معرفی و دانلود کتاب مشروطه ایرانی و مسئله قانون: درآمدی بر مفهوم مدرن قانون اساسی و فهم نسل اول روشنفکران ایرانی از آن

معرفی کتاب مشروطه ایرانی و مسئله قانون: درآمدی بر مفهوم مدرن قانون اساسی و فهم نسل اول روشنفکران ایرانی از آن

کتاب مشروطه ایرانی و مسئله قانون اثر علی مسعودی تلاشی است برای بازخوانی تفکر نسل اول روشنفکران ایرانی و ارتباط دوجانبه‌ی آن‌ها از یک سو با ریشه‌ی این تفکر در فلسفه‌ی غرب و از سوی دیگر با جامعه‌ی در حال تغییر ایرانی و ساختار سنتی سیاسی-فرهنگی‌اش. این کتاب، کتابی است بر مبنای اسناد و آثار به جا مانده از نخستین نسل از متفکران پیشروِ ایرانی در طلیعه‌ی عصر جدید.

درباره‌ی کتاب مشروطه ایرانی و مسئله قانون

در نقاط عطف تاریخ ایران، اگر مغول‌ها «آمدند و کندند و سوختند و کشتند و بردند و رفتند»، مدرنیته آمد و جنگید و تغییر داد و نرفت، بلکه باقی ماند و البته در این میان خود نیز ناچار از تن دادن به دگرگونی‌هایی شد. برای مردمی که قرن‌ها در سایه‌ی شاهی با شمایل خداگونه زندگی کرده بودند، مفاهیمی که مدرنیته با خود آورد سونامی خانمان‌برانداز و در عین حال بذرهای آبادگری بودند. «قانون» از جمله این مفاهیم و اصطلاحات بود که اندیشه‌ی غربی مثل خون تازه‌ای به رگ‌های ساختار سیاسی ناکارآمد ایران تزریق کرد. درک نسل اول روشنفکران ایرانی از این مفهوم بسیار حائز اهمیت است، زیرا شالوده‌ی فکری آن‌ها زیربنای اندیشگانی نسل‌های بعد شد. این کتاب به دنبال بازخوانی فهم اندیشه‌ورزان و روشنفکران دوران مشروطه و نسبت آنان با فلسفه‌ی غرب است. آیا نسل اول منورالفکران ایرانی تنها به اتخاذ تعاریفی کلی از مفاهیمی با پیشینه‌ی فلسفی بسنده کرده یا به درک تمامی زوایای نهفته‌ی آن نائل آمده بودند؟ این پرسش محور اساسی کتاب مشروطه‌ی ایرانی و مسئله‌ی قانون است.

دوران مشروطه در ایران، دوران بحران و گذار بود. تاریخ در این دوره‌ی پرفرازونشیب شاهد بالاترین دگرگونی فکری در طبقه‌ی تحصیل‌کرده‌ی ایرانی بود. پرواضح است که تعارض منافع میان این طبقه و نظام پادشاهی به بالاترین سطح رسید، تا جایی که پادشاه درصدد حذف و ریشه‌کن کردن کامل افکار جدید و مطالبات برخاسته از این افکار برآمد. البته تفکر مدرن و مقتضیات آن در دوران مورد بحث، قدرتمندتر از آن بود که با فشار خودکامگان از میدان خارج شود.

یکی از نکات مثبت کتاب حاضر تلاش نگارنده‌ی آن در تعریف مفاهیم است؛ به‌طور مثال او «روشنگری» را، که مفهومی بنیادین در جای‌جای پژوهش اوست، در سه اصل تعریف می‌کند: عقلانیت انتقادی معطوف به نگاه نقادانه و تحلیلی، عمل‌گرایی معطوف به تسخیر طبیعت و پیشرفت‌باوری معطوف به اصلاح و بهسازی متداوم و اومانیستی زندگی فردی و اجتماعی.

علی مسعودی کتاب مشروطه‌ی ایرانی و مسئله‌ی قانون را در چهار فصل تدوین کرده است. فصل اول با عنوان «عصر روشنگری» در راستای تبیین جنبه‌ی تاریخی و معرفت‌شناختی تدوین شده است. در فصل دوم، مولف درباره‌ی انقلاب مشروطه‌ی ایران و شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن در بادی امر سخن می‌گوید. فصل سوم را می‌توان فصل محوری و اصلی کتاب دانست؛ در این فصل، مفهوم قانون اساسی در اندیشه و آثار نسل پیشرو روشنفکری ایران، از جمله چهره‌هایی نظیر میرزا ملکم خان، میرزا فتحعلی آخوندزاده، میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی و میرزاآقاخان کرمانی، بررسی شده است.

در پایان باید این نکته را نیز خاطرنشان کرد که در فرازهای گوناگون کتاب پیش رو ردپای آرای اندیشمندان غربی همچون آگوست کنت، جان استوارت میل، ولتر و منتسکیو در آثار روشنفکران ایرانی عصر مشروطه بازیابی و پیگیری شده است.

