معرفی و دانلود کتاب هگل، کوژو، لکان: دگردیسی‌های دیالکتیک: به همراه پنج نامه منتشرنشده کوژو به لکان

معرفی کتاب هگل، کوژو، لکان: دگردیسی‌های دیالکتیک: به همراه پنج نامه منتشرنشده کوژو به لکان

رادوستین کالویانف، در کتاب هگل، کوژو، لکان: دگردیسی‌های دیالکتیک، با استفاده از تفسیر انسان‌شناختی کوژو از پدیدارشناسی هگل، ابتدا به بررسی ارجاعات لکان به دیالکتیک هگلی پرداخته و سپس تحولاتی که دیالکتیک هگل در روند این ارجاعات متحمل شده را تحلیل و تفسیر کرده است. هدف نهایی این اثر، تبیین چرایی و چگونگی اهمیت دیالکتیک هگل در آرای لکان است. مترجم، در بخش پایانی کتاب ترجمه‌ی تعدادی از نامه‌های لکان به کوژو را نیز به کتاب پیوست کرده است.

درباره‌ی کتاب هگل، کوژو، لکان: دگردیسی‌های دیالکتیک

کتاب هگل، کوژو، لکان (Kaloianov - Hegel, Kojeve and Lacan - The Metamorphoses of Dialectics) اثری فلسفی است که در آن -چنان‌که از عنوان کتاب پیداست- به نسبت تفکر فلسفی سه متفکر برجسته با یکدیگر پرداخته شده است: هگل، کوژو و ژاک لکان.

ژاک لکان، روانکاو و فیلسوف فرانسوی پست مدرن، و یکی از پرکارترین متفکران عصر خود بود که در زمان فعالیتش، بیش از ده هزار صفحه نوشته تولید کرد. بسیاری معتقدند که لکان را می‌توان پس از فروید، به عنوان مهم‌ترین چهره‌ی روانکاوی معرفی کرد. لکان عقیده داشت که روانکاوی باید در تمام عرصه‌های زندگی بشر حضور داشته باشد و در روند تفکر خود تلاش کرد روانکاوی را با حوزه‌های مختلفی مانند سیاست، هنر، فلسفه، علم و مذهب پیوند بدهد.

قلم و زبان سخت و سیر استدلالی پیچیده‌ی لکان، علاوه بر گستردگی ارجاعات و غرابت مفاهیم او، از دلایلی هستند که مطالعه‌ی آثارش را بسیار دشوار می‌کنند. او حتی به همین دلیل گاه از طرف متفکران بزرگی از جمله چامسکی آمریکایی به یاوه‌سرایی و مهمل‌گویی نیز متهم شده است. باری، منتقدان ژاک لکان باور دارند که او از لفاظی و پیچیدگی‌های بیهوده‌ی زبانی و استدلالی برای سردرگم کردن مخاطب و پنهان کردن ایده‌های مهمل در پس قلم دشوار و غیرقابل فهمش استفاده کرده است. با این حال نظریات لکان امروزه در حوزه‌های متنوعی از جمله ادبیات و سینما محبوبیت بسیاری دارد و می‌توان بدون شک، او را به عنوان یکی از اثرگذارترین متفکران عصر حاضر نام برد. یکی از عوامل محبوبیت لکان به مطالعات اسلاوی ژیژک درباره‌ی این متفکر بزرگ و استفاده از نظریاتش در نقد ادبی و سینمایی برمی‌گردد. ژیژک در سال‌های اخیر، به عنوان یکی از منابع بسیار پراهمیت در مطالعه و پژوهش درباره‌ی لکان تبدیل شده، تا جایی که به سختی می‌توان به پژوهش و مطالعه درباره‌ی لکان پرداخت و نامی از ژیژک نبرد. احسان کریمخانی، مترجم کتاب حاضر در مقدمه‌ی خود نوشته که یکی از جنبه‌هایی که این اثر را با دیگر آثار تفسیری لکان متفاوت می‌کند، تهی بودن آن از ارجاع به اسلاوی ژیژک و استقلال کاملش از سرشت فلسفی این متفکر معاصر است.

