معرفی و دانلود کتاب قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران

معرفی کتاب قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران

کریم طاهرزاده بهزاد در کتاب قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران، نقش منطقه‌ی آذربایجان را در دوره‌ی مشروطه بررسی می‌کند و مهم‌ترین اتفاقاتی را که در آنجا رخ داده، توضیح می‌دهد. بهزاد که خود از مشروطه‌چی‌های تبریز بوده و خیلی از حوادث را از نزدیک لمس کرده، به مسائل مهمی همچون تشکیل فرقه‌ی اجتماعیون عامیون، محاصره‌ی تبریز، جنگ با سلطنت‌طلبان و فتح تهران می‌پردازد و سرنوشت انقلابیون تبریز را مرور می‌کند.

درباره‌ی کتاب قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران

در زمان قاجار، استان آذربایجان یکی از مناطق استراتژیک و بسیار مهم کشور محسوب می‌شد. این استان هم وسیع بود و هم جمعیت بسیاری زیادی داشت. پادشاهان قاجار که خود دارای اصالت ترک بودند، نگاهی ویژه‌ای به این منطقه داشتند، تا جایی که همیشه زمام امور و مدیریت آن را به ولیعهد خود می‌سپردند. در زمان حکومت مظفرالدین شاه، محمدعلی میرزا حاکم تبریز بود؛ مردی مستبد که همیشه با مشروطیت و آزادی دشمنی داشت و آن را سرکوب می‌کرد. رفتاری که درنهایت به قیام تبریز منجر شد. کریم طاهرزاده بهزاد که خود در این انقلاب حضوری پررنگ داشته، در کتاب قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران تلاش کرده آن دوران را بررسی کند و اتفاقاتی که در این استان رخ داده را شرح دهد. بهزاد عضو فرقه‌ی اجتماعیون عامیون یا همان سوسیال‌دموکرات‌های آذربایجان بود که در مبارزه علیه استبداد محمدعلی میرزا و مظفرالدین شاه بسیار فعال بود. او مشاهداتش را از سال‌های پیش از مشروطه آغاز می‌کند و تا پس از قیام تبریز و شروع جنگ جهانی اول ادامه می‌دهد. طاهرزاده بهزاد تلاش دارد با دقت و تیزبینی و نکته‌سنجی این دوران پرتلاطم را روایت کند.

تبریز در زمان قاجار از معدود مناطقی بود که تلگراف داشت و مستقیماً با تهران در تماس بود. همین پل ارتباطی عاملی بود که باعث می‌شد مردم این منطقه خیلی سریع از اتفاقات پایتخت باخبر شوند. از سوی دیگر این استان با روسیه هم‌مرز بود. در آن سال‌ها بسیاری از مردم برای کار به قفقاز می‌رفتند. سال 1905 میلادی انقلابی در روسیه رخ داد که بر روی مهاجران ایرانی هم تأثیر عمیقی گذاشت. این کارگران و مهاجران روایت این انقلاب را به آذربایجان آوردند و برای مردمی که تحت ظلم محمدعلی میرزا بودند تعریف کردند. او تبریز را چنان سرکوب کرده بود و اجازه‌ی فعالیت‌های سیاسی را از مردم گرفته بود که این شهر حتی آمادگی شرکت در دوره‌ی اول انتخابات مجلس شورای ملی را نداشت. درنهایت با بیماری مظفرالدین شاه، ولیعهد او به تهران رفت. با رفتن محمدعلی فضای موردنیاز مخالفان فراهم شد. نیروهایی که سال‌ها به شکل زیرزمینی فعالیت می‌کردند و در خفا بودند، خود را نشان دادند.

مجاهدان از مهم‌ترین مخالفینی بودند که از این خلأ استفاده کردند و سعی کردند قدرت را در تبریز به دست بگیرند. چنانکه بعدتر ستارخان هم به این گروه مسلح پیوست. این‌چنین سنگ بنای انقلاب تبریز هم گذاشته شد. کریم طاهرزاده بهزاد در کتاب قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران، به اوضاع تبریز و آذربایجان در زمان مشروطه اشاره می‌کند و برگزاری انتخابات در این منطقه را توضیح می‌دهد. این کتاب از چهره‌های مؤثر و اصلی فرقه‌ی اجتماعیون عامیون می‌گوید و عملیات‌هایی که این گروه انجام داد را تشریح می‌کند. همین‌طور تأثیر روس‌ها در تحولات ایران و تبریز را بررسی می‌کند.

