معرفی و دانلود کتاب مرصادالعباد

معرفی کتاب مرصادالعباد

آدمی سالکی است از ازل به‌سوی ابد و غایت وجودی‌اش چیزی نیست جز پیوستن به ذات پروردگار. کتاب مرصادالعباد از نجم الدین رازی، عارف قرن ششم و هفتم هجری شرحی است عارفانه بر سفری غیرقابل اجتناب از ناآگاهی به آگاهی. مرحوم محمد امین ریاحی این کتاب کلاسیک ادبیات فارسی را تصحیح و منتشر کرده است.

درباره‌ی کتاب مرصادالعباد

در قرن هفتم هجری، به سبب عوامل مختلف سیاسی و اجتماعی نثر فارسی دستخوش تحول شد. اما در ابتدای این قرن، عارف مشهور، نجم‌الدین رازی ملقب به نجم دایه کتابی تألیف کرد که نه تنها آینه‌ی تمام‌نمای عرفان اسلامی زمانه‌اش بود، بلکه از آخرین متونی به حساب می‌آمد که نثری ساده، مرسل و گاه مسجع داشتند. کتاب مرصادالعباد یادگار باارزش این عارف پرآوازه است که مراحل سلوک و سیر وصال عاشق به معشوق ابدی را شرح می‌دهد و دیدگاه خود را نسبت به آفرینش، تجلی پروردگار در موجودات، کمال وجودی انسان و استعداد دل، این آینه‌ی تمام‌نمای اسما و صفات حق تعالی، در درک رموز هستی بیان می‌کند.

نجم رازی کتاب مرصادالعباد را در پنج باب و چهل فصل به رشته‌ی تحریر در آورده است. در باب اول «در دیباچه‌ی کتاب» نجم رازی ضرورت تألیف این کتاب و چرایی تألیف آن به زبان فارسی را بیان کرده و در باب دوم «در بیان مبدأ موجودات» از عالم ازل و شکل‌گیری انسان سخن گفته است. باب سوم با نام «در معاش خلق» به بیان شریعت و سیر عارف به‌سوی طریقت عرفانی و سلوک اختصاص دارد. این باب با بیست فصل، طولانی‌ترین و پرجزییات‌ترین فصل این کتاب است. باب چهارم «در بیان معاد نفوس سعدا و اشقیا» نام دارد و خاتمه و سرانجام چهار نفس لوامه، ملهمه، مطمئنه و اماره را شرح می‌دهد. مولف در«در بیان سلوک طوایف مختلف»، فصل پایانی این کتاب، به سلوک مشاغل و جایگاه‌های اجتماعی مختلف پرداخته است. قصد اولیه‌ی نجم دایه در بیان مختصر و کوتاه سلوک خلق به‌سوی حق بوده است اما گویی بیان جزییات و آداب، او را از نیل به این هدف باز داشته‌اند.

عرفان در قرن ششم و ابتدای قرن هفتم هجری بیش از آنکه ملهم از افکار و آرای ابن عربی باشد، قرابت بیشتری با شریعت و دین‌داری مردمان معمولی روزگار داشت. آزاداندیشی و عقل‌گرایی از دیگر خصوصیات عرفان اسلامی در این قرن بود. مفاهیمی که نجم رازی کتاب خود را بر آن‌ها بنا کرده، عمدتاً برپایه‌ی قرآن و حدیث استوارند و کمتر رگه‌هایی از عزلت و گوشه‌نشینی تصوف پسامغول دارند. مرصادالعباد با آنکه به‌قطع تألیف ربع اول قرن هفتم است به آثار نوشته‌شده در قرن ششم چه از نظر مفهومی و چه از منظر زبانی شباهت بیشتری دارد.

دکتر محمد امین ریاحی، مصحح کتاب، افزون بر تصحیح دقیق و کامل کتاب بر مبنای نسخه‌های خطی به‌جا مانده، مقدمه‌ای را نیز درباره‌ی کتاب و مولف آن به این مجلد افزوده است تا خواننده پیش از شروع متن کتاب، آشنایی کاملی با زندگی نجم رازی، سبک نوشتاری او و حیات عرفانی‌اش حاصل کند. در نتیجه، خواننده با اتکا به مقدمه‌ی فاضلانه‌ی مصحح می‌تواند زمانه و زندگی نجم دایه را به‌درستی بشناسد. افزون بر این، شرح اصطلاحات عرفانی و تاریخی در بخش تعلقیات کتاب می‌تواند به روشن کردن ذهنیت خواننده‌ی ناآشنا با متون تاریخی-عرفانی کمک کند.

در میان متون عرفانی، مرصاد العباد در زمره‌ی کتاب‌هایی است که به زبان‌های دیگر ترجمه و در زمانه‌ی خود به‌طور وسیعی در ایران و سرزمین‌های همجوار خوانده شده است.

کتاب مرصادالعباد برای چه کسانی مناسب است؟

با توجه به اینکه مرصادالعباد متن کهن عرفانی فارسی است، مخاطب اصلی این کتاب را می‌توان دانشجویان رشته‌های زبان و ادبیات فارسی و فلسفه و کلام اسلامی دانست.

