معرفی و دانلود کتاب فیلم به مثابه فلسفه: کازابلانکا

معرفی کتاب فیلم به مثابه فلسفه: کازابلانکا

صالح نجفی در کتاب فیلم به مثابه فلسفه: کازابلانکا نگاهی متفاوت و جذاب به یکی از فیلم‌های محبوب تاریخ سینما دارد. او در این کتاب برتر سال سینمای ایران، فیلم کازابلانکا را در چهار لایه مورد بررسی قرار می‌دهد: مسئله‌ی اساسی فیلم، رویکرد آن نسبت به قهرمان اصلی، گزاره‌ی فلسفی بنیادین این اثر و پیش‌فرض‌های فرهنگی فیلم کازابلانکا.

درباره‌ی کتاب فیلم به مثابه فلسفه: کازابلانکا

پیش از پرداختن به محتوای کتاب فیلم به مثابه فلسفه: کازابلانکا، بهتر است از تاریخچه‌ی شهر کازابلانکا در جنگ جهانی دوم آگاه شویم. کازابلانکا، دومین شهر بزرگ کشور مراکش، در دهه‌ی 1940 و در بحبوحه‌ی جنگ جهانی دوم، منطقه‌ای بسیار مهم به حساب می‌آمد. این بندر بزرگ کشتیرانی، بزرگ‌ترین فرودگاه را در شمال آفریقا داشت. در زمانی که مردم اروپا درگیر جنگ شدند، برای سفر به آمریکا به کازابلانکا پناه می‌آوردند. در آن‌زمان مراکش تحت کنترل فرانسه‌ی ویشی بود (حکومتی که از آلمان نازی حمایت می‌کرد) و بسیاری از پناهندگانی که قصد فرار داشتند،‌ توسط مأموران این حکومت دستگیر می‌شدند. فیلم کازابلانکا (Casablanca) که در چنین جایی اتفاق می‌افتد، این‌گونه شروع می‌شود: با فرا رسیدن جنگ جهانی دوم، بسیاری از اروپای جنگ‌زده، به‌سوی آمریکای آزاد گریختند. برخی از آن‌ها به بندر لیسبون در پرتغال می‌رفتند. اما همه، به‌خصوص مردم فرانسه، نمی‌توانستند مستقیماً به لیسبون برسند؛ پس یک مسیر پرپیچ‌وخم را برای فرار انتخاب کردند: رفتن از پاریس به مارسی، سفر به اوران از دریای مدیترانه، و رفتن به کازابلانکا از طریق قطار یا اتومبیل یا حتی با پای پیاده. اگر این افراد خوش‌شانس بودند، می‌توانستند با پول یا پارتی، ویزا بگیرند و به لیسبون بروند. اما خیلی‌ها مجبور بودند در کازابلانکا منتظر بمانند. شاید روزی شانس سفر به آمریکا آزاد نصیبشان می‌شد...

پس از این توضیحات راوی فیلم، صدای گوینده‌ی رادیو را می‌شنویم که اعلام می‌کند دو افسر آلمانی در قطار به قتل رسیده‌اند و قاتل با دو ویزای به دست‌آمده، به سمت کازابلانکا فرار کرده است. در این‌جا ریک بلین (با بازی همفری بوگارت) وارد فیلم می‌شود. او کافه‌ای شبانه به نام «کافه‌ی آمریکایی ریک» دارد و همه نوع آدمی در آن‌جا رفت‌وآمد می‌کنند. قاتل افسران آلمانی، شبی اوگارت (با بازی پیتر لور)، به ریک پناه می‌آورد و ویزاها را تا زمان فروششان به دست ریک می‌دهد؛ اما پیش از دیدن مشتریانش، دستگیر می‌شود. ریک هیچ تلاشی برای نجات دادن اوگارت نمی‌کند؛ زیرا سرنوشت افرادی مانند او هیچ اهمیتی برایش ندارد. حال نوبت معشوق سابق ریک است که وارد صحنه شود و خاطرات گذشته را به یاد او بیاورد. ایلزا لاند (با بازی اینگرید برگمان) همراه با شوهرش، ویکتور لازلو (با بازی پل هنرید)، وارد کافه‌ی ریک می‌شوند و به‌دنبال ویزای خروج می‌گردند. در یکی از صحنه‌های مشهور فیلم کازابلانکا، ریک و ایلزا با یکدیگر ملاقات می‌کنند؛ ملاقاتی که آتش عشق دیرینه را در دل هر دو شعله‌ور می‌کند. اما ریک و ایلزا چه سرگذشتی با یکدیگر داشتند؟ چرا ایلزا و همسرش این‌قدر به برگه‌ی خروج احتیاج دارند؟ چرا ریک به آدمی سنگ‌دل تبدیل شده است؟ صالح نجفی (Saleh Najafi) در بخش اول کتاب فیلم به مثابه فلسفه: کازابلانکا با نام «مرور فیلم» داستان این اثر سینمایی را از ابتدا تا انتها توضیح می‌دهد.