اختلاف محمدعلی شاه با مشروطیت در سال 1287 به اوج خود رسید؛ زمانی که تلگراف زد و آن‌ها را مسئول نابسامانی کشور دانست. این مسئله باعث شعله‌ور شدن خشم مشروطه‌خواهان شد. در پی آن، مشروطه‌چی‌های تبریزی تصمیم گرفتند به تهران بیابند و محمدعلی شاه را به زیر بکشند.

در همان زمانی که این گروه در تبریز در حال نبرد با طرفداران شاه بود، لیاخوف مجلس را به توپ بست. به دنبال آن، نیروهای مخالف مشروطه که جان تازه‌ای گرفته بودند به سمت تبریز گسیل شدند تا آخرین سنگر مقاومت مشروطیت را از بین ببرند. اما این جنگ قرار نبود به این زودی پایان پذیرد. این تقابل تا سال 1288 طول کشید و درنهایت با پیروزی مشروطه‌چی‌ها و تصرف کامل تبریز ادامه یافت. پس‌ازآن سلطنت‌طلب‌ها این شهر را محاصره کردند که تا زمان ورود روس‌ها طول کشید. روس‌ها که کنترل شمال کشور را به دست گرفته بودند، محاصره را پایان دادند ولی از سوی دیگر مشروطه‌چی‌ها را هم پراکنده کردند. این‌چنین قیام تبریز نیز به پایان راهش رسید.

کریم طاهرزاده بهزاد در کتاب قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران، به همه‌ی این اتفاقات می‌پردازد و هر یک را به‌تفصیل توضیح می‌دهد. او پس از پایان قیام به سرنوشت مشروطه‌چی‌ها نیز اشاره می‌کند و می‌گوید که هر یک از آن‌ها چه اتفاقی برایشان افتاد. همین‌طور ماجرای فتح تهران را هم مرور می‌کند.

کتاب قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران را نشر ارس به چاپ رسانده است.

کتاب قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران برای چه کسانی مناسب است؟

مطالعه‌ی این کتاب به علاقه‌مندان به تاریخ و پژوهشگران دوره‌ی مشروطه پیشنهاد می‌شود.

در بخشی از کتاب قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران می‌خوانیم

گاهی طبیعت هم به وقایع کمک می‌کند از آن جمله ایامی که سلسله‌ی صفویه ضعیف شده رو به انحطاط و انقراض گذاشته بود پطر کبیر با نیروی فکری و اراده‌ی قوی حکومت روسیه را در دست گرفته و کشور خود را چهار اسبه رو به ترقی و تعالی سوق می‌داد. سابقاً از کشمکش‌های ایران و روسیه ذکر کرده و دیدیم که چگونه صفحات آذربایجان و قفقاز ناآرام بوده و پطر کبیر به بهانه‌ی این‌که در آن جزر و مدها به قفقازی‌ها خساراتی وارد آمده سفیری به ایران اعزام و چهار کرور منات به عنوان خسارت مطالبه می‌کند. سفیر روسیه در ایامی به اصفهان می‌رسد که افغان‌ها صفویه را منقرض نموده و خود به جای آنان حکومت می‌کردند. محمود افغان به نماینده‌ی پطر کبیر اظهار داشت که تسلطی به قفقاز ندارد و خسارت وارده را وارد به خود ندانسته و از پرداخت آن امتناع کرد.

این موضوع بهانه‌ به روس‌ها داد که داغستان را تصرف و شهر در بند کرسی‌نشین آن را در سال 1722 مسیحی گرفتند. پس از تصرف داغستان روس‌ها به‌طرف جنوب سرازیر شده و پس از تصرف بادکوبه در سال 1723 نیرو به گیلان و استرآباد وارد نمودند چون سابقاً هم در سواحل شرقی بحر خزر تصرفاتی نموده و در سال 1716 در (کراسناودسک) استقرار یافته بودند. بنابراین از دو ساحل بحر خزر به‌طرف جنوب پیش رانده بودند.

