معرفی و دانلود کتاب فرهنگواره‌ی موضوعی در ادبیات فارسی

معرفی کتاب فرهنگواره‌ی موضوعی در ادبیات فارسی

محمدرضا ساکی در کتاب فرهنگواره‌ی موضوعی در ادبیات فارسی، مجموعه‌ای از‌ مفاهیم و عناصری که در اشعار و متون ادبی فارسی حضور پررنگی داشته‌اند را گردآوری می‌کند و معنا و مرادشان را توضیح می‌دهد. این فرهنگنامه دربردارنده‌ی موضوعاتی است که در تاریخ ادبیات ما به انحای مختلف تکرار شده‌اند و شعرا و ادبای ایرانی، از دوران گذشته تاکنون، همیشه به آن‌ها پرداخته‌اند.

درباره‌ی کتاب فرهنگواره‌ی موضوعی در ادبیات فارسی

ادبیات فارسی یکی از کهن‌ترین ادبیات‌های دنیاست که قدمتی بیش از سه هزار سال دارد. سروده‌های نخستین و قصه‌های ابتدایی شفاهی بودند و دهان‌به‌دهان و سینه‌به‌سینه نقل می‌شدند و آثار مکتوبی از آن زمان نیست. تقریباً از دوره‌ی ساسانیان بود که سنت نوشتاری در ایران جا افتاد و به‌مرور رواج پیدا کرد. از همین زمان بود که ادبیات و مخصوصاً شعر فارسی وارد دوره‌ی جدید خود شدند. اتفاق بعدی ورود اسلام به ایران بود که تأثیر فرهنگی و ادبی عمیقی بر تمام شئون جامعه گذاشت و آن را متحول کرد. ترکیب شدن زبان عربی با ادبیات فارسی، ورود تعالیم اسلامی و قرآنی و پس‌ازآن شکل‌گیری مفاهیمی همچون عرفان و تصوف باعث شد شعر و ادبیات فارسی عمق و غنای بیشتری پیدا کند.

چند قرن بعد و با ظهور شعرایی مثل سعدی و حافظ، ادبیات فارسی به عصر طلایی خود وارد شد و یکی از باشکوه‌ترین دوران‌های فرهنگ ایران را رقم زد. در این دوران شعر و آثار ادبی مهمی خلق شدند که هنوز هم قدرتمند و تأثیرگذارند. نقطه‌ی عطف بعدی ادبیات فارسی دوران مشروطیت است که علاوه بر ساختار اجتماعی و سیاسی، بر ساخت ادبی کشور هم تأثیر گذاشت. و در سده‌ی اخیر، این نیما بود که با ارائه‌ی مفهوم شعر نو، نه‌تنها شعر که کل ادبیات ایران را زیرورو کرد.

در دهه‌های اخیر کتاب‌های زیادی برای بررسی تاریخ ادبیات فارسی نگاشته شده‌اند. هر کدام از این آثار معمولاً از زاویه‌ای متفاوت به ادبیات نگاه می‌کنند و سعی دارند بخشی از آن را توضیح دهند. یکی از این آثار، کتاب فرهنگواره‌ی موضوعی در ادبیات فارسی، تألیف و گردآوری محمدرضا ساکی است که می‌کوشد مفاهیمی را بیابد که در آثار ادبی فارسی دائماً تکرار شده‌اند و حضوری پررنگ داشته‌اند. در واقع او موتیف‌هایی را گردآوری کرده که از صدها سال پیش تاکنون، همیشه موضوع شعر و آثار فارسی بودند و شعر و ادبای فارسی‌زبان در موردشان صحبت و بحث کرده‌اند.

ادبیات فارسی همیشه عنصری پویا بوده و از مفاهیم و موضوعات زیادی الهام گرفته؛ گاهی از طبیعت بی‌جان و دنیای اطراف و گاهی از پدیده‌های اجتماعی و سیاسی. بعضی‌ اوقات از مفاهیم اسلامی و عرفانی صحبت می‌کند و در جاهایی هم از معشوق و ساقی و شراب. برخی از این موضوعات همیشه وجود داشته‌اند و بارها و بارها تکرار شده‌اند و شعرای عصرهای مختلف به آن‌ها ارجاع داده‌اند؛ مثل آزادی و آزادگی، عدالت، وطن، اهریمن، خرد و خردمندی، آب، آیینه، باد، ساقی و عشق و معشوق. چه شعر قدیمی و چه شعر نو، چه شاعر سده‌های پیشین و چه شاعر معاصر، بسیاری اوقات همین موضوعات را دست‌مایه قرار داده و اثرش را در حول آن‌ها خلق کرده است.

محمدرضا ساکی در کتاب فرهنگواره‌ی موضوعی در ادبیات فارسی، این مفاهیم را به چند دسته تقسیم می‌کند؛ از جمله دسته‌ی موضوعات اجتماعی و سیاسی، تربیتی و تعلیمی، عرفانی، اسطوره‌ای، عامیانه، طبیعت و مذهبی. او در هر گروه به چند مفهوم اشاره کرده و سعی می‌کند معنی و مرادشان را توضیح بدهد. او از این می‌گوید که این مفاهیم از چه زمانی وارد ادبیات فارسی شده و کدام شعرا و نویسندگان بیشتر در مورد آن صحبت کرده‌اند. همین‌طور برای نمونه بخش‌هایی از چند اثر مشهور و مهم هم را ذکر می‌کند.

