معرفی و دانلود کتاب ایرانیان عرب‌ تبار: مردم‌ شناسی ساختار قومی اعراب خوزستان

معرفی کتاب ایرانیان عرب‌ تبار: مردم‌ شناسی ساختار قومی اعراب خوزستان

هیچ‌کس نمی‌داند خاک و خون چه طعمی دارد. مین‌هایی که خنثی نشده و جان ستمدیده‌ها را طعمه می‌کند چیزی نیست که هر کسی آن را لمس کند. رنج مردم خوزستان از جنس ظلمی عامدانه است و کتاب ایرانیان عرب‌ تبار می‌کوشد تا گوشه‌ای از درد و غم‌های این ملت رنج‌دیده را برای ما بازگو کند. داود غرایان زندی ما را با واقعیت‌های تاریخی و آسیب‌های اجتماعی خوزستان مواجه می‌کند که دانستن آن‌ها ما را متحیر و غمگین خواهد کرد.

درباره‌ی کتاب ایرانیان عرب‌ تبار

می‌گویند نمی‌شود برای دردهای بی‌پایان خوزستان کاری کرد. تقصیر را بر گردن طبیعت، خشکسالی، شوره‌زارهای عراق، جنگ 40 سال پیش و حتی خدا می‌اندازند. از کارونی که روزی کشتی در آن رفت‌وآمد می‌کرد، حالا آب‌باریکه‌ای باقی‌مانده که جاهلانِ توجه‌طلب می‌خواهند آن را با آب‌معدنی پر کنند! مردمی که سی و سه روزه ابتدایی جنگ، از دولت و حکومت ناامید شدند و با دست خالی، خاک ایران را حفظ کردند، حالا در خاک و غبار نفس می‌کشند و باید به آسمان بنگرند تا شاید امداد الهی، بادی و بارانی یا معجزه‌ای از آسمان ظهور کند. از چاه‌هایی که سرریز از طلای سیاه است، یک قطره هم نصیب مردم دردمند خوزستان نمی‌شود. حق شهری که یک‌بار همه چیزش را داد تا خاک 2500 ساله از صحنه‌ی روزگار محو نشود، این نیست که در عمق اروندرود به دنبال جرعه‌ای زندگی بگردد و فریادش را نادیده بگیرند. کتاب ایرانیان عرب‌ تبار نمی‌تواند عمق درد و خشمِ به‌حق این مردم خوزستان را در جان ما بنشاند. نه این کتاب بلکه با هیچ کتاب و آهنگ و فیلمی نمی‌توانیم ذره‌ای از آنچه بر این ملت می‌گذرد را درک کنیم؛ بااین‌حال داود غرایان زندی کوشیده است تا ما را با قوم‌شناسی، مردم‌شناسی و ارتباط آن با ملیت و بخشی از آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی که بر سر این ملت غم‌دیده آوار شده آشنا کند.

بخش نخست این کتاب به مفهومی اشاره دارد که مردم خوزستان خواسته یا ناخواسته درگیر آن هستند: نسبت ملی‌گرایی و قومیت. خوزستان استانی است که قومیت‌های گوناگونی در آن زندگی می‌کنند: عرب، فارس، کرد و لر. هرکدام از این اقوام زبان و یا گویشی متفاوت دارند و هم‌زیستی‌شان در کنار همدیگر شاهکار آن‌هاست. تفاوت‌های قومیتی همچون زبان و فرهنگ متفاوت، هرازگاهی چالش‌ساز می‌شود و داود غرایان زندی به زمینه‌های پدیدآمدن مشکلات، چگونگی بروز چالش و عواملی که در تشدید این مشکلات دخیل هستند اشاره می‌کند. کتاب ایرانیان عرب‌تبار ساختار اجتماعی خوزستان را برای ما شرح می‌دهد و ویژگی‌های خاص هر کدام از اقوام خوزستان برمی‌شمارد. مثلاً سبک زندگی اقوام عشایر، با مناطق فارس‌نشین به‌طورکلی متفاوت است. زندگی و درآمد قوم عشایر به دام و احشام متکی است و طبیعتاً خشک‌سالی و نبود آب، زندگی ایشان را به لبه‌ی پرتگاه می‌کشاند. یکی از اقوام اصیلی که قرن‌هاست در خوزستان زندگی می‌کنند «اعراب» هستند. بخشی از اعراب خوزستان به شکل عشیره‌ای و قبیله‌ای زندگی می‌کنند و آداب‌ورسوم گوناگونی دارند که بسیاری از آن‌ها مثبت و سازنده است: مثل کمک کردن به دیگران و متأسفانه برخی از آن‌ها، زمینه‌ساز مشکلات و چالش‌های ریشه‌دار است، مانند: به کار نبستن رأی و نظر زنان و کم‌توجهی به رفاه و تحصیل دختران.

