معرفی و دانلود کتاب نمایش‌های ایرانی: نقالی - جلد 4

معرفی کتاب نمایش‌های ایرانی: نقالی - جلد 4

کتاب نمایش‌های ایرانی: نقالی - جلد 4 نوشته‌ی صادق عاشور پور از مجموعه نمایش‌های ایران به گردآوری مطالبی مختلف دربارۀ نحوه پیدایش هنر نقّالی و روند آن در دوران و سرزمین‌های مختلف اختصاص دارد.

نقالی نمایشی‌ست تک نفره، از سری نمایش‌های ایرانی. نقالی اسم فعل است و نقال فاعل آن؛ به عبارتی، نقال، گوینده است و هر آنچه که توسط او برای جمع شنوندگان و بینندگان روایت می‌گردد، نقل نامیده می‌شود. علاوه بر این نقال یعنی کسی که کارش گفتن و تکرار دائم نقل و نیز انتقال چیزی از محلی به محل دیگر، یا گفتن حرفی است، روایت رویدادی یا داستانی، خواه تاریخی، خواه غیر تاریخی، خواه نظم، یا نثر، دارای تمپ و ریتمی تند و حماسی، که توسط تنها بازیگر این نمایش، برای حضار به اجرا در می‌آید؛ بدون داشتن هیچ‌گونه وسایل و ابزار صحنه و یا دکور.

شاید در هر جا و هرگاه که سخن از نقال و نقالی به میان می‌آید، مردی که پیراهنی مرادبیگی به تن دارد و شلواری سیاه به پا نموده و جلیزقه‌ای سوزنی‌دوزی به تن کرده و چانته‌ای به پهلو آویخته و شالی به کمر خویش محکم کرده و مطراقی در دست، وسط قهوه‌خانه و در جایگاه ویژه در بین جمع ایستاده، شعر می‌خواند و طومار می‌گوید و حکایتی از حکایت‌های شاهنامۀ را نقل می‌کند در ذهنمان مصور شود. اما نقالی فقط شاهنامه‌خوانی نیست؛ بلکه نقالی، همان‌طور که گفته شد روایت و نقل رویداد یا داستانی‌ست، چه بزمی، چه رزمی، چه مذهبی، چه اخلاقی و چه اجتماعی، که غرض از اجرای آن دادن پندی و اندرزی و رساندن پیامی متعالی است از فرد نقال به جمع حضار. پس نقالی را انواع مختلفی است.

عمر این نمایش، به درازی عمر بشر است، که متأسفانه در روزگار ما به سبب تحولات صنعتی و دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی گریزناپذیر، در کلیۀ شئون، چون بسیاری دیگر از نمایش‌های ایرانی، دچار زوال و اسیر فراموشی گردیده است و می‌رود تا خدای ناکرده، با شنیدن بانگ رحیل این چند پیر ارجمند باقی مانده در این وادی متأسفانه، این نمایش همچون بسیاری دیگر از نمایش‌های ایرانی از میان برود و از آن به غیر از تعریفی در کتب و نامی در صفحات و رسالات چیزی بر جای نماند. آن‌گاه است که باید از بهر زوالش دندان تحسر به لب گزید و دست دریغ بر پشت دست کوبید.

اگر گفته نشود محال، شاید بتوان گفت که لااقل ممکن نیست که مبدأ و تاریخ پیدایش نقالی و خاستگاه آن را مشخص کرد و معلوم ساخت؛ اما می‌شود گفت از هنگامی که بشر شیوۀ زندگی اجتماعی را شناخت و آن را تجربه کرده و آغاز نمود، عواطف و احساسات در وجودش بروز و ظهور یافت، خواسته یا ناخواسته به کشف نقل و نقالی نائل آمد؛ چرا که نقل حوادث و اتفاقات رخ داده در وقت شکار، یا مواقع بروز خطری و نقل آن و چگونه رهیدن از این خطرات یا پیروزی بر آن‌ها، برای دیگران خود حاصل این کشف بود؛ کشفی که توانست کم‌کم وسیله‌ای گردد برای پیوند عاطفی و ایجاد هم‌دردی بیشتر بین فرد گوینده و جمع شنونده از یک سو، و ترغیب و تشویق دیگران به آنچه که می‌اندیشیدند باید باشند، اما نیستند. به این معنی که اگر کسی، واقعۀ به وقوع پیوسته‌ای را برای دیگران نقل می‌کرد، می‌کوشید که آن رخداد را به گونه‌ای غلو شده برای دیگران روایت و نقل کند، تا بلکه به این وسیله تفوق و برتری خود را بر اجتماع خویش نمایان سازد. اغراق و مبالغه در کلیۀ متون و آثار حماسی تمدن‌های کهن جهان و نیز متون هرمی به دست آمده از درۀ پادشاهان در مصر، و شاهنامۀ ایرانی، به خوبی مشاهده می‌گردد.