در چنین ایامی طهماسب میرزا پسر شاه سلطان حسین برای به دست آوردن تاج و تخت پدری از روی ناچاری از پطر کبیر کمک خواست. در نتیجه پیمانی بین او و پطر کبیر مبادله شد که به موجب آن بادکوبه - شیروان - گیلان - مازندران و استرآباد را به روسیه وا می‌گذاشت و در عوض پطرکبیر به او وعده می‌داد که افاغنه را از ایران بیرون کند.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه سیدحسن تقی‌زاده
مقدمه به قلم جناب آقای دکتر رضازاده شفق
آغاز سخن
فصل اول
گفتار اول: تبریز
گفتار دوم: فشار زندگی از مردم آذربایجان در دوران ولایتعهدی محمدعلی‌میرزا در تبریز
گفتار سوم: ورود مردم به کنسول‌گری انگلیس
گفتار چهارم: منشاء الهامات آذربایجانیان
گفتار پنجم: پیشروان انقلابات مشروطه در آذربایجان
گفتار ششم: اوضاع اجتماعی و فکری در آذربایجان قبل از انقلاب
گفتار هفتم: نقش مطبوعات در انقلاب مشروطیت در آذربایجان
فصل دوم
گفتار هشتم: نخستین انتخابات در تبریز
گفتار نهم: یکی از موفقیت‌های بزرگ آزادی‌خواهان آذربایجان
گفتار دهم: درخواست‌های هفت‌گانه‌ی تبریز
گفتار یازدهم: میرهاشم با مأموریت تازه به تبریز برمی‌گردد
گفتار دوازدهم: نقش فرقه‌ی اجتماعیون عامیون در تبریز
گفتار سیزدهم: آذربایجان قانون اساسی می‌خواهد‌!
فصل سوم
گفتار چهاردهم: چگونه می‌توانستیم از ورود رحیم‌خان جلوگیری کنیم
گفتار پانزدهم: چگونه وارد فرقه اجتماعیون عامیون شدیم‌!
گفتار شانزدهم: فداییان با چه شرایط انتخاب می‌شدند؟
گفتار هفدهم: طرز پاسداری و علامت مخصوص فداییان
گفتار هجدهم: انجام مأموریت‌های خطرناک
گفتار نوزدهم: چند تابلو از کارهای خنده‌دار فداییان
گفتار بیستم: اولین نطق على‌مسیو برای فداییان
فصل چهارم: توپ‌بستن مجلس شورای ملی
بخش اول از فصل چهارم: اوضاع تبریز قبل از مشروعیت
گفتار بیست‌ویکم: حلاج‌اوغلی
گفتار بیست‌ودوم: داستان زینب‌پاشا
بخش دوم از فصل چهارم: تأثیر همسایگی روسیه در آذربایجان
گفتار بیست‌وسوم: رودیک اولین پادشاه روسیه
گفتار بیست‌وچهارم: مناسبات ایران و روسیه در ایام شاه‌عباس کبیر
گفتار بیست‌وپنجم: آمدن دومین سفیر روس به دربار به ایران
گفتار بیست‌وششم: سومین ایلچی رومانوف به دربار ایران
گفتار بیست‌وهفتم: شرح تخریب استحکامات
گفتار بیست‌وهشتم: شرح آمدن قزاق به ایران
گفتار بیست‌ونهم: مناسبات شاه‌سلیمان با قیصر روسیه
گفتار سی‌ام: پطر کبیر و ایران
گفتار سی‌ویکم: معاهدات فینکن اشتین و تلییست
گفتار سی‌ودوم: معاهده‌ی گلستان
گفتار سی‌وسوم: پیمان ترکمن‌چایی
گفتار سی‌و‌چهارم: نتائج وخیم پیمان ترکمن‌چایی
گفتار سی‌و‌پنجم: نامه‌ی پاسگویچ به عباس‌میرزا
بخش سوم از فصل چهارم
گفتار سی‌و‌ششم: تأثیر توقف محمدعلی‌میرزا در تبریز
بخش چهارم از فصل چهارم
گفتار سی و‌هفتم: لیا خوف از محیط خواب‌آلود تهران استفاده کرد
گفتار سی‌و‌هشتم: مخالفت روسیه‌ی تزاری با مشروطیت ایران
گفتار سی‌و‌نهم: خون‌ریزی‌های رو‌س‌ها در تبریز