در بخشی از کتاب مرصادالعباد می‌خوانیم

اما اصل همه آن هفت صفت است و هر صفتی از صفات روح به مثابت صفتی از صفات قند است چنانک نورانیت بمثابت سفیدی و محبت بمثابت ظلمت. شرح این مناسبت برفته است. و علم بمثابت صفا و حلم بمثابت کدورت و انس بمثابت لطافت و بقا بمثابت کثافت و حیات بمثابت حلاوت. و هر صفت که در قند اثر آن اندک‌تر ظاهر است بهمان مثابت در روح اثر آن صفت اندک‌تر ظاهر است.

تا اگر خواهند که آن صفت بکمال در وی ظاهر شود او را به معدنی باید برد که کمال آن صفت در وی باشد. مثلا اگر خواهند که نبات را صفت سیاهی که در وی اندک ظاهرست بکمال رسانند در قطاره باید آمیخت که معدن سیاهی است تانبات هم به نسبت سیاه شود.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
فهرست ابواب و فصول
باب اول: در دیباچه کتاب
فصل 1: در بیان آنک فایده نهادن کتاب در سخن ارباب طریقت و...
فصل 2: در بیان آنک سبب نهادن این کتاب، چه بود خاصه به پارسی
فصل 3: در بیان آنک این کتاب بر چه نسق و نهج نهاده آمد
باب دوم: در بیان مبدا موجودات
فصل 1: در بیان فطرت ارواح و مراتب معرفت آن
فصل 2: در شرح ملکوتیات و مدارج آن
فصل 3: در ظهور عوالم مختلف از ملک و ملکوت
فصل 4: در بدایت خلقت قالب انسان
فصل 5: در بدو تعلق روح بقالب
باب سوم: در معاش خلق
فصل 1: در بیان حجب روح انسان از تعلق قالب و آفات آن
فصل 2: در بیان حکمت تعلق روح بقالب و فواید آن
فصل 3: در بیان احتیاج بانبیا علیهم‌السلام در پرورش انسان
فصل 4: در بیان نسخ ادیان و ختم نبوت به محمد علیه الصلوه و السلام
فصل 5: در بیان تربیت قالب انسان بر قانون شریعت
فصل 6: در بیان تزکیت نفس و معرفت آن
فصل 7: در بیان تصفیه دل بر قانون طریقت
فصل 8: در بیان تحلیه روح بر قانون حقیقت
فصل 9: در بیان احتیاج بشیخ در تربیت انسان و سلوک راه
فصل 10: در بیان مقام شیخی و شرایط و صفات آن
فصل 11: در بیان شرایط و صفات مریدی و آداب آن
فصل 12: در بیان احتیاج بذکر و اختصاص بذکر لا اله الا الله
فصل 13: در بیان کیفیت ذکر گفتن و شرایط و آداب آن
فصل 14: در بیان در بیان احتیاج مرید بتلقین ذکر از شیخ و خاصیت آن
فصل 15: در بیان احتیاج بخلوت و شرایط و آداب آن
فصل 16: در بیان بعضی وقایع غیبی و فرق میان خواب و واقعه
فصل 17: در بیان مشاهدات انوار و مراتب آن
فصل 18: در بیان مکاشفات و انواع آن
فصل 19: در بیان تجلی ذات و صفات خداوندی
فصل 18: در بیان وصول بحضرت خداوندی بی‌اتصال و انفصال
باب چهارم: در بیان معاد نفوس سعدا و اشقیا
فصل 1: در معاد نفس ظالم و آن نفس لوامه است
فصل 2: در معاد نفس مقتصد و آن نفس ملهمه است
فصل 3: در معاد نفس سابق و آن نفس مطمئنه است
فصل 4: در معاد نفس اشقی و آن نفس اماره است
باب پنجم: در بیان سلوک طوایف مختلف
فصل 1: در بیان سلوک ملوک و ارباب فرمان
فصل 2: در بیان حال ملوک و سیرت ایشان با هر طایفه از رعایا و شفقت بر احوال خلق
فصل 3: در بیان سلوک وزرا و اصحاب قلم و نواب
فصل 4: در بیان سلوک علما از مفتیان و مذکران و قضاه
فصل 5: در بیان سلوک ارباب نعم و اصحاب اموال
فصل 6: در بیان سلوک داقین و روسا و مزارعان
فصل 7: در بیان سلوک اهل تجارت
فصل 8: در بیان سلوک محترفه و اهل صنایع
خاتمه و تحریر دوم مرصادالعباد
تعلیقات و توضیحات
توضیحات
یادداشت‌های تازه چاپ دوم
فهرست احادیث
فهرست اشعار فارسی
فهرست اشعار عربی
فهرست امثال فارسی
فهرست لغات و ترکیبات و کنایات
فهرست اصطلاحات عرفانی و فلسفی
فهرست اصطلاحات تاریخی و اجتماعی
فهرست نام کسان
فهرست فرق و قبایل و خاندان‌ها و زبان‌ها
فهرست نام جای‌ها
فهرست کتاب‌ها