بسیاری از منتقدان فیلم کازابلانکا را از جنبه‌ی تاریخی تحلیل کرده‌اند. تاریخچه‌ی فرانسه‌ای که در سال 1940 ارتش آلمان آن را اشغال کرده بود، زندگی پناهندگانی که به هر دلیلی به آمریکا می‌گریختند، معرفی شهر کازابلانکا که نقش بسیاری در زندگی این پناهجویان داشت و بسیاری از حقایق تاریخی دیگر، در بیشتر نقدهای این فیلم محبوب هالیوود آمده‌اند. برخی عقیده دارند که ریک در این فیلم نماد آمریکاست: کشوری که سعی داشت در جنگ جهانی دوم سیاست بی‌طرفانه‌ی خود را حفظ کند؛ اما ایلزا مانند حمله‌ی پرل هاربر، او را درگیر جنگ کرد. صالح نجفی در بخشی از کتاب خود به این نکته اشاره کرده ؛ اما برخلاف دیگر نقدهای این فیلم، چندان روی آن تمرکز نکرده است. او در کتاب فیلم به مثابه فلسفه: کازابلانکا، این اثر را همچون یک کتاب فلسفی ورق می‌زند و شخصیت‌های آن را از جنبه‌های فلسفی و اخلاقی تحلیل می‌کند. نجفی چهار لایه برای فیلم در نظر می‌گیرد: لایه‌ی اول مسئله‌ی اساسی فیلم است: چه چیزی از نظر اخلاقی درست به نظر می‌آید؟ در لایه‌ی دوم بررسی می‌شود که فیلم چه رویکردی نسبت به قهرمان اصلی خود، ریک بلین، دارد. لایه‌ی سوم همان جایی است که گزاره‌ی فلسفی مدنظر فیلم یعنی آیین کلبی معرفی می‌شود. و سرانجام صالح نجفی در لایه‌ی چهارم به پیش‌فرض‌های فرهنگی فیلم کازابلانکا می‌پردازد.

نشر لگا کتاب فیلم به مثابه فلسفه: کازابلانکا را به انتشار رسانده است.

درباره‌ی مجموعه‌ کتاب‌های فیلم به‌ مثابه‌ی فلسفه

صالح نجفی در مجموعه‌ی فیلم به مثابه‌ی فلسفه از جنبه‌ی فلسفی به مهم‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای جهان نگاه می‌کند. این مجموعه در هشتمین دوره‌ی کتاب سال سینمای ایران، تندیس زرین و لوح تقدیر برترین کتاب سال در حوزه‌‌ی تألیف و ترجمه را از آن خود کرد. در کتاب‌های این مجموعه، فیلم‌ها متونی فلسفی تلقی می‌شوند که بهتر دیدن آن‌ها، به درک دقیق‌تر جهان می‌انجامد. نشر لگا در ابتدا این مجموعه کتاب‌ها را در ده جلد منتشر کرد که در آن‌ها فیلم‌هایی نظیر «سال گذشته در مارین‌باد»، «کازابلانکا»، «راشومون»، «آنی‌ هال»، «کپی برابر اصل» و... بررسی شده‌اند. اما بعد،‌ تمام این ده جلد را در قالب کتاب «فیلم به مثابه‌ی فلسفه» به چاپ رساند.

کتاب فیلم به مثابه فلسفه: کازابلانکا برای چه کسانی مناسب است؟

کتاب فیلم به مثابه فلسفه: کازابلانکا را به علاقه‌مندان سینمای هالیوود پیشنهاد می‌کنیم.

در بخشی از کتاب فیلم به مثابه فلسفه: کازابلانکا می‌خوانیم

وقتی کشور آمریکا تأسیس شد اولین مایه‌ی تحقیر آمریکایی‌ها این بود که سرزمین و تمدنی بی‌ریشه‌اند، اما آن‌ها به این قضیه افتخار کردند که وام‌دار گذشته نیستند. بعدها فیلم‌هایی مثل «مرد مرده» (1995) جیم جارموش دقیقاً از بخشی از تاریخ شکل‌گیری جامعه‌ی آمریکا پرده برداشت که در هیچ‌یک از روایت‌های رسمی به آن اشاره نمی‌شد: قتل عام وحشتناک سرخ‌پوستان و بوفالوها، که بخش زیادی از حیات بومی و زیست‌محیطی آمریکا را نابود کرد.

وقتی فیلم کازابلانکا دو ارزش فردگرایی و عشق رمانتیک را به عنوان ارزش‌های مطلق یا چارچوب فلسفی خود می‌پذیرد، ما را مواجه می‌کند با آنچه می‌توان نامش را «بوطیقای بی‌ریشگی» گذاشت. آدم‌های بی‌خانمان و سرگردانی که انگار نمی‌توانند جایی ریشه کنند و بسته‌شدن نایت‌کلابِ ریک هم تأکید بر همین قضیه است. به این معنا، کازابلانکا دنباله‌ی سنت دیرینی در تاریخ ادبیات غرب است که با همین تجربه آغاز می‌شوند. شخصیت‌هایی که برای سوژه‌شدن و فاعلیت‌یافتن و فردیت‌شان باید از ریشه کَنده شوند و این یعنی مدت زیادی سرگردان‌شدن و هیچ پیوند و تعلق خانوادگی یا طبقاتی نداشتن.

وقتی تماشاگران با این آدم‌های بی‌ریشه مواجه می‌شوند، نه‌تنها درام آن‌ها را تحمل می‌کنند، بلکه از آن لذت هم می‌برند و این شاید از پارادوکس‌های خود سینما باشد. در این رابطه، کلی‌ترین چهره‌ای که سینما خلق کرده فیگور ترمپِ چارلی چاپلین است. آدمی پیراسته از تمام صفات و ویژگی‌هایی که می‌تواند او را به جایی متعلق کند. شاید رمز اینکه فیلم‌های چاپلین در همان ابتدای تاریخ سینما هم به‌لحاظ زیباشناختی باارزش بودند هم به‌لحاظ مخاطب انبوهِ تماشاگران را جذب می‌کردند، خلق چنین چهره‌هایی بود. انسان‌هایی بی‌صفت و بدون محمول که به معنی دقیق کلمه «بی‌ریشه» می‌شوند.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
1: مرور فیلم
2: واکاوی فیلم
سه تناقض کازابلانکا
کتاب‌نامه