از مهم‌ترین نظریات لکان، که در روند فهم آرای او ضروری است و پایه و اساس روند فکری و سیر استدلالی این فیلسوف را تشکیل می‌دهد، نظریه‌ی ناخودآگاه اوست. او در تبیین این نظریه سه بنیان امر خیالی، امر نمادین و امر واقع را معرفی و با این بنیان‌ها اقدام به بازتعریف ایده‌ی ناخودآگاه می‌کند. ژاک لکان در توضیح این امور شرح می‌دهد که امر خیالی در قلمروی ایگو یا من قرار می‌گیرد و به معنای تصویری است که انسان از وجود خود به عنوان یک هستی منسجم و کامل دارد؛ امر نمادین مربوط به تمام امور واقعیت است که در قلمرو زبان و مفاهیم قرار می‌گیرد، مانند فرهنگ، قانون و هنر؛ و در نهایت، امر واقع، به تمام موجودات واقعی برمی‌گردد که وجودشان وابسته به زبان نیست و جهان اطراف ما را تشکیل می‌دهند. لکان در توضیح رابطه‌ی این امور سه‌گانه، از مفاهیم ریاضی و هندسی کمک گرفته و توضیح می‌دهد که وجود و رابطه‌ی این امور وابسته به یکدیگر است، به گونه‌ای که گسست میان هر یک از آن‌ها موجب نابودی دیگری می‌شود.

ژاک لکان به امید اینکه روانکاوی را برای حضور در تمام عرصه‌های زندگی روزمره تجهیز و آماده کند، تلاش کرد با الهام از زبان‌شناسی سوسور و استفاده از روش دیالکتیک هگلی به بازنویسی و ارتقای آثار فروید بپردازد. از مهم‌ترین جنبه‌های استدلال و روش‌شناختی لکان باید به تاثیری که او از دیالکتیک هگلی می‌پذیرد اشاره کرد. رد پای روش استدلال هگلی را می‌توان حتی در تبیین رابطه‌ی امور ناخودآگاه لکان دید. بسیاری از مفسران لکان معتقدند که این سه امر، در وابستگی وجودی و ارتباطی‌شان به یکدیگر، در واقع با هم رابطه‌ی دیالکتیکی برقرار می‌کنند و این را نتیجه‌ و شاهدی بر تاثیر عمیق دیالکتیک هگلی در آرای این متفکر فرانسوی می‌دانند. از دیگر آثار الهام‌بخش هگل در اندیشه‌ی لکان می‌توان به هستی‌شناسی او و تبیینش از روابط بین سوژه‌ای اشاره کرد که به وضوح از رابطه‌ی بنده و ارباب هگلی تاثیر پذیرفته است. همان گونه که هگل در تبیین رابطه‌ی ارباب و بنده‌ می‌نویسد که لازم است که همزمان، ارباب، بنده را در بندگی‌اش و بنده نیز، ارباب را در اربابی و برتری‌اش به رسمیت بشناسد، در رابطه‌ی سوژه با دیگری، لازم است که دیگری سوژه را به رسمیت شناخته و در عین حال توسط او به رسمیت شناخته شود. علاوه بر این موارد، لکان در تز بیگانگی و ایده‌های معرفت‌شناختی خود نیز از هگل تاثیر پذیرفته است.

