معرفی و دانلود کتاب گنجینه سخن - جلد پنجم: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان

معرفی کتاب گنجینه سخن - جلد پنجم: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان

ذبیح‌الله صفا در کتاب گنجینه سخن - جلد پنجم گزیده‌ای از آثار منثور دوره‌ی ایلخانان و تیموریان (قرن هشتم و نهم هجری قمری) را گرد هم آورده است. متن‌هایی که در این جلد انتخاب شده‌اند، بیشتر در حوزه‌ی تاریخ و تصوف هستند و اغلب آن‌ها در دسته‌ی نثر مصنوع و متکلف جای می‌گیرند.

درباره‌ی کتاب گنجینه سخن - جلد پنجم

«مملکت ما مملکتی است که با فرهنگ عمیقش شایستگی این را دارد که هیچ‌گاه، به هیچ‌وجه، به هیچ‌طریق، از یاد ساکنان خودش و از یاد فرزندان خودش غافل نماند و فرزندان آن هم موظفند که چنین مادری را بپرستند، چنین مادری را احترام کنند و چنین مادری را در حقیقت بر روی چشم بگذارند.» ذبیح‌الله صفا (Zabihollah Safa) در آخرین ماه‌های زندگی پربارش این سخنان را گفت؛ سخنانی که خودش با جان و دل به آن عمل کرد. او که از زیر و بم تاریخ ادبیات فارسی خبر داشت، می‌دانست که زبان فارسی چه زمانی دچار انحطاط شد؛ ازاین‌رو نمی‌خواست که این زبان در دوران او به سرنوشتی غم‌انگیز دچار شود. صفا عزمش را جزم کرده بود که زبان و ادبیات فارسی را از گزند حوادث نامیمون حفظ کند و به بهترین شکل ممکن این کار را انجام داد. کتاب گنجینه سخن – جلد پنجم، فقط گوشه‌ای است از کوشش‌های این بزرگ‌مرد که نامش همیشه ماندگار خواهد بود.

وقتی لشکریان مغول به ایران حمله آوردند، حامیان اصلی ادبیات فارسی که پادشاهان، شاهزادگان و درباریان بودند، اندک‌اندک جای خود را به مردم عادی دادند. دیگر شاعران و نویسندگان برای خوش‌آمد ممدوحشان نمی‌نوشتند. این اتفاق از سویی تأثیری مثبت بر ادبیات گذاشت و از سویی دیگر تأثیری سوء داشت. تأثیر مثبت این بود که ادبیات از قواعد و قوانین دست‌وپاگیری که درباریان وضع کرده بودند، رها شد و دیگر لازم نبود که اثر منظوم یا منثور، به حکم‌رانان یا وزیران تقدیم شود. اما همین رها شدن از قواعد ضررهایی داشت که بعدها به انحطاط زبان فارسی انجامید. مردم عادی دیگر به ظرافت‌های زبان توجهی نداشتند؛ با این اوصاف طبیعی بود که غلط‌های زیادی به زبان فارسی راه پیدا کند. ورود کلمات از زبان بیگانه یکی دیگر از آسیب‌هایی بود که پس از حمله‌ی مغول به زبان فارسی وارد شد. در این میان واژگان ترکی مغولی نظیر اردو، ایل، کوچ، چپاول، یورش و تومان هنوز هم رواج دارند؛ ولی بعضی از این کلمات و اصطلاحات جایگزین واژه‌های فارسی شدند و این زبان کهن را بیش از پیش ضعیف کردند. اگر جلدهای پیشین کتاب گنجینه سخن را خوانده باشید، احتمالاً با مطالعه‌ی کتاب گنجینه سخن – جلد پنجم، متوجه انحطاط زبان فارسی خواهید شد.

«بعد از عرض مضموناتِ محبّت و توضیح مَخزوناتِ مَوَدّت، منهى رأى جهان‌آراى گردانیده مى‌آید که امزجه و طِباع اصناف مردم برین مَجبولست که چون پادشاهى مملکتى را مسخّر کند یا امیرى و حاکمى به امارت و حکومت ولایتى رود، اهالى آنجا جهت عرض مُهمّات متوجّه او شوند و هر یک مطلوب خود را در هر کسوت که متضمن مصلحت خود دانند به عرض رسانند و در میان این طوایف مردم فضول مُفسد که خود را به زىّ صُلَحا و لباسِ علما برآرند، بى‌نهایت باشند.» این فقط مشتی است از نمونه‌ی خروار جریان انحطاط زبان فارسی. متنی که در این‌جا نقل شده، متعلق است به یکی از کاتبان و مشهور قرن هشتم هجری که در دامان پدرش، هندوشاه نخجوانی، مؤلف «تجارب‌السلف»، پرورانده شده. شمس الدین محمد بن هندوشاه معروف به شمس منشی، کتاب «دستورالکاتب» را در بیان قواعد دبیری و قوانین نامه نوشتن به نگارش درآورد. شمس منشی می‌توانست با زبانی ساده و روان بعد از عرض ارادت به پادشاه بگوید که «مردم بعد از این‌که شخصی حاکم می‌شود، به او مراجعه می‌کنند. با‌این‌حال مردمان ریاکاری هستند که هیچ مشکلی ندارند و فقط برای گرفتن مقام، نزد حاکم می‌روند.» اما با آوردن کلمات پرشمار عربی و مترادف‌های زائد،‌ تیشه‌ای برگرفت و بر ریشه‌ی زبان فارسی زد. باشد که از گذشتگان درس بگیریم و دیگر به چنین اشتباهی مرتکب نشویم!

