌آید، دیگر فرقی ندارد پادشاه باشی یا یک آدم لاقبای بی‌ارزش، هنرمند باشی یا بی‌هنر، صغیر باشی یا کبیر. نمی‌توانی خودت را به دور از این آشوب نگه داری. تو هم در میان این طوفان اسیر می‌شوی و همه‌چیزت را از دست می‌دهی. وقتی مغولان به ایران حمله کردند، به هر که می‌رسیدند او را از دم تیغ می‌گذراندند و شهرها را یکی پس از دیگری به آتش می‌کشیدند. دیگر از خراسانی که زمانی مرکز علمی، فرهنگی و ادبی ایران بود، جز ویرانه‌ای بر جای نماند. هر کس که اندیشه‌‌ی جان و مال و ناموس را در سر داشت، از چنگ سربازان خون‌خوار مغول گریخت و به دیگر مناطق ایران پناه آورد. حالا دیگر فارس، شمال ایران، ممالک غوریه و آسیای صغیر، به پناهگاه‌های عارفان، نویسندگان و علمای فارسی‌زبان تبدیل شده بود. در همین پناهگاه‌ها بود که بزرگانی چراغ زبان و ادب فارسی را روشن نگاه داشتند و آن را از گزند حوادث زمانه دور کردند. ذبیح‌الله صفا (Zabihollah Safa) در کتاب گنجینه سخن – جلد چهارم، گزیده‌ای از آثار منثور این بزرگ‌مردان می‌آورد.

تنها کاری که از مغولان برمی‌آمد، نابود کردن مراکز علمی و ادبی خراسان، فرارود، ری و اصفهان بود. آنان به همین بسنده نکردند. هولاکو به دو مرکز مهم حمله برد و آن‌ها را با خاک یکسان کرد: قلعه‌های اسماعیلیه و بغداد. عطاملک جوینی در سومین جلد کتاب «تاریخ جهانگشا» با جزئیات از محاصره‌ی قلاع اسماعیلیه می‌گوید و اشاره می‌کند به‌جز چند کتاب انگشت‌شمار، همه‌ی نسخه‌های متعلق به دین اسماعیلیه، به آتش کشیده شد. از آن‌سو کشته شدن آخرین خلیفه‌ی عباسی، همه‌ی امیدهای جامعه‌ی مسلمانان را نقش بر آب کرد؛ به حدی که سعدی در زوال خلافت‌ بنی‌عباس سرود: «آسمان را حق بود گر خون بگرید بر زمین / بر زوال ملک مستعصم، امیرالمؤمنین» و در جای دیگر می‌گوید: «زینهار از دور گیتی و انقلاب روزگار / در خیال کس نیامد کانچنان گردد چنین». این‌که شاعران و نویسندگان چگونه توانستند زندگی در چنین دوره‌ای را تاب آورند، فقط و فقط از خلال آثارشان مشخص است. آثار افرادی چون مولوی، خواجه‌نصیر، رشیدالدین فضل‌الله، عطاملک جوینی، وصاف، عبید زاکانی، قطب‌الدین شیرازی و از همه مهم‌تر شیخ اجل، سعدی شیرازی، در کتاب گنجینه سخن – جلد چهارم آمده است.

ذبیح‌الله صفا عقیده دارد که زبان فارسی در این دوره هنوز دچار انحطاط نشده بود. سبک آثار دوره‌ی پس از حمله‌ی مغولان را می‌توان در سه دسته جای داد: مرسل، مسجع و مصنوع. افرادی نظیر خواجه نصیرالدین طوسی آثار علمی‌شان را به زبان فارسی مرسل می‌نوشتند. سعدی نیز نثر مسجع فارسی را در کتاب «گلستان» به اوج خود رسانید. در این میان عطاملک جوینی، رشیدالدین فضل‌الله و وصاف‌الحضره در ادامه‌ی جریانی که نصرالله منشی به وجود آورده بود، کتاب‌های خویش را به نثر مصنوع و متکلف به نگارش درآوردند؛ به طوری که برای خواندن هر جمله از این آثار، باید هزاران بار به لغت‌نامه‌ی دهخدا رجوع کنید! البته ذبیح الله صفا کار را برای مخاطبان عام ساده کرده و معنی همه‌ی کلمات و عبارات دشوار را در پاورقی کتاب گنجینه سخن – جلد چهارم آورده است.

