معرفی و دانلود کتاب نمایش‌های ایرانی: نمایش‌های کیش زروان - جلد 1

معرفی کتاب نمایش‌های ایرانی: نمایش‌های کیش زروان - جلد 1

کتاب نمایش‌های ایرانی: نمایش‌های کیش زروان - جلد 1 نوشته‌ی صادق عاشور پور دربردارنده مطالعاتی پیرامون گونه‌های متفاوت هنرهای نمایشی در ایران و درخصوص آیین زروان (خدای نور در روشنایی و اولین خدایی که آریایی‌ها می‌پرستیدند) است.

تنها باشنده‌ای که هم بر طبیعت اثر می‌گذارد و هم اثر می‌پذیرد انسان است، که به آن عمل متقابل بین انسان و طبیعت گفته می‌شود و این عمل متقابل امری روشن و اثبات شده و انکارناپذیر است. یکی از این تأثیرپذیری‌ها، تأثیرپذیری تاریخی اقوام آریایی، به ویژه هند و ایرانی است، که در تاریخ معروف است و آن سرمای ناگهانی سیبری است که موجب مهاجرت این قوم از آن نقطه به نقاط دیگر جهان، یعنی ایران، هند و اروپا گردید و باعث به وجود آمدن جغرافیای انسانی جدیدی در زمین شد.

ما را به عنوان یک پژوهشگر هنر نمایش ایرانی از نظر تاریخ سیاسی و اجتماعی با دو شاخۀ دیگر هند‌ و‌ اروپایی قوم آریایی چندان کاری نیست که کجا رفتند و چه کردند. بلکه بیشتر با گروهی سروکار خواهیم داشت که از سرزمین سیبری به سوی سرزمین‌های جنوب آن روان شدند و در شمال خلیج فارس سکنی گزیدند و این سرزمین را با بهره‌گیری از نام آن قوم، ائیرین وئجه و سپس ایرانویچ و بدل آن ایران، یعنی سرزمین آریاها، نام گرفت. آن سرمای ناگهانی چنان اثر ژرفی بر روحیۀ این قوم بر جا نهاد، که نه تنها دیگر هیچ‌گاه از یادش نبرد، بلکه آن را زیر‌بنای ارکان فکری و مذهبی خویش قرار داد و جلوۀ اعتقادی به آن بخشید، و دوزخ را که اکثر ادیان و تمدن‌های آن روزگاران گرم و سوزنده می‌پنداشتند اینان سرد و کشنده تصور کردند.

این امری بدیهی و مبرهن است که نمایش فرزند مذهب است. پس ناگزیر برای شناسایی نمایش هر کشور باید نخست به فرهنگ دینی آن کشور، سپس به فرهنگ اجتماعی، سیاسی، جغرافیایی، روان‌شناسی، مردم‌شناسی و... پرداخت. با این توضیح مختصر ما نیز راهی در پیش پای خود نمی‌بینیم مگر اینکه بی‌هیچ شکی برای شناسایی و پیدا کردن مکنونات کشف نشده و معرفی نمایش‌های ایرانی، غور در دریای دین و مذهب بکنیم.

در کشور ما، ایران، از آغاز تا کنون، ادیان گوناگونی ظهور کرده و زمانی در این ملک پیروانی یافته و پس از آن سکۀ رواج‌شان غلب گشته، به افول گراییده و از بین رفته و جای آن را دینی دیگر گرفته و آن هم مدتی بالیده و باز با سرنوشتی چون اولی از میان رفته است، که از مهم‌ترین آن‌ها زروانی، میترایی، ناهید، مزدکی، مانوی و... است، اما این ادیان اگر چه به ظاهر از بین رفته‌اند، تأثیرشان بر ادیان بعد از خود به‌خوبی باقی مانده و مشهود است. چنانچه حتی پیامبر زردشت نیز موفق به حذف کامل آثار آن‌ها از دل و جان مردم نشد و بسیاری از اصول آن کیش‌ها را در آیین خود پذیرفت و بخشی از بدنۀ دین خویش قرار داد.

مجموعه نمایش‌های ایرانی در هفت جلد با نام‌های «کیش زروان»، «تعزیه»، «آیین مزدایسنا»، «نقالی»، «دیگر نمایش‌های ایرانی قبل و بعد از اسلام»، «نمایش‌های جنگ و دفاع مقدس» و «نمایش‌های عامیانه» گامی بزرگ در ادبیات ایرانی است که حائز اهمیت فراوانی می‌باشد. جلد نخست آن از دروازه‌های قرون گذر کرده و سراغ کهن‌ترین آیین‌ نمایشی دینی ایران یعنی کیش زروان رفته است. این جلد از کتاب پیرامون آیین زروان و یک سری نمایش به نام زروکرت است که به دو بخش عهد میدرا و عهد زروان تقسیم می‌شود که در هر کدام پاره‌ مایش‌هایی شکل گرفته است. همه می‌دانیم که هنر نمایش فرزند مذهب بوده است؛ از همین رو نویسنده اول به سراغ آیین‌ها و کیش‌های ایران باستان رفته و از پس بررسی آن‌ها، اولین نمایش‌های ایرانی را یافته است.