گفتنی است که کتاب مشروطه‌ی ایرانی و مسئله‌ی قانون از سوی انتشارات علمی-فرهنگی روانه‌ی بازار شده است.

کتاب مشروطه ایرانی و مسئله قانون برای چه کسانی مناسب است؟

این کتاب توجه آن دسته از مخاطبانی را جلب می‌کند که به بازخوانی تاریخ معاصر ایران علاقه دارند.

در بخشی از کتاب مشروطه ایرانی و مسئله قانون: درآمدی بر مفهوم مدرن قانون اساسی و فهم نسل اول روشنفکران ایرانی از آن می‌خوانیم

در سده‌های پایانی قرون وسطا، پرسش اصلی اندیشه سیاسی یافتن «بهترین شکل حکومت» و قانون‌هایی مبتنی بر مفهوم خیر بود. اما با اوج‌گیری تنش‌های درون کلیسای کاتولیک و جنگ‌های سی‌ساله مذهبی ناشی از پروتستانتیسم و متعاقب آن عقد پیمان‌نامه صلح وستفالی در 1648، ‌ مسئله متفکران سیاسی تغییر کرد. در این دوره با شکل‌گیری مفهوم دولت - ‌ملت‌های مستقل و برابر، نگاه به حکومت و مفاهیمِ هم‌بسته آن تغییر کرد و پرسش اصلی اندیشه سیاسی عبارت شد از یافتن اساسِ عقلانی مشروعیت سیاسی دولت حاکم و صورت‌بندی روابط دولت با شهروندان و حقوق و تکالیف متقابل این‌ها نسبت به هم. با ظهور پروتستانتیسم و پس از پیمان وستفالی، بحرانی نسبتاً فراگیر در حکمرانی و قانون‌گذاری اروپایی ایجاد شده بود؛ چراکه قانون‌گذاران و حاکمان کاتولیک و پروتستان با گروه‌های متنوعی از شهروندان با نظریات متضاد مذهبی مواجه بودند، تا جایی که گاهی حاکمان کاتولیک شهروندانی پروتستان داشتند و گاه برعکس.

در نتیجه این تنش، نظریه‌پردازی درباره مبانی عقلانیِ اموری چون شرایط تبعیت شهروندان از حکومت، حقوق شهروندان تابع حکومت، روش‌ها و مرزهای اعتراض به حکومت، منابع اقتدار حکومت، مشروعیت قوانین و مسائلی از این دست ضرورت یافت و بحث‌های دامنه‌داری را باعث شد که قرار بود پرسش‌های اساسی مردم و حاکمان درباره نحوه حکمرانی و شرایط آن را روشن کنند.

در ضمنِ این جریان پرتنشِ گفت‌وگوها و مناقشه‌های سیاسی، مفاهیم «قرارداد اجتماعی» و «حقوق طبیعی» به عنوان زمینه‌های نظری اصلی برای پاسخگویی به مسائل نوظهورِ اندیشه سیاسی، از اواخر قرن شانزدهم میلادی تا پایان عصر روشنگری اهمیتی محوری یافت. حاصل این کوشش‌های فکری بنیان‌گذاری ایده دولت مدرن و دموکراسی‌های جدید بود.

فهرست مطالب کتاب

درآمد
فصل اول: عصر روشنگری
مفهوم روشنگری
نگاه روشنگری
علم‌گرایی
پیشرفت
چیستی روشنگری: بحثی در مبانی فلسفی
معرفت‌شناسی در عصر روشنگری
اندیشه سیاسی در عصر روشنگری
قرارداد اجتماعی و حقوق طبیعی
مشروطیت (قانون‌سالاری)
جمع‌بندی فصل اول
فصل دوم: انقلاب مشروطه ایران
شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران در آستانه انقلاب مشروطه
شرایط فرهنگی ایران در آستانه انقلاب مشروطه
نوسازی آموزشی
مطبوعات
فصل سوم: مفهوم قانون اساسی در اندیشه روشنفکران صدر مشروطه
میرزا ملکم‌خان
رساله کتابچه غیبی یا دفتر تنظیمات
رساله رفیق و وزیر
رساله انتظام لشکر و مجلس تنظیمات
رساله دفتر قانون
رساله ندای عدالت
رساله اشتهارنامه اولیای آدمیت
روزنامه قانون
میرزا فتحعلی آخوندزاده
رساله مکتوبات کمال‌الدوله
رساله مقالات
رساله الفبای جدید و مکتوبات
میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی
رساله مسالک‌المحسنین
رساله ایضاحات در خصوص آزادی
رساله سیاست طالبی
میرزا یوسف‌خان مستشارالدوله و رساله یک کلمه
میرزا آقاخان کرمانی
فصل چهارم: سخن پایانی
منابع