معرفی و دانلود کتاب عناصر داستانی و نمایشی در میراث ادبیات فارسی

معرفی کتاب عناصر داستانی و نمایشی در میراث ادبیات فارسی

کتاب عناصر داستانی و نمایشی در میراث ادبیات فارسی اثر محمد حنیف با مرور آثار روایی ادبیات کهن فارسی، به بررسی عناصر داستانی و قابلیت‌های نمایشی موجود در این آثار می‌پردازد و ظرفیت‌های خلاقانه‌ی نهفته در آ‌ن‌ها را آشکار می‌سازد. کتابی جامع و ارزشمند که دانشجویان و پژوهندگانی ادبی و به ویژه شیفتگان ادبیات کهن را اغنا خواهد کرد.

درباره‌ی کتاب عناصر داستانی و نمایشی در میراث ادبیات فارسی

بی‌شک یکی از مهم‌ترین جنبه‌های شناخت ادبیات کهن فارسی، آشنایی با عرصه‌ی وسیع آثار روایی و عناصر داستانی و نمایشی‌ای است که در دل آن مکنون شده‌اند. محمد حنیف با نگارش کتاب عناصر داستانی و نمایشی در میراث ادبیات فارسی، بر آن است تا به شکل عمیق به واکاوی این مقوله بپردازد.

محمد حنیف سال‌های بسیاری در دنیای نویسندگی قلم زده و به پژوهش درباره‌ی عناصر و اصول داستان‌نویسی پرداخته و ظرفیت‌های نمایشی ادبیات فارسی را مورد بررسی قرار داده است. از سوی دیگر سابقه‌ی پرباری در زمینه‌ی تدریس دروس قصه‌گویی و نمایش خلاقانه در دانشگاه‌های مختلف دارد و علاوه‌بر برگزاری کارگاه‌های داستان‌نویسی، کتاب‌های متنوعی را نیز در باب ادبیات داستانی و ظرفیت‌های نمایشی آثار روایی کهن به نگارش درآورده است.

از این‌رو، به پشتوانه‌ی این مطالعات و فعالیت‌های فراوان، تألیف این کتاب را به دست گرفته است تا ادبیات روایی فارسی را به شکلی جزئی‌نگرانه و دقیق، از زاویه‌ی عناصر داستانی و نمایشی مورد کنکاش قرار دهد و این جنبه را در بخش‌های مختلف ادبیات، از جمله ادبیات غنایی، تعلیمی، حماسی، طنز و حتی در حکایت‌های عامیانه‌ی شفاهی و مکتوب می‌کاود.

نویسنده در فصل اول کتاب عناصر داستانی و نمایشی در میراث ادبیات فارسی، به طور مختصر عناصر داستانی را برای مخاطب برمی‌شمرد و او را با انواع ادبی و تعریف داستان آشنا می‌سازد. سپس در فصل دوم به مقایسه‌ی آثار روایی کهن با آثار روایی امروز می‌پردازد و پس از آن تا فصل دهم، عناصر مختلف داستانی همچون پی‌رنگ، قهرمان و ضدقهرمان، شخصیت‌پردازی، گفت‌وگو (دیالوگ)، صحنه‌پردازی و گره‌افکنی و گره‌گشایی را در متون ادبی کهن نظیر منظومه‌های لیلی و مجنون، خسرو و شیرین، زال و رودابه و... مورد بررسی قرار می‌دهد.

در ادامه، مقوله‌های کانون روایت، درون‌مایه و زبان را در میراث ادبیات روایی فارسی تحلیل می‌کند و مخاطب را با مهم‌ترین حکایت‌های ادبیات کهن فارسی آشنا می‌سازد. درنهایت در فصل آخر به شکل مفصل عناصر داستانی و قابلیت‌های نمایشی را در قصه‌ها و حکایت‌های فارسی متعددی مورد تحلیل قرار می‌دهد.

بدین ترتیب محمد حنیف با تکیه بر سال‌ها مطالعه و تجربه، اثری وزین و جامع را برای دوستداران ادبیات حاضر کرده است. کتابی ارزنده که به همت انتشارات علمی و فرهنگی در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.

کتاب عناصر داستانی و نمایشی در میراث ادبیات فارسی برای چه کسانی مناسب است؟

دانشجویان رشته‌ی ادبیات، پژوهشگران ادبی و تمامی علاقه‌مندان به عرصه‌ی ادبیات داستانی و نقد ادبی، به خصوص کسانی که دلباخته‌ی آثار کهن فارسی هستند، از مطالعه‌ی این اثر بسیار بهره خواهند برد.