درباره‌ی مجموعه‌ی گنجینه‌ی سخن

مرحوم ذبیح‌الله صفا در خلال کتاب تاریخ ادبیات در ایران، در بخش معرفی شاعران، نمونه‌ای از اشعار آنان را می‌آورد. در بخش معرفی نویسندگان، به دلیل طولانی بودن متن آنان، نمی‌توانست نمونه‌ای از نثر آن‌ها بیاورد. ازاین‌رو بر آن شد که کتابی تألیف کند که در آن گزیده‌ای از آثار پارسی‌نویسان بزرگ گرد آورده شده باشد. جلدهای اول تا ششم کتاب گنجینه سخن، حاصل این تصمیم ذبیح‌الله صفاست. انتشارات فردوس این کتاب را در سال 1391 در دو مجلد به انتشار رسانید. شش جلد این کتاب به ترتیب عبارتند از:

• جلد اول: از ابومنصور معمری تا ابوالفضل بیهقی
• جلد دوم: از ناصرخسرو تا منتجب‌الدین جوینی
• جلد سوم: از نظامی عروضی تا مبارکشاه
• جلد چهارم: از منهاج سراج تا شرف‌الدین شامی
• جلد پنجم: از سراج ارموی تا عمادالدین محمود
• جلد ششم: از فصیح خوافی تا کاشفی سبزواری

کتاب گنجینه سخن - جلد چهارم برای چه کسانی مناسب است؟

مطالعه‌ی کتاب گنجینه سخن – جلد چهارم را به علاقه‌مندان نثر کهن فارسی پیشنهاد می‌کنیم.

در بخشی از کتاب گنجینه سخن - جلد چهارم: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان می‌خوانیم

بر مثال شهاب ثاقب بر مرکب توکّل راکب گشت و در پانزدهم ذى‌الحجّه سنه سبع عشرة و ستّمائه بر عزیمت غزنین که پدرش نامزد او کرده بود روانه شد. از حرکت او تا وصول لشکر مغول مقدار یک ساعتى بیشتر توقّف نبود، چون ایشان را معلوم شد که شهر از سلطان خالى ماندست حالى پَسِ او گرفتند تا به سر دو راه رسیدند که سلطان ملک ایلدرک را با قومى آنجا بگذاشته بود تا اگر بر عقب لشکرى برسد ساعتى مطارده کنند چندانکِ میان او و خصم ما بینى حاصل آید. بعد از ساعتى ایلدرک چون پاى ایشان نداشت دست بجنبانید و بر راهى دیگر که نه ممرّ سلطان بود روان شد و تتار بر پى او بر آن عزیمت که سلطان هم از این راه رفته باشد دوان گشتند و سلطان از راه دیگر باز آنکِ اسب مرادش لنگ بود در یک منزل چهل فرسنگ بپیمود و لشکر مغول از طلب او نکول کردند و از آن راه عدول نمودند. چون به زوزن رسید و خواست که در زوزن رود چندانک مراکب او را اندک استجمامى حاصل آید اهالى با سلطان مناقشت نمودند و نیز به تحصّن به باره‌اى که سبب آن التماس مى‌کرد تا اگر لشکر مغول برسد ساعتى مقاومتى تواند کرد و از پیش و پس او به یکبارگى در نتوانند آمد، به هیچ وجه رضا ندادند و گفتند اگر لشکر مغول برسد ایشان از آن جانب به تیر و شمشیر روى به تو آرند و ما ازین سو به سنگ از پس پشت حمله کنیم چنانک در قرآن مجید حکایت حال خضرست حَتَّى اِذَا اَتَیَا اَهْلَ قَرْیَةٍ اسْتَطْعَمَا اَهْلَهَا فَاَبَوْا اَنْ یُضَیِّفُو هُما.

فى الجمله از کَرَم خانه بزرگان وفادار زوزن، روزن غَدر گشاده یافت به «مابژناباد»رسید و در نیم شب حرکت کرد، بامداد موغال آنجا رسید، تا به حدود بردویه از مضافات هرات برفتند و ازو بازگشتند و سلطان روان شد. چون به غزنین رسید و امین مَلِک با پنجاه هزار لشکر آنجا بود، به خدمت استقبال بیرون آمد و تمامت لشکر و رعیّت به قدوم او استبشار نمودند و به مکان او استظهار یافتند و سلطان دختر امین مَلِک را خِطبه کرد.

فهرست مطالب کتاب

90- مِنهاجِ سراج
91- افضل‌الدّین کاشانى
92- خواجه نصیر
93- مولوى
94- عَطامَلِک جوینى
95- زکریّاى قزوینى
96- ابن بى‌بى
97- سعدى
98- قطب‌الدین شیرازى
99- ناصر منشى
100- دهستانى مؤیّدى
101- سیفى هروى
102- هندوشاه
103- ابوالمفاخر باخرزى
104- محمود بن عثمان
105- عزّالدین محمود
106- شمس‌الدّین آمُلى
107- رشیدالدّین فضل‌الله
108- شَرَف‌الدّین قزوینى
109- وَصّاف
110- فَخرِ بَناکَتى
111- شَبانکاره‌اى
112- عُبَیْدِ زاکانى
113- اَفلاکى
114- ترجمه سیرتِ جلال‌الدین
115- حَمْدالله مُسْتَوفى
116- معین‌الدین یزدى
117- مُعینُ‌الّدینِ جُوَینى
118- شَرَف‌الدّینِ رامى