رادوستین کالویانف (Radostin Kaloianov) در شرح پدیدارشناسی هگل در فصل اول کتاب هگل، کوژو، لکان به شرح اهمیت تفسیر الکساندر کوژو از پدیدارشناسی روح می‌پردازد و ادعا می‌کند که تفسیر کوژو، علاوه بر تاثیر بر روانکاوی لکان، بر دیگر شاخه‌های فلسفه‌ی معاصر مانند اگزیستانسیالیسم و مارکسیسم تاثیر شگرفی گذاشته است. سپس در شرح خوانش کوژو از پدیدارشناسی هگل می‌نویسد که می‌توان این تفسیر را به عنوان تفسیری انسان‌شناختی از پدیدارشناسی هگل معرفی کرد. کالویانف در مقدمه‌ی این رساله به این نکته اشاره می‌کند که وجه اشتراک مطالعات روانکاوی مدرن، ارتباط آن‌ها با «پدیدارشناسی روح» و تاثیرپذیری‌شان از این اثر هگل است. او در ادامه توضیح می‌دهد که ممکن است در نگاه اول، رابطه‌ی میان روش دیالکتیکی یک فیلسوف مابعدالطبیعی و نظریه‌ی روانکاوی لکان غیرممکن و بیهوده به نظر برسد اما قابل انکار نیست که ارجاعات دیالکتیکی در آثار لکان چنان بیشمار است که بسیاری ممکن است به سادگی از کنارشان بگذرند. رساله‌ی پیش رو تلاش می‌کند با تمرکز بر این ارجاعات و با وساطت تفسیر کوژو، به بررسی دقیق رابطه‌ی هگل و لکان و تاثیر دو جانبه‌ی این دو متفکر بزرگ بر یکدیگر بپردازد.

کالویانف در شرح روند استدلال خود در این رساله توضیح می‌دهد که در کتاب هگل، کوژو، لکان دو هدف را دنبال می‌کند: ارجاعات بیشمار لکان به هگل را برشمرده و در ادامه تحولات دیالکتیک هگلی را در نظریات و آثار لکان دنبال کند. به نظر او این کار تنها با وساطت تفسیر کوژو از ایده‌ی پدیدارشناسی ممکن است. پس در این اثر، پس از تبیین خوانش کوژو از پدیدارشناسی هگل، ارجاعات لکان به هگل را بررسی کرده و چگونگی و چرایی تاثیرگذاری روانکاوی لکان بر تحولات دیالکتیک هگل در طول تاریخ را دنبال می‌کنیم.

احسان کریمخانی، مترجم کتاب در یادداشت خود در ابتدای کتاب می‌نویسد که در عین ترجمه‌ی این اثر به مقاله‌ای شامل تعدادی از نامه‌های لکان به کوژو برخورده که آن را برای آشنایی بهتر با این دو متفکر مفید دیده و به همین دلیل این مقاله به مطالب کتاب پیوست شده است.

کتاب هگل، کوژو، لکان: دگردیسی‌های دیالکتیک برای چه کسانی مناسب است؟

مطالعه‌ی کتاب هگل، کوژو، لکان به تمام علاقمندان فلسفه و پژوهشگران حوزه‌ی روانکاوی پیشنهاد می‌شود.

در بخشی از کتاب هگل، کوژو، لکان: دگردیسی‌های دیالکتیک: به همراه پنج نامه منتشرنشده کوژو به لکان می‌خوانیم

هویت‌یابی مرحلۀ آینه‌ای معمولاً با احساس سرخوشی کودک از تصویر خود در آینه همراه است. لکان سرخوشی کودک را نتیجۀ یکپارچگی تصویر آینه‌ای او می‌داند. «مرحلۀ آینه‌ای درامی است که نیروی درونی و پیش‌برندۀ آن ناشی از نابسندگیِ پیش‌بینی است». یکپارچگی تصویرْ زایش زودرس کودک را جبران می‌کند. آینه ناپختگی را (که تجربه می‌شود) به پختگی (که دیده می‌شود) دگرگون می‌کند و نابسندگیِ کودک را به خودبسندگیِ خیالیِ اگو تغییر می‌دهد و احساس بدنی پاره‌پاره را به تصور بدنی کامل ارتقا می‌دهد. آینه کارکردی جادویی دارد، به این معنا که غیرواقعی را واقعی می‌کند و تغییری ناگهانی تحمیل می‌کند. این تسریعِ ناشی از آینه کارکردی دیالکتیکی دارد، به این معنا که واقعیتِ کودک را نفی می‌کند و در عوض، واقعیتی خیالی می‌سازد که اگو را تسخیر می‌کند و به او می‌باوراند که آن جا (در آینه) است. آینه میان امر تخیل‌شده و امر واقعی (اینجا منظور امر واقع لکانی نیست) شکاف ایجاد می‌کند. آینه نوعی بازشناسی پیش می‌نهد که در واقع شناختی ناراستین است. تصویر آینه‌ایِ کودک در عین آن که به کودک هویت می‌بخشد، او را بیگانه نیز می‌سازد. همزمانیِ هویت‌بخشی و بیگانه‌سازیْ اصلی‌ترین «بن‌بست» دیالکتیکی امر خیالی است. اگوی بازتابیده در آینه همزمان، خود و فردی دیگر است. «در نتیجه، این گشتالتْ... تداوم ‘من’ را در ذهن، نمادین می‌سازد و همزمان، دست‌اندرکار غایت بیگانه‌ساز خود است». آینه تنشی هویتی می‌آفریند که در واقع کشاکش بر سر بازشناسی را شدت می‌بخشد.