صادق عاشور‌پور برای پیدا کردن این هویت فراموش شده، شب‌ها و روز‌ها در روستاهای دورافتاده گوشه و کنار ایران مشغول تحقیق و بررسی بوده و هر جایی که کتاب و یا دست‌نوشته‌ای را درباره نمایش ایرانی یافته، مطالعه کرده و از پس چند سال پژوهش مدام، این کتاب منتشر شده است. عاشور‌پور برای یافتن چگونگی اجرا نمایش‌های ایرانیان باستان، گاهی از علم نجوم و آسمان‌ها می‌گوید؛ گاهی اشاراتی از اشعار شاعران بزرگ پارسی را نقل می‌کند؛ گاهی آیاتی از قرآن کریم را بیان می‌کند؛ گاهی داستان‌هایی از اساطیر ایران را بازگو می‌کند تا برای مخاطبش هویت کهن نمایش ایرانی را نمایان کند.

این پژوهشگر نمایش‌های ایرانی پس از توضیحاتی مفصل در بخش دیگر کتاب می‌نویسد، اگرچه دو سلسله ساسانی و صفوی کوشیدند زیر لوای ایجاد وحدت و وفاق ملی به مقاصد صرفا سیاسی خود دست یابند، ادیانی هم بودند که به راستی تلاش در ایجاد وحدت دینی و ملی در کشور داشتند، ادیانی که اگرچه یکی پس از دیگری منسوخ شده و پیروان خود را از دست داده و از میان رفتند، تاثیر خود را در دو جهت به جا گذاشتند، یکی اثر بر کیش از خود و یکی دیگر به جا گذاشتن سنن و مراسم خود در میان مردم این سرزمین، که این کیش‌ها عبارت بودند از کیش زروان، میترا، ناهید، دین بهی و مانوی. ولی آنچه با مطالعه کیش‌های یاد شده در نخستین نگاه جلب توجه می‌کند، تاثیرگذاری کیش زروان یعنی نخستین کیش آریاییان بر سایر کیش‌های بعد از خود است و بعد از آن کیش میترا.

در بخشی از کتاب نمایش‌های ایرانی: نمایش‌های کیش زروان - جلد 1 می‌خوانیم:

در این زمان اهورامزدا با ایزدان مینوی انجمنی می‌آراید و جمشید با بهترین مردمان در این انجمن حضور می‌یابد، اهورامزدا به وی می‌گوید:‌ ای جَم زیباپسر و یونگهان به جهان مادی زمستانی سخت خواهد رسید و سرمای شدید تباه کننده از پی درخواهد آمد و دانه‌های برف از بلندترین کوه به بلندی چندارش خواهد بارید و یکسوم جانوران در هر جا که باشند هلاک خواهند شد.

پیش از این زمستان این مملکت دارای چراگاه‌های فراوان و مراتع است و چون برف‌ها آب شوند آب فراوان خواهد شد (عنصری اهریمنی) و این جهان غیر قابل زیست خواهد گشت. از برای پیشگیری از این حادثۀ در شرف وقوع باغی (وَرَ) پیافکن که از چهار سو به بلندی یک میدان اسبدوانی (چَرتو)، (اِسپریس) یا همان واژه پردیس باشد بساز. در آن‌جا تخم‌های چارپایان، (ژن) خرد و بزرگ و سگ‌ها و مرغکان و شعله‌های سرخ آتش گرد کن و این ور را برای هر یک جایی بساز و پایه‌ای (طویله‌ای) به بلندای یک هاثر، هزار گام برای ستوران بنا نه، در آن‌جا جوی آبی جاری‌ساز، چراگاه‌ها فراهم آور، خانه و سرداب‌ها و ایوان‌ها و رواق‌ها بنا کن، تَخُتَمَ مردان و زنانی که روی زمین زیباتر بینند در آن‌جا گرد آور، و نیز از میان تخمه جانوران این گونه کن و از میان گیاهان خوشبوتر و بلندتر و از میان غذاها آنچه که لذیذتر و خوشبوتر است در آن جا انبار کن، تا در زمانی که مردمان در آن جا به سر می‌برند نپوسند و فاسد نگردند، و در بزرگترین محلۀ این ور، نُه، گذر بساز، در محلۀ وسطی شش گذر، در محلۀ کوچک سه گذر در گذرهای بزرگترین محله تخم هزار مرد و زن، در وسطی ششصد و در محلۀ کوچک سیصد تخم بنه، گذرها را با نگین علامت و نشان بگذار و از برای ور دری بگشا که روشنایی بر آن بتابد.