کتاب گنجینه سخن - جلد پنجم برای چه کسانی مناسب است؟

مطالعه‌ی کتاب گنجینه سخن – جلد پنجم را به علاقه‌مندان نثر کهن فارسی پیشنهاد می‌کنیم. اگر نثر مصنوع و متکلف را نمی‌پسندید، توصیه‌ی ما این است که به‌سراغ این جلد از مجموعه‌ی گنجینه سخن نروید!

در بخشی از کتاب گنجینه سخن - جلد پنجم: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان می‌خوانیم

در وقتى که سعید جلال‌الدین خوارزمشاه را با سلطان علاءالدین کیقباد طریقه مخاصمت قائم گشت و از مراسله به مخاصمه افتادند، سلطان جلال‌الدین با لشکر جرّار و کثرتى بسیار و عددى بیشمار به عُدّت و اُهْبَتِ تمام از محروسه مراغه عنان عزیمت بطرف روم روانه کرد. سلطان علاءالدین کیقباد از رسول خویش ملک‌الامرا صلاح‌الدین کیفیت حرکت عساکر خوارزمى استماع فرموده بود و عساکر منصور خویش را فراهم آورده و اُهْبَت و ساز مرتّب داشته، بعد از حصول استعداد، قرار بر آن جمله نافذ شده بود که اجتماع عساکر در سرحدّ ارمینیّه واقع گردد تا لشکر بیگانه در ممالک روم درازدستى نکنند. روز عَزمْ سلطان به حضرت مولانا سلطان‌العلماء قدّس الله سِرَّهُ آمدند و استمداد همّت از درون مبارکش فرمودند و جهت تَیَمُّن کوس رَحیل آنجا زدند و همانجا سوار شده متوجّه گشتند. چون به حوالى اَرزَنجان رسیدند چند روز در آنجا اقامت فرمودند و جَواسیس به هر طرف روان کردند تا از کیفیت احوال اِعلام دهند. چون لشکر خوارزمى به حدود اَرْزَنُالرُّوم رسیدند جَواسیس عُدَّت و عَدَد ایشان را تحقیق کرده به خدمت سلطان اِعلام دادند. لشکر روم را از کثرت خوارزمیان وَهْمى در نفوس مُسْتَقَرّ گشت. سلطان را رأى بر آن باعث آمد تا به طریقه جاسوسى آنجا رود و از عَدَد و اُهْبَتِ ایشان و طریقه‌اى که در جنگ خواهند سلوک کردن باخبر شود. بنابر آن خود را به لباس تراکمه گردانید و چند سر اسب بادپاى بى‌داغ برگزید و با تُرکى چند از راهِ کوه به طریق اَتْراک به لشکر خوارزمیان ملحق گشت.

چون امراى خوارزمى ایشان را دیدند تفحّص حال ایشان کردند. گفتند ما از اَتراکِ این ناحِیَتیم، قدیماًاجداد ما از آبِ آمویه بودند، درین چند سال سلطان علاءالدین بر ما متغیّر شده است و عنایات از ما بگردانیده به مطالبت بسیار ما را به تنگ آورده، پیوسته انتظار عساکر منصور مى‌کردیم و این موهبت را از حق تعالى مى‌خواستیم.

فهرست مطالب کتاب

119- سِراجِ اُرْمَوى
120- دُنیسَرى
121- عبدالله حسینى
122- صَدْر
123- شَرفُ‌الدّین
124- فریدونِ سپهسالار
125- عِماد بن محمّد
126- کَرِیمِ آقْسَرایى
127- علاءالدوله سمنانى
128- امیر حسینى
129- امیر حسن دِهْلَوى
130- عَیْنِ ماهْرُو
131- ابْنِ بَزّاز
132- شهابِ انصارى
133- ابوالقاسم کاشانى
134- مَجْدِ خوافى
135- اَولیاءُالله
136- زَرکُوب
137- میر سیّد على
138- شَمْسِ مُنشى
139- میرِ خُرد
140- محمودِ کُتبى
141- نظامِ شامى
142- معین‌الدین نَطَنزى
143- نعمة‌الله وَلى
144- محمّدِ پارسا
145- حافظ اَبْرُو
146- شجاع
147- شَرَفُ‌الدّین على
148- کمال‌الدین خوارزمى
149- اَفْضَل‌الدین تُرکه
150- محمّد بیغَمى
151- کمال‌الدین عبدالرّزاق
152- عمادالدین محمود