صادق عاشورپور در سال 1332 در همدان متولد شد، وی سال 1352 در رشته نمایش کارگردانی و بازیگری دانشکده هنرهای دراماتیک قبول شد اما به علت مشکل مالی نتوانست در این رشته تحصیل کند و سرانجام معلم شد. عاشورپور تئاتر را به طور تجربی ادامه داد و چندین دیپلم افتخار از جشنواره‌های مختلف در نویسندگی و کارگردانی دریافت کرد و به خاطر عشق به تحقیق در هنرهای نمایشی ایران بیشتر خدمت خود را در روستاها گذراند، تا در کنار تدریس ادبیات به طور وسیع و گسترده‌ای به پژوهش در امور نمایشی ایران بپردازد که حاصلش مجموعه چهار جلدی «بازی‌ها، کوچه‌ها، محله ها» و 7 مجلد «نمایش‌های ایرانی» که تاکنون 4 جلد آن منتشر شده و نگارش حدود 40 عنوان نمایشنامه است.

در بخشی از کتاب نمایش‌های ایرانی: نقالی - جلد 4 می‌خوانیم:

یکی از معروف‌ترین مناقب‌خوانان را که «شیخ عبدالجلیل» در کتاب خود نام برده است، «قوامی رازی» است. شرف الشعرا (یا اشراف اشرف الشعرا) امیر بدرالدین قوامی خبّاز رازی، از شاعران معروف نیمۀ اول قرن ششم هجری است که به مواعظ و حکم و مناقب خاندان رسالت شهرت دارد. اما لقب «خبّاز» برای او از آن جهت است که او در اوایل حال نانوایی می‌کرده و دکان خبّازی داشته است، و خود در اشعارش بارها به این موضوع اشاره کرده است. چنان‌که:

منم قوامی نان‌پز شعار شیرین شعر
مراست خاطر خبّاز مشکل گرده شمار

مرحوم مغفور عباس اقبال آشتیانی، استاد فقید دانشگاه، قوام الدین درگزینی را پسر قوام الدین ابوالقاسم ناصربن علی درگزینی دانسته است، که پس از قتل پدر خود در سال 528 ه. ق، به لقب قوام الدین ملقب گردید و در عهد سلطنت طغرل سوم (571- 590)، پس از برادر خود جلال الدین، سمت وزارت او را داشت. تاریخ وفات او هم معلوم نیست، با این همه مرگ او را در میان سال‌های 560 تا 566 ه. ق می‌دانند. و مناقبی‌خوانان عصر سلجوقی را که در آن عصر دارای شهرتی بوده‌اند، صاحب کتاب «نقض» آورده و به شرح مختصر و ذکر حالات برخی از آن‌ها نیز پرداخته، که از میان آن‌ها؛ بوطالب مناقبی‌خوان است. نویسندۀ مذکور دربارۀ وی چنین گفته است؛ «آن خاتون، زبان بوطالبِ مناقبی شیعی رحمه الله علیه ببرید. راست و انکار نشاید کردن که به حوالتی دروغ که بروی کردند، خاتون زبان او بفرمود و برید.

