معرفی و دانلود کتاب خود مردم نگاری هویت دانشگاهی: چگونه هویت انسان ایرانی به‌ عنوان پژوهشگر یا انسان دانشگاهی شکل می‌گیرد؟

معرفی کتاب خود مردم نگاری هویت دانشگاهی: چگونه هویت انسان ایرانی به‌ عنوان پژوهشگر یا انسان دانشگاهی شکل می‌گیرد؟

نعمت الله فاضلی در کتاب خود مردم نگاری هویت دانشگاهی: چگونه هویت انسان ایرانی به‌ عنوان پژوهشگر یا انسان دانشگاهی شکل می‌گیرد؟، به ما کمک می‌کند با نظریه‌ها و مفهم‌های علوم انسانی و اجتماعی، داستان‌های زندگی و تجربه‌های شخصی‌مان را بنویسیم.

پدیده‌ای بزرگ و کم‌نظیر در تاریخ اکنون جامعه ایران رخ داده و تمام جامعه و فرهنگ ایران تحت‌ تأثیر آن است. در دهه‌های گذشته میلیون‌ها نفر از مردم ایران، از گروه‌های متفاوت شهری، روستایی و عشایری در نتیجۀ گسترش آموزش عالی به دانشگاه راه پیدا کرده‌اند و دانش‌آموخته شده‌اند یا دانشجو هستند. اکنون دیگر کمتر خانواده‌ای است که حداقل یک عضو آن در رشته‌ای از رشته‌های دانشگاهی درس نخوانده باشد یا مشغول تحصیل نباشد؛ و در حال حاضر کمتر شهر و حتی شهر کوچکی می‌توان یافت که در آن یک مؤسسه آموزش عالی نباشد؛ کمتر فعالیتی است که به یک رشته دانشگاهی مرتبط نباشد. این پدیده که آن را «همگانی شدن آموزش عالی» می‌نامند، تحول ساختاری بزرگی در جامعه و زندگی انسان مدرن ایرانی است و همه‌ چیز و همه‌ کس و همه‌ جا را دگرگون کرده و خواهد کرد.

با ورود به دانشگاه، زندگی ما شکل متفاوتی به خود می‌گیرد و سرنوشت ما به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد. ما در دانشگاه عاشق می‌شویم؛ ازدواج می‌کنیم؛ شغل خود را می‌یابیم؛ و دوستی‌هایمان در آن‌جا شکل می‌گیرد. در دانشگاه نسبت به چیزهایی حساس می‌شویم؛ حساسیت‌هایمان نسبت به چیزهایی را از دست می‌دهیم؛ ایمان می‌آوریم یا ایمان‌مان سست می‌شود؛ عادات‌ها و روحیات جدیدی کسب می‌کنیم و بسیاری از روحیات و عادات‌ پیشین‌مان فراموش می‌شوند. در دانشگاه گاه از همه‌چیز دلسرد و دلمرده می‌شویم، گاه به آن دل می‌بندیم و امیدوار می‌شویم. دانشگاه بیم‌ها و امیدهای ما را می‌سازد؛ جوانی و میان‌سالی ما در دانشگاه می‌گذرد؛ و گاه تمام عمر را در این نهاد صرف می‌کنیم. ما در دانشگاه شکست یا پیروزی را تجربه می‌کنیم و به هویت تازه‌ای به عنوان انسان مدرن دانشگاهی می‌رسیم و یا این که از تحقق این هدف باز می‌مانیم. در دانشگاه به شبکه‌های تازه اجتماعی راه پیدا می‌کنیم و از خانه، خانواده و محله‌مان فراتر می‌رویم. دانشگاه ما را به جاها و فرهنگ‌های شناخته نشده می‌کشاند و چیزهای نادیده را نشان ما می‌دهد.