فصل پنجم: سر موفقیت در آذربایجان
گفتار چهلم: مشق نظامی و هدف‌گیری مجاهدین تبریز
گفتار چهل‌و‌یکم: اکرام‌السلطان و اسدالله‌خان مأموریت خطر ناکی داشتند
گفتار چهل‌و‌دوم
گفتار چهل‌و‌سوم: هجوم متقابله‌ی مجاهدین
فصل ششم: تشکیل انجمن ملی و انجمن‌های محلات در تبریز
گفتار چهل‌و‌چهارم: خدمات انجمن ملی تبریز
گفتار چهل‌و‌پنجم: بعضی از تلگرافاتی که مبادله شده است
گفتار چهل‌و‌ششم: نفوذ معنوی انجمن ملی تبریز
فصل هفتم
گفتار چهل‌و‌هفتم: حزب اتحاد ترقی در ترکیه
گفتار چهل‌و‌هشتم: سنگربندی در تبریز چگونه آغاز گشت؟
گفتار چهل‌و‌نهم: حزب داشناکسیون
فصل هشتم
گفتار پنجاهم: آقای حاج مخبرالسلطنه هدایت والی آذربایجان
گفتار پنجاه‌و‌یکم: اردوی تهران
گفتار پنجاه‌و‌دوم: احضار ستارخان و باقرخان به تهران
گفتار پنجاه‌و‌سوم: ورود شجاع‌الدوله به تبریز
گفتار پنجاه‌و‌چهارم: تفتیش کنسول‌گری روس در منزل ثقۀ‌الاسلام
گفتار پنجاه‌و‌پنجم: مراصله‌ی جنرال قونسولگری به ایالت جلیله
گفتار پنجاه‌و‌ششم: مراسله‌ی ایالت جلیله به جنرال قونسولگری روس
گفتار پنجاه‌و‌هفتم: تلفن باغ‌شمال
گفتار پنجاه‌و‌هشتم: حکومت شما استبداد است یا مشروطه؟
گفتار پنجاه‌و‌نهم: تلگراف به تهران
گفتار شصتم: عشایر طرفدار استبداد
گفتار شصت‌و‌یکم: آمدن رحیم‌خان به قراجه‌داغ
گفتار شصت‌و‌دوم: ضیاءالدوله (امان‌الله‌میرزا) رئیس قشون
گفتار شصت‌و‌سوم: استعفا
فصل نهم
گفتار شصت‌و‌چهارم: ورود رحیم‌خان به حومه‌ی تبریز
گفتار شصت‌و‌پنجم: یوزباشی غلام‌علی پیشکار رحیم‌خان شد‌!
گفتار شصت‌و‌ششم: رحیم‌خان تسلیم نود نفر را خواستار بود
گفتار شصت‌و‌هفتم: مجاهدین به مرگ شرافتمندانه آماده بودند
گفتار شصت‌و‌هشتم: تمام محلات شهر بیرق سفید زده‌اند به جز امیرخیز
گفتار شصت‌و‌نهم: تأثیر درخواست‌های رحیم‌خان در میان مردم
گفتار هفتادم: چگونه مرکز ثقل از محله‌ی خیابان به محله‌ی امیرخیز منتقل گردید؟
گفتار هفتادویکم: استمداد ستارخان از مجاهدین و فداییان
گفتار هفتادودوم: در مسجد صمصام‌خان چه خبر بود؟
گفتار هفتادوسوم: کشته‌شدن یوزباشی غلام‌علی پیشکار رحیم‌خان
گفتار هفتادوچهارم: رحیم‌خان را چگونه از باغ‌شمال بیرون کردند
گفتار هفتادوپنجم: شهادت مرحوم شریف‌زاده
فصل دهم
گفتار هفتادوششم: درب انجمن اسلامیه بسته شد.
گفتار هفتادوهفتم: آزادی‌خواهان تشکیلات می‌دهند
گفتار هفتادوهشتم: پرده‌ها بالا می‌رود و از پشت‌پرده چهره‌ی خارجی‌ها مشاهده می‌شود
گفتار هفتادونهم: در کشتی نشسته، چشم کشتی‌بان را کور می‌کنید
فصل یازدهم
گفتار هشتادم: محاصره‌ی کامل شهر تبریز
گفتار هشتادویکم: اسلامیه‌نشین‌ها مردم را چگونه با تبلیغ اغفال و سپس گلوله‌باران کردند
گفتار هشتادودوم: چگونه جنگ خانگی تبدیل محاصره‌ی کامل تبریز گردید؟
فصل دوازدهم
گفتار هشتادوسوم: حزب دموکرات مورد توجه است
گفتار هشتادوچهارم: اختلاف‌نظر بین مجاهدین و افراد گارد ملی