مردم خوزستان از قرن‌ها پیش تحت ستم بوده‌اند و در دوران حکومت‌های پیشین نیز از سوی دولت مرکزی مورد هجوم، دستگیری و غارت قرار می‌گرفتند. به‌طور کل رابطه‌ی اعراب خوزستان با دولت‌ها تاکنون پرچالش بوده است، به‌طوری که حاکمان قاجار، کاملاً سیستماتیک تلاش می‌کردند تا میان قبایل این استان تفرقه بیندازند و با سوءاستفاده از مشکلات آنان، به‌سادگی حکومت کنند. یکی از بخش‌های قابل‌توجه این کتاب «خوزستان آزمایشگاه مدرنیته» نام دارد. اولین نقطه‌ای که پالایش و استخراج نفت در آن صورت گرفت خوزستان بود. ورود مهندسان خارجی و مواجهه‌ی ناگهانی مردم با ابداعات نوین، موجب شد تا مردم خوزستان درصورتی‌که خود نمی‌توانستند سطح زندگی‌شان را بهبود بخشند، با سرعتی غیرعادی و بی‌رحمانه در معرض مدرنیته قرار بگیرند.

عوامل مختلفی مثل نبود رسانه‌های قومی، دوری از پایتخت و سبک زندگی منحصربه‌فرد، باعث شده است تا آگاهی ما از حوادثی که در خوزستان رخ می‌دهند بسیار کم باشد و رسومات و ارزش‌های مردم این استان را درک نکنیم. کتاب ایرانیان عرب‌تبار کوشیده است تا ما را با ساختار قومی، شیوه‌ی زندگی و دلایلی که موجب شده تا مردم خوزستان آیین‌های خود را حفظ کنند، آشنا می‌کند. مثلاً اگر ساکن شهرهای مرکزی باشیم، هیچ‌گاه نمی‌دانیم تفاوت فرهنگی مردم خرمشهر با مردم آبادان و سوسنگرد در چیست. این ناآگاهی نمی‌گذارد تا دلیل چرایی متفاوت بودن واکنش آدم‌های این شهرها در برابر حوادث اجتماعی را متوجه شویم. داود غرایان زندی برای مخاطبان خود توضیح می‌دهد که چرا شیوه‌ی زندگی، غذاها و حتی ساعت خواب و بیداری یک آبادانی با فردی اهل خرمشهر متفاوت است.

کتاب ایرانیان عرب‌ تبار در انتشارات افکار جدید منتشر گردیده و در اختیار خوانندگان خود قرار گرفته است.

کتاب ایرانیان عرب‌ تبار برای چه کسانی مناسب است؟

جای ترکش و خمپاره هنوز بر تن خوزستان آشکار است و مشکل اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی در این جهان وجود ندارد که مردم خوزستان آن را نچشیده باشند. کتاب ایرانیان عرب‌تبار مختصری از رنج‌ها، معضلات و تبعیض‌هایی را که مردم بی‌پناه قوم عرب آن را تجربه کرده‌اند، بازگو می‌کند. باخبر شدن از این آسیب‌ها و اندوه‌ها، ناچیزترین کاری است که از دست ما برمی‌آید.