فهرست مطالب کتاب

بخش یکم: نمایش‌های ایرانی، نمایش‌های کیش زروان
پارۀ نخست: چند کلمه با شما
پارۀ دویم
پیشگفتار
پیش‌گفتار
پارۀ سیم
کوتاه‌سخنی درباره کیش زروان
کوتاه‌سخنی دربارۀ کیش زروان
کردۀ یکم
کردۀ یکم
کردۀ دویم
کردۀ سیم
کردۀ چهارم
کردۀ پنجم
کردۀ ششم
کردۀ هفتم
کردۀ هشتم
کردۀ نهم
کردۀ دهم
کردۀ یازدهم
پارۀچهارم: واچیک
چگونگی اجرای مرگ زوکرت
واچیک
چگونگی اجرای مرگ زروکرت
خروش‌خوانی (مرثیه‌خوانی)
روز مرگ (عروج)
روز سر تراشیدن
روز قربانی (روز خون)
پارۀ پنجم: رستاخیز زروکرت
رستاخیز زَرَوکرت
کردۀ سیزدهم
زمان اجرای رستاخیز زروکرت
شب آتش، سورشپک
شیرینی‌پزان
شب رستاخیز
بر درگاه ده‌یوپت، اپر در ده‌یوپت
پارۀ ششم: نمادها و نشانه‌ها در مرگ و رستاخیز زَرَوُکِرْتَ
نمادها و نشانه‌ها در مرگ و رستاخیز زروکرت
پارۀ هفتم: سرانجام نمایش مرگ و رستاخیز زروکرت
بخش دوم: نمایش‌های کیش مهر
پارۀ نخست: کوتاه‌سخنی دربارۀ کیش مهر
کوتاه‌سخنی دربارۀ کیش مهر
واژۀ مهر، میثر
کردۀ یک
چگونگی زایش مهر
نمایش‌های کیش مهر
پارۀ دویم: نمایش شاه‌کشی (مغ‌کشی)
نمایش شاه‌کشی (مغ‌کشی)
کردۀ دو
کردۀ دو
زمان اجرای نمایش فراغ مهر سپند‌
آدم‌های نمایش فراغ مهر سپند
چگونگی اجرای نمایش فراغ مهر سپند
نمادها و نشانه‌ها، در نمایش فراغ مهر سپند
پارۀ سیم: نمادها و نشانه‌ها در نمایش‌های کیش میترا
پارۀ چهارم: سرانجام نمایش فراغ مِهر سپند
دیگران و نمایش فراغ مهر سپند
سرانجام نمایش فراغ مهر سپند
دیگران و نمایش فراغ مهر سپند
پارۀ پنجم: رستاخیز، مهر سپند
رستاخیز مهر سپند
کردۀ سی و یک
کردۀ سی و یک
کردۀ سی و یک
چگونگی اجرای نمایش حاجی فیروز
نمادها و نشانه در نمایش حاجی فیروز
کردۀ دوم
کردۀ سی و یکم
سیاه‌بازی ‌ (حاجی فیروز) و دیگران
پارۀ ششم: نمایش‌های کیش میترا، شاه‌وزیر
شاه‌وزیر
چگونگی اجرای نمایش؛ شاه‌وزیر
چگونگی انتخاب بازیگران (نقش‌ها)
چگونگی اجرای نمایش (بازی)
نمادها و نشانه‌ها در نمایش شاه‌وزیر
پارۀ هفتم: دربارۀ کلمۀ کوسه
کوسه
پارۀ هشتم: کوسه برنشسته
کوسه برنشسته
چگونگی اجرای کوسه برنشسته
پارۀ نهم: چگونگی اجرای نمایش کوسه بر‌نشسته
چگونگی اجرای نمایش کوسه برنشسته
نمادها و نشانه‌ها در نمایش کوسه برنشسته
نمایش غولی‌بانی
چگونگی اجرای نمایش غولی‌بانی
نمادها و نشانه‌ها در نمایش
پارۀ دهم
متأخرین و نمایش کوسه برنشسته
متأخرین و نمایش کوسه برنشسته
پارۀ یازدهم: کوسه گلین
کوسه‌گلین
زمان اجرای نمایش کوسه‌گلین
آدم‌های نمایش کوسه‌گلین
چگونگی اجرای نمایش کوسه‌گلین
نمونه‌ای دیگر از نمایش کوسه‌گلین
کوسته
نمادها و نشانه‌ها، در نمایش کوسته و گلین
پارۀ دوازدهم: نمایش کوسه گلین و دیگران
نمایش کوسه‌گلین و دیگران
عوام و نمایش کوسه‌گلین