چیستی و چرایی زندگی فردی و جمعی ما اکنون با دانشگاه گره خورده است. این‌ها و نکات بسیار دیگر، ما را وادار می‌کند که از دانشگاه و تجربه آن سوال کنیم. قطعا هر‌ کس به گونه‌ای به دانشگاه راه می‌یابد، به گونه‌ای مختلف این راه را طی می‌کند. دانشگاه برای هر فرد نسبت به دیگری چیزی متفاوت است، و هر زمان دانشگاه معنا و موقعیتی متفاوت از زمان دیگری دارد؛ ولی آیا تاکنون کسی از این جمعیت چندین میلیون نفری دانشگاه‌ دیده و دانشگاه‌ رفته، از خود سوال کرده است چه شد که به دانشگاه رفت، ‌تجربه‌اش از دانشگاه چه بود، در دانشگاه چه کرد، دانشگاه بر زندگی او چه تأثیری گذارد، یا او بر دانشگاه چه تأثیری داشت؟

این‌ها پرسش‌هایی است که دیر یا زود جامعه و انسان ایرانی باید به آن‌ها جواب دهد، زیرا نه‌ تنها سرمایه مادی و معنوی ما اکنون در دانشگاه هزینه می‌شود، بلکه سرنوشت ما در آن جا رقم می‌خورد و برای نوشتن سرنوشت خود چاره‌ای نداریم جز این که به سرنوشت دانشگاه و پیوندهایش با سرنوشت فردی و جمعی‌مان بیندیشیم.

نعمت الله فاضلی می‌خواهد به وسیله مطالعه خودمردم‌نگارانه نشان دهد که پژوهشگر شدن در حوزه علوم اجتماعی چیزی نیست که صرفاً با یادگیری فنون روش تحقیق ممکن شود، بلکه هویت دانشگاهی بیش از یادگیری و تسلط «روش تحقیق»، نیازمند درونی ساختن نوعی فرهنگ و پیمودن «راه» است؛ راهی که طولانی، پر ‌پیچ‌ و خم و سخت است؛ راهی که از کودکی شروع می‌شود و باید بدون وقفه آن را در تمام مسیر زندگی طی کرد؛ راهی که نیازمند پشتکار، سخت‌کوشی، خویشتن‌داری، کنجکاوی، صداقت، شجاعت، تعهد به جامعه و ارزش‌های انسانی، و نوعی آرمان‌خواهی است. این «راه» را باید به گونه‌ای طی کرد که در آن مهارت‌ها و قابلیت‌های انسانی و فرهنگی مانند خوب گوش دادن، حساس بودن، توجه به دیگری، مسئولیت‌پذیری، خلاقیت، میل به خود بیان‌گری، عادت به خواندن، عادت به نوشتن، انضباط فکری، سوال کردن، جست‌وجو کردن، بازاندیشی و تأمل در خود و انعطاف‌پذیری فکری، ایمان و عشق به اندیشیدن، و مشارکت و درگیری عمیق در زندگی اجتماعی اهمیتی به مراتب بیش از آگاهی و تسلط به روش‌ها و فنون خاص تحقیق مانند توانایی نوشتن طرح تحقیق، فنون گردآوری داده‌ها، طراحی پرسشنامه، پرسشگری، تسلط به فنون تحلیل داده‌ها، و آگاهی از روش‌های تحقیق مانند روش نظریه مبنایی، روش‌های کمی و آماری یا هر روش دیگری دارد. ‌

فردوسی شاعر بزرگ ایران، در شاهنامه نقل می‌کند که وقتی خسرو انوشیروان شاه ساسانی خزانه‌اش به اتمام رسید بوذرجمهر صدراعظم را نزد فرد ثروتمندی فرستاد تا به خزانه دولت کمک کند. مرد ثروتمند که «موزه فروش» (کفشگر) بود پذیرفت تا گنجی به انوشیروان ببخشد به این شرط که شاه اجازه دهد فرزندش سواد آموزد و دبیری پیشه کند و «این پاک فرزند گردد دبیر».