در بخشی از کتاب ایرانیان عرب‌ تبار: مردم‌ شناسی ساختار قومی اعراب خوزستان می‌خوانیم

انگلیسی‌ها موافقت‌نامه‌های چندی با شیخ خزعل داشتند، از جمله دربارۀ استفاده از زمین‌های شیخ برای پالایشگاه نفت، موارد زیر توافق شد: «1- تمام ساختمان‌ها، مخازن و ادارات نصب شده باید در داخل محدودۀ اراضی مورد اجاره قرار گیرند و پس از پایان مدت امتیاز به مالکیت شیخ خزعل درآید؛ 2- کارکنان شرکت حق دخالت در امور عشایر را ندارند و افراد عشایر را بدون اطلاع او به کار نگیرند؛ 3- تمام گنج‌ها و اشیایی که کشف می‌شوند، به‌طور کامل از آن شیخ خزعل خواهد بود؛ 4- بر شرکت است که چنانچه امتیاز را پس از پایان دورۀ اول تجدید نماید، باید همۀ اراضی، ساختمان‌ها و جز آن را از شیخ و اعقاب او با شرایط مرضی اجاره نماید» (علی سلمان، 1383: 92-91).

در سال 1901 هم شیخ خواستار تضمین‌های زیر بود: «1- ضمانت و تأکیدی مشابه آنچه انگلستان به امیر کویت سپرده است؛ 2- تضمین و تأکیدی مشابه حمایت بر ضد هر نیرنگ ایران برای کاهش نفوذ شیخ خزعل؛ 3- تضمین و تأکیدی مشابه حمایت بر ضد هر نوع حملۀ روس» (همان: 81).

به عبارت دیگر، شیخ در نظر داشت همانند شیخ‌نشین‌های جنوب خلیج‌فارس، یک امیرنشین مستقل تشکیل دهد. امّا موقعیت کویت یا شیخ‌نشین‌های جنوب با وضعیت خوزستان و یا حتی بصره به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و ارتباط خشکی که کاملاً متفاوت با شیخ‌نشین‌های جنوب بودند، فرق داشت؛ چرا که در خلیج‌فارس امکان دور بودن از حکومت مرکزی، استقلال را امکان‌پذیر ساخته بود. بر این اساس، انگلیس همانند تقاضای پیشین شیخ برای پادشاهی ‌عراق که در رقابت با طالب النقیب، عبدالرحمن النقیب، عبدالهادی العمری، برهان‌الدین فرزند سلطان عبدالحمید عثمانی و دیگران بود (سیادت، 1382: 568-567)، تقاضای حمایت از شیخ برای ایجاد امیرنشین جدید را نمی‌توانست بپذیرد و این امر اساساً امکان‌پذیر هم نبود.

حکومت مرکزی پیش از نخست‌وزیری رضاخان دربارۀ تعویق پرداخت مالیات شیخ شروع به بهانه‌گیری کرد.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه بر ویراست دوم
مقدمۀ ویرایش نخست
فصل اول: چارچوب نظری
مقدمه
1- ملاحظات نظری و روشی
2- ملی‌گرایی و قومیت
2-1 ملی‌گرایی
2-2 قومیت
3- نسبت ملی‌گرایی و قومیت
4- نگرش بین‌رشته‌ای در مطالعۀ قومیت
4-2 جامعه‌شناسی
4-3 سیاست قومی
5- ویژگی‌های ده‌گانۀ خاص اقوام ایرانی
۶- الگوی مطالعات قومی این پژوهش
۷- پیشینۀ پژوهش
فصل دوم: وضعیت جغرافیایی، جمعیتی و تاریخی خوزستان
1- موقعیت جغرافیایی و اقلیمی
2- برخی ویژگی جمعیتی
3- تقسیمات اداری
4- ریشه‌یابی نام‌های استان خوزستان
5- تاریخ خوزستان
فصل سوم: رویکرد مردم‌شناسانه به استان خوزستان
مقدمه
1- ساخت و تقسیمات اجتماعی
2- ویژگی‌های اعراب ایرانی خوزستان
3- آداب و رسوم و ارزش‌ها
4- آیین‌ فصل و نهوه
فصل چهارم: ویژگی‌های جامعه‌شناسانۀ استان خوزستان
مقدمه
1- ساخت اجتماعی قبایل عرب خوزستان
2- رابطۀ قبایل عرب خوزستان با حکومت مرکزی
3- خوزستان، آزمایشگاه مدرنیته
4- مسئلۀ اعتماد اجتماعی در خوزستان
فصل پنجم: سیاست‌گذاری قومی در استان خوزستان
مقدمه
1- سیاست‌های قومی در دورۀ پهلوی اول
2- سیاست‌های قومی در دورۀ پهلوی دوم
نتیجه‌گیری
فهرست منابع
نمایه