فهرست مطالب کتاب

بخش یکم: نقالی چیست؟
پارۀ یکم
بخش دوم: منشأ و پیدایش نقالی
پارۀ یکم
بخش سوم: نقالی در ایران باستان
پارۀ یکم
پارۀ دوم
پارۀ سوم: نقل و نقالی اسطوره‌ای
پارۀ چهارم: نقل و نقالی‌ درباری
پارۀ پنجم
نقل و نقالی تاریخی
پارۀ ششم
پارۀ هفتم: نقل و نقالی ملاحان
پارۀ هشتم: نقل و نقالی سیّاحان
پارۀ نهم: نقل و نقالی بزمی (غنایی)
بخش چهارم: مدح و مدیحه‌سرایی
پارۀ یکم
بخش پنجم; نقالی در ایران مسلمان
پارۀ یکم
بخش ششم: مختصری دربارۀ سلسلۀ سامانی
پارۀ یکم
بخش هفتم: مختصری دربارۀ سلسلۀ غزنوی
پارۀ یکم
پارۀ دوم: نقالی در عصر غزنویان
پارۀ سوم: چگونگی اجرای نقالی در عصر سامانی و غزنوی
بخش هشتم; مختصری دربارۀ سلجوقیان
پارۀ یکم
پارۀ دوم: نقالی در عصر سلجوقیان
بخش نهم: اولین مرثیه‌سرا و اولین مناقب‌خوان
پارۀ یکم
پارۀ دوم: مناقبیان در عصر سلجوقیان
پارۀ سوم: سخنوران عصر سلجوقی
بخش دهم: مختصری دربارۀ سلسلۀ خوارزمشاهیان
پارۀ یکم
پارۀ دوم: نقالی در عصر خوارزمشاهیان
مناقبیان در عصر خوارزمشاهیان
پارۀ سوم: سخنوران عصر خوارزمشاهیان
بخش یازدهم: مختصری دربارۀ مغولان
پارۀ یکم
پارۀ دوم: نقالی در عصر استیلای مغولان در ایران
بخش دوازدهم: مختصری دربارۀ تیموریان
پارۀ یکم
پارۀ دوم: نقالی در عصر تیموری
بخش سیزدهم: مختصری دربارۀ سلسلۀ صفویان
پارۀ یکم
پارۀ دوم: نقالی در عصر صفوی
بخش چهاردهم: انواع نقالی در ایران مسلمان
پارۀ یکم
پارۀ دوم: نقالی در عصر قاجار
پارۀ سوم
بخش پانزدهم: نقالی بعد از مشروطه
پارۀ یکم
بخش شانزدهم: ختصری دربارۀ سلسلۀ پهلوی
پارۀ یکم
پارۀ دوم: نقالی در عصر پهلوی
بخش هفدهم: نقالی در عصر جمهوری اسلامی
پارۀ یکم
پارۀ دوم: نقالان در عصر جمهوری اسلامی
بخش هجدهم: انواع نقالی در ایران مسلمان
پارۀ یکم: شاهنامه‌خوانی
پارۀ دوم
پارۀ سوم: نقل اهل حق (آواز با تنبور)
پارۀ چهارم: مناظرۀ
پارۀ پنجم
پارۀ ششم: چاووشی‌خوانی
پارۀ هفتم: غزل‌خوانی
پارۀ هشتم: مَخْتِه
پارۀ نهم
پارۀ دهم: خُطبه‌خوانی
پارۀ یازدهم: روضه‌خوانی
پارۀ دوازدهم: مداحی
پارۀ سیزدهم: مناقب‌خوانی
پارۀ چهاردهم: فضایل‌خوانی
پارۀ پانزدهم: پرده‌خوانی، شمایل‌گردانی، صورت‌خوانی
پارۀ شانزدهم: پرده‌خوانی
پارۀ هفدهم: شمایل گردانی (ذره‌پروری)
پارۀ هجدهم
پارۀ نوزدهم:نقل عارفان
پارۀ بیستم: کچل و پیر سرنوشت‌ساز
پارۀ بیست و یکم: قصه‌گویی
پارۀ بیست و دوم: آغاز داستان ویس و رامین
پارۀ بیست و سوم : اوزان
پارۀ بیست و چهارم: نقل عاشیق‌ها
پارۀ بیست و پنجم: چریکه
پارۀ بیست و ششم: چریکۀ خج و سیامند
پارۀ بیست و هفتم: منشأ و پیدایش نقالی‌هایی که ذکر شد
پارۀ بیست و هشتم: منشأ و پیدایش شاهنامه‌خوانی
پارۀ بیست و نهم: منشأ و پیدایش مناظره و سخنوری
پارۀ سی‌ام: منشأ و پیدایش پرده‌خوانی
منشأ پیدایش اوزان‌ها
پارۀ سی و یکم
پارۀ سی و دوم