تماشای تصویر آینه جنبۀ دیگری نیز دارد که به کشاکش بر سر بازشناسی مربوط است؛ دلیل دیگر سرخوشی کودک از تماشای تصویر خود در آینه این است که از طرف آن دیگری که در آینه دیده می‌شود مورد شناسایی قرار می‌گیرد. این دیگری همان اگوی بدفهم‌شده است. ویژگی این دیگری آن است که وقتی به کودک می‌نگرد، سرخوش است. از این رو، سرخوشیِ بازتابیدۀ کودک گواهی است بر بازشناسی او به دست دیگری. این تجربۀ آینه‌ایِ اولیه ساختار دَوری هویت‌یابی خیالی را شکل می‌دهد: با شادمان‌تر شدن کودک، کسی (اگوی مندرج در آینه؛ «دیگری») که شناسایی او کودک را بسیار شادمان می‌کند نیز شادتر می‌شود.

فهرست مطالب کتاب

سخن مترجم
بخش اول: تفسیر کوژویِ پدیدارشناسی روح هگل؛ نقطۀ ارجاع نظریۀ روانکاوانۀ لکان
درآمد
پدیدارشناسی روح
ایدۀ پدیدارشناسی روح بر اساس جایگاه آن در نظام هگلی
ایدۀ پدیدارشناسی روح با نگاه به رسالت خاص آن
تفسیر کوژو از پدیدارشناسی روح
«دیالکتیک واقعی» کوژو
خوانش منفیت‌گرایانۀ کوژو از دیالکتیک
پی‌نوشت‌ها
بخش دوم: هگل و لکان؛ نقطۀ پیوند هگل و لکان: پویش‌های دیالکتیکی سوژه
ابعاد دیالکتیکی تجربۀ سوژه
دیالکتیک هویت‌یابی
دیالکتیک هویت‌یابی خیالی
دیالکتیک هویت‌یابی نمادین
دیالکتیک امر خیالی و امر نمادین
دیالکتیک میل
ظهور میل
گسترده شدن میل
دیالکتیک درمان روانکاوانه
ارجاعات لکان به دیگر اَشکال دیالکتیکی در پدیدارشناسی
دیگر اَشکال هگلی که لکان بدان‌ها ارجاع می‌دهد
نتیجه‌گیری
پی‌نوشت‌ها
ضمیمه
لکان متقدم: پنج نامۀ منتشرنشدۀ ژاک لکان به الکساندر کوژو
الکساندر کوژو
نشست‌های دائمی یا بذر سمینارهای آینده
مقاله‌ای مشترک دربارۀ هگل و فروید
چکیدۀ سالنامه‌های دپارتمان علوم دینی
مرحلۀ آینه‌ای: خوانشی کوژوی از والون
جایگاه دیوانگی در عقل
سرانجام
پنج نامه از لکان به کوژو
پی‌نوشت‌ها
منابع