معرفی و دانلود کتاب خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن

معرفی کتاب خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن

مجید ادیب‌زاده در کتاب خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن با کمک گرفتن از آرای ماکس وبر در حوزه‌ی جامعه‌شناسی مدرن، توضیح می‌دهد که چگونه ایران از دوره‌ی سلطنت فتحعلی شاه، نخستین گام‌ها را به سمت مدرنیته برداشت. از نظر او بوروکراسی در این فرایند مهم‌ترین نقش را داشته است.

درباره‌ی کتاب خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن

ماکس وبر در کنار کارل مارکس و امیل دورکیم، یکی از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان علوم اجتماعی در قرن بیستم و از معماران اصلی جامعه‌شناسی مدرن به شمار می‌آید. مقاله‌ها و نظریه‌های او در ایجاد رشته‌هایی چون جامعه‌شناسی مؤثر بود و به حوزه‌هایی چون حقوق، اقتصاد، علوم سیاسی و مطالعات دینی سمت و سویی دیگر بخشید. یکی از آرای مهم وبر «نظریه‌ی عقلانی شدن» نام دارد که تحلیلی فراتاریخی از تسلط غرب در دوران مدرن است. از نظر او، نوسازی و بوروکراتیک شدن جامعه باعث رشد فزاینده‌ی فرایند عقلانی شدن در جامعه‌ی مدرن غرب بوده است. انقلاب صنعتی، اقتصاد پولی، وضع قوانین و تعیین حقوق فردی و اجتماعی، بنیان‌گذاری نهادهای آموزشی نو و شکوفایی علم و تکنولوژی از دیگر علت‌های عقلانی شدن فزاینده هستند. پس از وبر، پژوهشگران بسیاری به علل سلطه‌ی غرب در دوره‌ی مدرن پرداخته‌اند. یکی از کسانی که نظریه‌های وبر را در تحلیل جامعه‌ی ایران پیاده کرد، مجید ادیب‌زاده (Majid Adibzadeh) بود. او که آثار دیگری در زمینه‌ی مدرنیته در ایران منتشر کرده است، در کتاب خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع مدرن ایران به مسئله‌‌ی مهم تقابل سنت و مدرنیته در ایران می‌پردازد.

از دیدگاه ماکس وبر، بوروکراسی اساس شکل‌گیری سیستم هر سازمان است و کارایی و اثربخشی اقتصادی آن را تضمین می‌کند. بوروکراسی بر سلسله‌مراتب، قوانین و روابط غیرشخصی استوار است و ساختار قدرت یک سازمان را تشکیل می‌دهد. وبر عقیده دارد که بوروکراتیک شدن یکی از مهم‌ترین مظاهر عقلانیت است و تأثیری انقلابی در ایجاد جوامع مدرن دارد. در دوره‌ی صفوی و سپس قاجار، ساختار حکومت بر اساس روابط قبیله‌ای و ایلی بود و شاه به‌عنوان جانشین خدا، صاحب مال و جان و ناموس رعیت‌ها بود. در دوره‌ی سلطنت فتحعلی‌شاه چنین نظامی دستخوش تغییر شد و نخبگان تحصیل‌کرده،‌ قدرت‌های خارجی، ارتش و کارمندان وارد عرصه‌ی اجتماعی و سیاسی شدند. اندک‌اندک افرادی در رأس قدرت قرار گرفتند که در سلسله‌مراتب اجتماعی جایگاه بالایی نداشتند و با تکیه بر توانایی‌هایشان وارد سیستم دیوان‌سالاری دربار شده بودند. مجید ادیب‌زاده در فصل اول و دوم کتاب خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن از نظام ایلی حاکم بر دربار و اولین حرکت‌ها به سمت نظام بوروکراتیک می‌گوید.

در عصر ناصرالدین شاه تأثیر از کشورهای توسعه‌یافته‌ی غرب به اوج خود رسید و در این میان نظام درباری نیز از این تأثیرات بی‌بهره نماند. ناصرالدین شاه روند بروکراسی را از خانواده‌ و خویشاوندان خود و همچنین اعیان شروع کرد. پس از مرگ او، نهضت مشروطه تحولی اساسی در سازمان‌ها و نهادهای جامعه به وجود آورد. فصل سوم و چهارم کتاب خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن به سلطنت ناصرالدین شاه و دوران مشروطه اختصاص دارد. با به وجود آمدن مجلس ملی و تدوین قانون اساسی،‌ فضایی جدید در سیاست و اجتماعی ایران پدید آمد. جنگ جهانی اول و هرج و مرج‌های ناشی از آن، شرایط را برای به قدرت رسیدن رضاخان و گسترش بوروکراسی نظامی در ارتش مهیا کرد. از نظر مجید ادیب‌زاده در این دوره بود که ایران به سمت مدرنیته و صنعت حرکت کرد و روند عقلانی شدن سرعتی بیشتر گرفت. او در فصل‌های پنجم و ششم کتاب، بیشتر این موضوع را تحلیل می‌کند.