در واقعیت این کتاب یک زندگینامه نیست، بلکه تک‌نگاری و روایتی خود‌ مردم‌ نگارانه از زندگی و تجربه پژوهشی و دانشگاهی نگارنده است؛ این گزارش از سه فصل اصلی تشکیل شده است. فصل اول، کلیات است. در این فصل مسئله، اهمیت و سودمندی‌ها، دشواری‌ها و محدودیت‌ها، پرسش‌ها و اهداف، ملاحظات نظری و روشی آن بیان شده است. در این فصل سعی شده مخاطب را متقاعد کنیم که چرا خواندن این تک‌نگاری ممکن است برای شما هم سودمند باشد و مطمئن باشید برای ارضای حس کنجکاوی یا به عنوان مانیفست یا وصیت‌نامه دانشگاهی این تک‌نگاری نوشته نشده است!‌

فصل دوم با عنوان «خود مردم‌ نگاری هویت دانشگاهی» روایت زندگینامه‌ای نگارنده از تجربه‌های آموزشی و پژوهشی‌ از دوران کودکی و قصه زندگی آدم‌ها، نه‌ تنها کنجکاوی ما را بر می‌انگیزد بلکه بخشی از عطش جست‌وجوگری ما را نیز می‌نشاند و قصه‌های دوران مختلف زندگی و تحصیل از مدرسه تا دانشگاه و همچنین دوره استادی‌ فاضلی روایت شده است.

سومین فصل گزارش با عنوان «خود مردم‌ نگاری روش‌شناختی» تأملات بازاندیشانه در زمینه توصیف و تحلیل ویژگی‌های روش‌شناختی فعالیت‌ها و آثار پژوهشی نگارنده است. این فصل بیشتر جنبه تحلیلی دارد.

در بخشی از کتاب خود مردم نگاری هویت دانشگاهی می‌خوانید:

مهم‌ترین کارکرد رهیافت و تخیل که در کار نگارش و پژوهش فراهم کردم چهارچوبی برای تفسیر پدیده‌هاست. اشکالی که در کارهای تحقیقاتی دانشجویان و اساتید وجود دارد فقر تفسیر خلاقه است. بسیاری از گزارش‌های پژوهشی انباشته از ارقام و اعداد و جداول و درصدهاست، ولی مجموعه این ارقام سخنی برای گفتن ندارند. دلایل زیادی برای این مشکل وجود دارد، یکی از این دلایل بی‌توجهی به اهمیت تفسیر خلاقه است. فرآیند نوشتن فرآیند تأویل و تفسیر مستمری است که انجام می‌دهیم. ما در زندگی روزمره هم این کار تفسیر کردن را مرتب انجام می‌دهیم. اصلی‌ترین کار پژوهشگر و نویسنده استنباط و تفسیر کردن است. کار پژوهش و اندیشیدن تلاش برای تولید معناست، معنایی که فکر می‌کنیم در درون واقعیت‌ها مستتر و پنهان است. آنچه نوشته‌ای را ارزشمند می‌کند پرده برداشتن از واقعیت‌های پنهان است. چرا ما از خواندن بعضی مقاله‌ها لذت نمی‌بریم؟ چون چیزی را افشا نکرده است.

برای تفسیر کردن باید درک شهودی، تجربه‌های زندگی، عقل سلیم، قوه خلاقه، رهیافت یا تخیل، و به‌ ویژه مفاهیم را به‌ خوبی استفاده کرد. من در اینجا می‌خواهم به نقش و اهمیت مفاهیم بیشتر تأکید کنم. عبارات و مفاهیم برای هر محققی حُکم «جعبه ابزار» را دارد.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
فصل یکم: کلیات
1. مقدمه
2. سودمندی‌ها
3. دشواری‌ها
4. مسئله‌ها
5. ملاحظات
فصل دوم: خود مردم ‌نگاری شکل‌گیری هویت دانشگاهی
1. مقدمه
2. مسیر زندگی یا موقعیت زندگینامه‌ای
سرمایه‌های فرهنگی خانوادگی
شیوه زندگی مدرن
روحیه دهقانی
3. ورود به آکادمیا
4. ورود به دنیای روشنفکری
5. ورود به دنیای آموزش
6. پیوستن به شبکه اداری پژوهش
7. پی‌ریزی انسان‌شناسی فرامدرن
8. آشنایی با جهان غرب
9. حاصل زندگی
فصل سوم: خود مردم ‌نگاری روش ‌شناختی
1. تخیل یا رهیافت
2. علم به مثابه فراغت و خلاقیت
3. تعامل و گفت‌وگو به مثابه روش
4. تفسیر به مثابه پژوهش
5. نگارش به مثابه روش
6. عشق به مثابه روش
7. روش به مثابه فرهنگ
پایان
کتابنامه