کتاب فرهنگواره‌ی موضوعی در ادبیات فارسی را انتشارات پارس تاک به چاپ رسانده است.

کتاب فرهنگواره‌ی موضوعی در ادبیات فارسی برای چه کسانی مناسب است؟

این کتاب به دوستداران و پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی توصیه می‌شود.

در بخشی از کتاب فرهنگواره‌ی موضوعی در ادبیات فارسی می‌خوانیم

انسان می‌باید در انتخاب دوست و همنشین دقت بسیار به خرج دهد و هر کسی را شایسته‌ی دوستی نداند.

عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر در کتاب قابوس‌نامه می‌گوید:

بدان‌ ای پسر که مردمان تا زنده باشند ناگریز باشند از دوستان، که مرد اگر بی‌برادر باشد به که بی‌دوست. از آنچه حکیمی را پرسیدند: دوست بهتر یا برادر؟ گفت: برادر هم دوست به. وی دوست خوب را برابر با گنجی نیک می‌داند و توضیح می‌دهد که هیچ‌کس در جهان بی‌عیب نیست. و اندر جهان بی‌عیب کسی مشناس، اما تو هنرمند باش که هنرمند کم‌عیب بود و دوست بی‌هنر مدار که از دوست بی‌هنر فلاح نیاید.

عنصرالمعالی دوستی با هر دو گروه خوب و بد را سفارش می‌کند و می‌گوید: بنگر میان نیکان و بدان و با هر دو گروه دوستی کن. با نیکان به دل دوست باش و با بدان به زبان دوستی نمای.

اما با بی‌خردان هرگز دوستی مکن که دوست بی‌خرد از دشمن بخرد بتّر بود که دوست بی‌خرد با دوست از بدی آن کند که صد دشمن باخرد با دشمن نکند و دوستی با مردم هنری و نیک‌عهد و نیک‌محضر دار تا تو بدان هنرها معروف و ستوده شوی...

و تنهایی دوست‌تر دار از همنشین بد... او سفارش می‌کند که حق دوستان را ضایع نباید کرد و می‌گوید: دو گروه مردم سزاوار ملامت باشند: یکی ضایع‌کننده حق دوستان و دیگر ناشناسنده کردار نیکو. همنچین توصیه می‌کند که با افراد کینه‌توز و طماع دوستی نباید کرد زیرا اعتمادی به وی نیست. علاوه بر این دوست باید از نظر مالی و غیر آن هم‌شأن انسان باشد.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
موضوعات اجتماعی
آزادی و آزادگی
آیین دوست گرفتن
آیین تربیت فرزند
ازدواج
اقتصاد و کار
پزشکی
جوانمردی
جوانی و پیری
خانواده
خرابات و جلوه‌های آن
خواب و رؤیا
زن در شاهنامه
سخن و سخنوری
سفر و مسافرت
عهد و پیمان
گرمابه
گیاه‌درمانی
گیاه‌درمانی 2
مرثیه‌سرایی
نوروز
موضوعات اجتماعی‌-‌سیاسی
آیین مدیریت
انتقاد
ترک
دشمنی و جنگیدن
عدالت
وطن
موضوعات اسطوره‌ای
اژدها
اهریمن
ببر بیان
پهلوانان و شاهان اسطوره‌ای و حماسی
توران
جمشید
درفش کاویان (کاویانی)
دیو
دیو سفید
رخش رستم
سیمرغ
شاهنامه فردوسی
کاووس
کیخسرو
گاو
مازندران
یک زن پهلوان
موضوعات تربیتی
ادبیات تعلیمی
خرد و خردمندی
صبر
صدق و راستی
طنز و هزل و جنبه تعلیمی آن
غرور و تکبُّر
قناعت
مناظره
نیکی یا احسان
همّت
موضوعات دینی و مذهبی
تأثیر قرآن و حدیث در شعر فارسی
تأثیر قرآن و حدیث در شعر حافظ
جبر و اختیار در کلام بزرگان
دعا و نیایش
ریا و نیرنگ
ساقی‌نامه
سرآغازها
سیمای مهدی (عج) در شعر فارسی
سیمای علی (ع) در ادب فارسی
سیمای پیامبر (ص) در ادب فارسی
عاشورا
عید
عیسی مسیح
محتسب
معراج پیامبر (ص)
مجلس‌گویی و مجلس
موضوعات طبیعی
آب
آیینه
باد
جایگاه گل در ادب فارسی
خزان
زمستان و سرما
شب
صور فلکی
طلوع خورشید
موضوعات عامیانه
ارسال‌المثل
اعداد (نیم، یک و دو)
اعداد (هفت)
اعداد (سه و چهار)
اعداد (پنج و شش)
تمثیل
روزگار
سوگند
ضرب‌المثل‌های فارسی
مفاخره
موش و گربه
نقش حیوانات در ادب فارسی
روباه
خروس
سایر حیوانات
خرگوش
موضوعات عرفانی
آن در نزد عارفان
انسان
انسان کامل
دل
ساقی
عشق
معشوق
نور و آفتاب
اغتنام فرصت (دم غنیمت شمردن)
منابع