کتاب خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن را انتشارات ققنوس به انتشار رسانده است.

در نکوداشت‌ کتاب خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن

• مرحله‌ی مهمی از تاریخ ایران در کتاب خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن روایت می‌شود. مجید ادیب‌زاده تلاش کرده به طور خلاصه مراحل شکل‌گیری مدرنیته و چالش‌های آن با سنت را توصیف کند. (محمدحسین خسروپناه، نویسنده‌ی کتاب «اصلاح یا انقلاب»)

کتاب خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن برای چه کسانی مناسب است؟

علاقه‌مندان به جامعه‌شناسی و تاریخ از مطالعه‌ی کتاب خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران بهره خواهند برد.

در بخشی از کتاب خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن می‌خوانیم

نطفه‌ی نظم بوروکراتیک جدید ایران در اجراى سیاست‌هاى اصلاحى جدیدى نهفته است که براى نخستین بار نخبگان نوگراى دربار فتحعلى‌شاه به اجرا گذاشتند. آنان اغلب در دارالسلطنه آذربایجان و در نقطه‌ی مرکزى جنگ‌هاى ایران و روس گرد آمده بودند و چهره‌هاى شاخصشان عبارت بودند از: میرزا بزرگ عیسى‌خان قائم‌مقام فراهانى و پسرش میرزا ابوالقاسم، میرزا فتحعلى‌خان نایب‌الایاله، عسکرخان افشار ارومى، میرزا صالح شیرازى، میرزا تقى‌خان فراهانى (امیرکبیر)، میرزا مسعودخان انصارى گرمرودى، و میرزا سعیدخان مؤتمن‌الملک انصارى. در حقیقت، وضعیت آشفته‌ی ایران در ابتداى قرن نوزدهم میلادى، شاهزاده عباس‌میرزا و نخبگان همراه او را به این نتیجه رساند که براى رهایى از ناتوانى در عرصه‌ی رقابت‌هاى دنیاى جدید، راهى جز نوسازى و تغییر وضعیت موجود نیست. عباس‌میرزا که در میدان جنگ با امپراتورى اروپایى روسیه فرماندهى ایرانیان را به عهده داشت، علاوه بر این‌که از نزدیک با تحولات دنیاى جدید آشنا شده بود، این نکته را نیز درک کرده بود که دیگر جنگ‌ها تغییر کرده‌اند و با نفرات و تجهیزات قواى نامنظم متکى بر مناسبات قبیله‌اى، طایفه‌اى و عشیره‌اى موجود نمى‌توان به مقابله با این قدرت جدید اروپایى رفت. در واقع تأکید اصلى او بر نوسازى نیروهاى نظامى و ایجاد یک ارتش جدید و منظم با ساختار و تجهیزات جدید، حاصل همین برخورد نظامى بود. ایجاد ارتش جدید زیر نظر عباس‌میرزا یکى از مهم‌ترین نشانگان گذار از نظم ایلى به نظم بوروکراتیک، و نشانه‌اى از تخصص‌گرایى و تفکیک کارکردهاى دستگاه دربار است. این تخصص‌گرایى که با ایجاد ارتشى منظم و دائمى در نسبت با ارتش ایلى موجود صورت گرفت، خیزشى آغازین براى عقلانى شدن و بوروکراتیک شدن در ایران بود.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
1: دوره‌ی پادشاهى مطلقه ایلى
الف) تمایزنیافتگى ساختارهاى دولت ایلى
ب) ناآگاهى از اوضاع جهانى
2: سرآغاز گذار به نظم بوروکراتیک
الف) ظهور سیاست‌هاى اصلاحى جدید
ب) گرایش به شناخت دنیاى جدید
3: پادشاهى مطلقه و بوروکراسى جدید
الف) معمارى بوروکراسى جدید
ب) پیدایش نهاد آموزشى جدید
4: دوره‌ی پادشاهى مشروطه
الف) استقرار مجلس قانونگذارى ملى
ب) تأسیس قانون اساسى
5: دوره‌ی بحرانى گذار به نظم جدید
الف) ایجاد بوروکراسى نظامى ملى
ب) ظهور امنیت بوروکراتیک در ایران
6: دوره‌ی پادشاهى بوروکراتیک مدرن
الف) شکل‌گیرى دولت مدرن
ب) حرکت به سوى صنعتى کردن جامعه
نتیجه‌گیرى
کتابنامه