در بخشی از کتاب عناصر داستانی و نمایشی در میراث ادبیات فارسی می‌خوانیم

قصۀ «مرد روستایی و سلطان»، همان‌گونه که گردآورنده نیز اشاره کرده، از دو بخش مجزا تشکیل شده است؛ یعنی بخش آغازین قصه، که شاه با دیدن مردی کریه‌المنظر وی را زندانی می‌کند تا اگر روزش خراب شد او را به مجازات برساند و بخش بعدی، که به ورود مرد زشت به قصر و ماجراهای پس از آن اختصاص دارد. این قصه در روایت‌های دیگر، به‌صورت مجزا، نیز نقل شده و معمولاً شاه، همان شاه‌عباس قصه‌های عامیانه است و مردی که با دستمال جلوی دهانش را می‌گیرد، نقّال دربار است که مورد حسد وزیر قرار می‌گیرد. به‌هرحال، از این‌گونه تلفیق‌ها در قصه‌های عامیانۀ فارسی، نمونه‌های فراوانی وجود دارد و سرچشمۀ برخی از این قصه‌ها را نیز می‌توان در قصه‌های کهن فارسی بازیافت.

نکتۀ مهمی که اقتباس‌گر باید دربارۀ چنین قصه‌هایی بداند، پی‌بردن به ریشه‌های آن قصه‌هاست، زیرا وقوف به اصل ماجرا می‌تواند او را در گسترش احتمالی داستان یاری رساند؛ چنان‌که دربارۀ این قصه می‌توان به ریشه‌های آن - همان‌گونه که گردآورندۀ قصه نیز اشاره کرده است -در مرزبان‌نامه سعدالدین وراوینی، روضۀ‌العقول محمد غازی ملطیوی، نوادر راغب اصفهانی، و جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات سدیدالدین محمد عوفی مراجعه کرد.

اما خود قصه، اگر بتوان میان دو بخش آن زمینۀ تلفیقی محکم‌تری پیدا کرد، ظرفیت یک اثر نمایشی مستقل و کوتاه را دارد. زیرا حسادت وزیر به مردی که خود را از خاصان درگاه پادشاه کرده است، می‌تواند اساس یک کشمکش جاندار باشد و در صورتی که گره نامۀ سلطان و دریافت آن از سوی وزیر به‌راحتی باز نشود و حتی وزیر برای دزدیدن آن تمهیداتی بچیند، می‌تواند به بحران دامن بزند و انتظار داستانی را طولانی‌تر کند، هرچند به جای وزیر، باید از مقام نازل‌تری برای این مأموریت سود جست، زیرا وزرا معقول‌تر از آن‌اند که در این قصه نشان داده شده است.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
فصل اول: عناصر داستانی و قالب‌های ادبی
عناصر داستانی و انواع ادبی
داستان و انواع روایی مشابه
فصل دوم: تفاوت‌های آثار روایی دیروز و امروز ادبیات فارسی
وجوه اشتراک و افتراق آثار روایی دیروز و امروز فارسی
وجوه اشتراک
وجوه افتراق
حکایت در میراث روایی ادب فارسی
فصل سوم: پی‌رنگ در ادبیات روایی فارسی
طرح و توطئه/ پی‌رنگ
پی‌رنگ در حکایت‌های فارسی
طرح و توطئه منظومه لیلی و مجنون
طرح و توطئۀ منظومۀ خسرو و شیرین
پی‌رنگ در منظومۀ بیژن و منیژه
فصل چهارم: قهرمان/ ضدقهرمان و شخصیت‌پردازی در ادبیات روایی فارسی
قهرمان و شخصیت
قهرمان‌سازی در حکایت‌های فارسی
قهرمان و ضدقهرمان در منظومۀ زال و رودابه
شخصیت‌پردازی در منظومۀ لیلی و مجنون
شخصیت‌پردازی در منظومۀ خسرو و شیرین
شخصیت‌پردازی در بیژن و منیژه
فصل پنجم: گفت‌وگو در ادبیات روایی گذشتۀ فارسی
ویژگی‌ها و وظایف گفت‌وگو
گفت‌وگو در حکایت‌های فارسی
گفت‌وگو در منظومۀ خسرو و شیرین
گفت‌وگو در منظومۀ لیلی و مجنون
فصل ششم: صحنه‌پردازی در ادبیات روایی فارسی
تعریف صحنه‌پردازی
صحنه‌پردازی در آثار روایی دیروز و امروز
صحنه‌پردازی در منظومۀ خسرو و شیرین
فصل هفتم: پیچیدگی (گره‌افکنی و گره‌گشایی) در میراث روایی فارسی
مراحل مختلف پیچیدگی
کشمکش
بحران
تعلیق
اوج
غافلگیری
پیچیدگی در حکایات طنز فارسی
پیچیدگی در منظومۀ زال و رودابه
چاه بیژن و پیچیدگی و حرکت داستانی
پیچیدگی در منظومۀ لیلی و مجنون
پیچیدگی در منظومۀ خسرو و شیرین
فصل هشتم: کانون روایت در ادبیات روایی گذشتۀ فارسی
کانون روایت و انواع آن
کانون روایت در میراث روایی ادب فارسی
فصل نهم: درون‌مایه در میراث روایی فارسی
تعریف درون‌مایه
درون‌مایۀ آثار روایی کوتاه میراث ادب گذشته
فصل دهم: زبان در میراث ادبیات روایی فارسی
تعریف زبان و سبک نویسنده در داستان
پیشینۀ وضعیت زبان در داستان فارسی
زمینه‌های ظهور طنز در ادبیات فارسی
شیوه‌های قصه‌پردازی سه اثر از آثار نثر فارسی
فصل یازدهم: مهم‌ترین حکایات میراث ادبیات روایی فارسی
مهم‌ترین منابع حکایات ادبیات فارسی
فصل دوازدهم: عناصر نمایشی چند قصه و حکایت فارسی
عناصر داستانی و نمایشی چند قصه و حکایت فارسی
عناصر داستانی قصۀ مرد روستایی و سلطان
قابلیت‌های نمایشی قصهٔ مرد روستایی و سلطان
جدول عناصر نمایشی قصۀ مرد روستایی و سلطان
بررسی عناصر داستانی قصۀ حسینا
قابلیت‌های نمایشی قصهٔ حسینا
جدول عناصر نمایشی افسانۀ حسینا
عناصر داستانی قصۀ دختر جالیز خیار
قابلیت‌های نمایشی قصهٔ دختر جالیز خیار
جدول عناصر نمایشی قصۀ دختر جالیز خیار
بررسی قابلیت‌های نمایشی قصۀ لجباز
قابلیت‌های نمایشی قصهٔ لجباز
جدول عناصر نمایشی قصۀ لجباز
عناصر داستانی قصۀ دوستی گرگ و سگ
قابلیت‌های نمایشی قصهٔ دوستی گرگ و سگ
جدول عناصر نمایشی قصۀ دوستی گرگ و سگ
عناصر داستانی حکایت شیر و گربه و هیمه‌کش
قابلیت‌های نمایشی حکایت شیر و گربه و هیمه‌کش
جدول عناصر نمایشی حکایت شیر و گربه و هیمه‌کش
عناصر داستانی قصۀ شراکت خرس و عموبرزگر
قابلیت‌های نمایشی قصهٔ شراکت خرس و عموبرزگر
جدول نمایشی قصۀ شراکت خرس و عموبرزگر
عناصر داستانی قصۀ بز کهنسال
قابلیت‌های نمایشی قصهٔ بز کهنسال
جدول عناصر نمایشی قصۀ بز کهنسال
عناصر داستانی قصۀ نگهبان چشمه
قابلیت‌های نمایشی قصهٔ نگهبان چشمه
جدول عناصر نمایشی قصۀ نگهبان چشمه
عناصر داستانی قصۀ نِمِکو
قابلیت‌های نمایشی قصهٔ نمکو
جدول عناصر نمایشی قصۀ نمکو
عناصر داستانی قصۀ خارکن و مهرۀ قیمتی
قابلیت‌های نمایشی قصهٔ خارکن و مهرهٔ قیمتی
جدول عناصر نمایشی قصۀ خارکن و مهرۀ قیمتی
عناصر داستانی قصۀ زن یا مرد
قابلیت‌های نمایشی قصهٔ زن یا مرد
جدول عناصر نمایشی قصۀ زن یا مرد
عناصر داستانی قصۀ طَرّار امین
قابلیت‌های نمایشی قصهٔ طرار امین
جدول عناصر نمایشی قصۀ طرار امین
عناصر داستانی قصۀ عادت روزگار
قابلیت‌های نمایشی قصهٔ عادت روزگار
جدول عناصر نمایشی قصۀ عادت روزگار
عناصر داستانی قصۀ دختر پادشاه و خواستگاران
قابلیت‌های نمایشی قصهٔ دختر پادشاه و خواستگاران
جدول عناصر نمایشی قصۀ دختر پادشاه و خواستگاران
عناصر نمایشی قصیدۀ موش و گربۀ عبید زاکانی
پی‌رنگ قصیدۀ موش و گربه
قهرمان‌های قصیدۀ موش و گربه
کشمکش در قصیدۀ موش و گربه
گفت‌وگو در قصیدۀ موش و گربه
پیچیدگی در قصیدۀ موش و گربه
عناصر داستانی قصۀ پنج دینار و مرد صوفی
جدول عناصر نمایشی حکایت پنج دینار و مرد صوفی (از قابوس‌نامه عنصرالمعالی)
عناصر داستانی قصۀ شبلی و کودکان مکتبخانه
جدول عناصر نمایشی حکایت شبلی و کودکان مکتبخانه (از قابوس‌نامه عنصرالمعالی)
عناصر داستانی حکایت نیت انوشیروان
جدول عناصر نمایشی حکایت نیت انوشیروان (از نصیحۀ‌الملوک غزالی)
عناصر داستانی حکایت دیوانۀ شهر نشابور
جدول عناصر نمایشی حکایت دیوانۀ شهر نشابور (از تفسیر سورۀ یوسف زید طوسی)
سخن آخر
منابع