گفتار هشتادوپنجم: خدمات گارد ملی
گفتار هشتادوششم: باسکرویل آمریکایی چگونه تحریک شد؟
گفتار هشتادوهفتم: اسرار کشته‌شدن نایب محمد اهرابی
گفتار هشتادوهشتم: نظام‌الملک به تبریز برمی‌گردد
گفتار هشتادونهم: جنگ خونین لیل‌آباد
گفتار نودم: جنگ یانق داغی
فصل سیزدهم
گفتار نودویکم: جنگ اول با سیاه ماکو
گفتار نودودوم: جنگ دوم با سپاه ماکو
فصل چهاردهم
گفتار نودوسوم: ورود سربازان روسیه به تبریز
گفتار نودوچهارم: سران آزادی‌خواهان در شهبندرخانه‌ی عثمانی
گفتار نودوپنجم: جنگ‌های شام‌قازان
گفتار نودوششم: از سنگرهای شام‌قازان به سنگرهای ساری‌داغ
گفتار نودوهفتم: آشیانه‌ی عقاب و یا قله‌ی ساری‌داغ
گفتار نودوهشتم: شاهزاده امان‌الله‌میرزا جهانبانی (ضیاءالدوله) حاکم تبریز
فصل پانزدهم
گفتار نودونهم: سردار و سالار به تهران احضار می‌شوند
گفتار صدم: اوضاع سیاسی تبریز تیره‌تر شده است
گفتار صدویکم: فتح تهران از طرف آزادی‌خواهان
گفتار یک صدودوم: تهران به فداییان و مجاهدین تبریز اخطار کرد که اسلحه را به زمین بگذارند
گفتار یکصدوسوم: جدایی از مادر
فصل شانزدهم
گفتار صدوچهارم: چگونه وارد استانبول شدم
گفتار صدوپنجم: ‌ای خاک آذربایجان
گفتار صدوششم: پایان غم‌انگیز انقلاب تبریز
گفتار صدوهفتم: فداییان فراری از تبریز وارد استانبول می‌شوند
گفتار صدوهشتم: انجمن سعادت استانبول
گفتار صدونهم: وضعیت ترک‌ها
گفتار صدودهم: حرکت آقای سیدحسن تقی‌زاده به آمریکا
فصل هفدهم
گفتار صدویازدهم: جنگ بین‌المللی اول شروع شد
گفتار صدودوازدهم: فعالیت هیئت مرکزی ایرانیان در برلن
گفتار صدوسیزدهم: حسین کاظم‌زاده ایرانشهر در زندان رساله‌ی اخلاقی می‌نوشت‌!
گفتار صدوچهاردهم: مجله پرمایه‌ی کاوه‌ی یا تراوش افکار سیدحسن تقی‌زاده
گفتار صدوپانزدهم: انتشار جلد پنجم تاریخ مشروطیت
فصل هجدهم: شرح احوال عده‌ای از سران انقلاب در آذربایجان
شادروان حاجی میرزاابراهیم‌آقا
ابراهیم‌آقا و آیدین‌پاشا
ابوالحسن‌خان امیرحشمت (نیساری)
آقای شیخ اسدالله مامقانی
اسدآقا فشنگچی
میرزااسمعیل نوبری
شادروان باقرخان سردار ملی
میرزاحاجی‌آقا رضازاده (دکتر شفق)
جناب آقای سیدحسن تقی‌زاده
حاج میرزاحسن رشدیه
حسین‌خان باغبان یا لنگر صف مجاهدین
میرزاحسین واعظ، خطیب معروف انقلاب مشروطه‌ی ایران
آقای حسین‌آقا فشنگچی (تبریزی)
آقای حسین طاهرزاده بهزاد
استاد اسلیمی
شادروان حیدرخان عمواغلی
ستارخان سردار ملی
شادروان سعید سلماسی
میرزاصادق‌خان مستشارالدوله
شادروان حاجی على دوافروش
حاجی شیخ علی‌اصغر لیل‌آبادی
شادروان میرزاعلی‌آقا ثقۀ‌الاسلام
کربلایی علی معروف به مسیو
شادروان میرزاعلی واعظ ویجویه‌ای
مشهدی محمدصادق‌خان (مردی که هیچ خنده نداشت)
حاجی میرزاآقا فرشی
حاجی مهدی کوزه‌کنانی
میرزامحمود غنی‌زاده
میرزامحمدعلی‌خان تربیت
حاجی میرزایحیی امام‌جمعه خویی
آقای حاجی اسمعیل امیرخیزی
مآخذ کتاب قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران