معرفی و دانلود کتاب برخی بررسی‌ها پیرامون جهان بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران

معرفی کتاب برخی بررسی‌ها پیرامون جهان بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران

احسان طبری، یکی از مهم‌ترین نظریه‌پردازان حزب توده، در کتاب برخی بررسی‌ها پیرامون جهان بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران برجسته‌ترین متفکران سیاسی و اجتماعی ایران را معرفی می‌کند و جریان اندیشه را در فرهنگ این سرزمین نشان می‌دهد. وی می‌کوشد در این کتاب طرحی کلی از تفکرات مردم ایران را از پیش از اسلام تا زمان انتشار کتاب (سال 1348) ترسیم کند.

درباره‌ی کتاب برخی بررسی‌ها پیرامون جهان بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران

حق و باطل دو مفهومی هستند که در طول تاریخ، معنایشان دست‌خوش تغییرات بسیاری شده است. فرقی ندارد که در کدام سو قرار گرفته باشید؛ شما همواره خود را در جبهه‌ی حق تصور می‌کنید و به امید رستگاری ابدی، زندگی خود را می‌گذرانید. آدولف هیتلر و طرفداران رایش سوم خود را برحق می‌دانستند و دیگر مردم جهان را گمراهانی می‌پنداشتند که باید از سر راه برداشته شوند. مشی سیاسی استالین نیز زمانی پیروان بسیاری داشت؛ پیروانی که حتی حاضر بودند جان خود را در این راه فدا کنند. نظریه‌های سیاسی رفیق استالین، مارکس و انگلس در ایران نیز طرفدارانی داشت. ایرانی که پس از پایان جنگ جهانی دوم بیش از هر زمان دیگری مشکلات اقتصادی و نابرابری‌های اجتماعی گریبانش را گرفته بود. در این شرایط وقتی سخن از تکریم طبقه‌ی کارگر و عدالت اجتماعی به میان آمد، مشخص بود که جوانانی جذب این جریان سیاسی می‌شوند و با آن همراه می‌گردند. اگر اکنون به آن دوران نظر بیفکنیم، احتمالاً پیوستن به جریان مارکسیسم بهترین و دم‌دستی‌ترین راه‌حل به نظر برسد؛ راهی که جوانان بسیاری بعدها به آن پیوستند. اولین دانشجویی که جذب تئوری عدالت اجتماعی در مارکسیسم شد و به گروه 53 نفر راه یافت، احسان طبری (Ehsan Tabari) نام داشت. جوانی که بنا بود یکی از مهم‌ترین نظریه‌پردازان حزبی شود که چند سال بعد، «حزب توده» نام گرفت.

احسان طبری در دانشکده‌ی حقوق تحصیل کرد و به تکمیل معلومات خود در حوزه‌ی علوم ادبی و فلسفی ادامه داد. او پس از ارتباط با تقی ارانی هسته‌ی اولیه‌ی حزب توده را شکل داد و گروه 53 نفر را به وجود آورد. رضاشاه پهلوی در سال 1316 اعضای این گروه را دستگیر کرد و به زندان انداخت. طبری بعد از شهریور 1320 از زندان آزاد شد و در انتخابات حزب، در کمیته‌ی مرکزی جای گرفت. بعد از ترور نافرجام محمدرضاشاه، طبری به همراه دیگر اعضای حزب به شوروی رفت و در رشته‌های علوم اجتماعی، فلسفه و تاریخ مدرک دکترا گرفت. او که منابع بسیاری را در زمینه‌ی ادبیات، تاریخ و فلسفه خوانده بود، کتاب‌هایی تحلیلی منتشر کرد. با خواندن کتاب برخی بررسی‌ها پیرامون جهانی‌بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران، به تسلط او بر تاریخ و ادبیات ایران بهتر پی می‌برید.

طبری در این کتاب جنبش‌های اجتماعی ایران را پیش و پس از اسلام مورد بررسی قرار می‌دهد و مهم‌ترین چهره‌های این جریان مانند مزدک، بابک خرم‌دین، حسن صباح، سهروردی و سید علی‌محمد باب را معرفی می‌کند. همانطور که نویسنده در مقدمه‌ی کتاب می‌گوید، مقالات کتاب طی ده سال نوشته شده است و یکدست نیست. همچنین نام بسیاری از کسانی که از آغاز تاریخ در جنبش‌های اجتماعی ایران نقش داشته‌اند، در این کتاب نیامده است. طبری خود به این موضوع آگاه است؛ اما عقیده دارد خواننده‌ی کتاب برخی بررسی‌ها پیرامون جهان‌بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران دیدی کلی از فرهنگ چندهزار‌ساله‌ی ایران به دست می‌آورد. وی در دو کتاب دیگر با نام‌های «فروپاشی نظام سنتی و زایش سرمایه‌داری در ایران» و «جامعه‌ی ایران در دوره‌ی رضاشاه» مطالعات خود را در حوزه‌ی تاریخ ایران تکمیل می‌کند.

کتاب برخی بررسی‌ها پیرامون جهان بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران برای اولین در سال 1348 منتشر شد. حزب توده‌ی ایران در شصت‌وپنجمین سالگرد تأسیس این حزب (سال 1385) این کتاب را بار دیگر به چاپ رساند. عزیزالله علیزاده با همکاری انتشارات فردوس به جهت آشنایی پژوهشگران با عقاید متفکران حزب توده، این کتاب مهم احسان طبری را در سال 1395 روانه‌ی بازار کرد.

کتاب برخی بررسی‌ها پیرامون جهان بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران برای چه کسانی مناسب است؟

اگر به مطالعات تحلیلی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی از جمله تاریخ، ادبیات، فلسفه و جامعه‌شناسی علاقه‌مندید، کتاب برخی بررسی‌ها پیرامون جهان بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران را بخوانید.

در بخشی از کتاب برخی بررسی‌ها پیرامون جهان بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران می‌خوانیم

در فلسفه‌ی خیام دو نوع پرخاش را از هم باید تمیز داد: پرخاش علیه نظام موجود اجتماع و معتقدات خرافى و پرخاش علیه سرنوشت طبیعى انسان، علیه طبیعت.

اعتراض به مرگ، اعتراض به طبیعت سپرى و فناپذیر انسان یکى از مواضیع عمده‌ی فلسفه خیام است. براى خیام مفهوم نیست که چگونه کوزه‌گر هر جام لطیف وجود را چنین بى‌رحمانه مى‌شکند و حال آنکه حتى مستى از گسستن ترکیب پیاله احتراز دارد. براى خیام مفهوم نیست که چرا باید فلک لعبت‌باز ما را چون لعبتکانى چند به بازى وادارد و سپس با گستاخى به صندوق عدم باز گرداند. چرا باید چون آبى از مخازن پنهانى بیرون جوشید ولى چون بادى با سرعت گذشت و در افق‌هاى دور محو شد. شگفتى خیام که به هر جهت به وجود مبدأ مرید و عادل و عاقلى براى جهان ولو به شکل عام فلسفى آن باور داشت بیش از شگفتى یک آته‌ئیست است که منکر وجود چنین مبدایى است. اگر چه همین اعجاب در قبال ناچیز و سپنج بودن زندگى انسان و بى‌دادگرانه بودن مرگ مردم‌شکار، ناچار خیام را به تردید در اصل مطلب و در وجود آفریدگارى براى جهان وامى‌دارد زیرا اگر در واقع جهان آفریننده‌ی خردمندى داشت، بعید مى‌نمود که وى راضى مى‌شد که چنین بى‌رحمانه رشته‌هاى زندگى را بدرّد. بدینسان اعتراض خیام علیه طبیعت، علیه فناپذیرى انسان به صورت اعتراض علیه اجتماع و مذاهب مسلط نیز بروز مى‌کند و این نوع اعتراض با هم پیوند مى‌یابد.

مسأله‌ی مرگ و فناپذیرى انسان به مثابه معمایى بغرنج در برابر بسیارى از متفکران باستانى مطرح بود. آه دردناک از نهاد هر انسانى در برابر این تاراج طبیعت از بساط رنگین شعورها، عواطف، تفکرهاى خلاق، احساسات ظریف و قرایح و معلومات و تبحرهاى حیرت‌انگیز انسان‌ها برمى‌آید.

فهرست مطالب کتاب

سرآغاز
پیشگفتار
پیشگفتار چاپ دوم
ویژگى‌ها و دگرگونى‌هاى جامعه ایرانى در پویه تاریخ
1- مقدمه
2- ویژگى‌هاى جامعه ایرانى پیش از اسلام
سخنان انگلس درباره جوامع خاور زمین
1- طرح مسأله
2- درباره عرب و اسلام
3- دولت، مالکیت و مسأله آبیارى در شرق
4- مسأله مالکیت خصوصى بر زمین در ایران
5- انگلس و میهن ما ایران
در جست‌وجوى برخى مقولات اقتصادى در ادبیات کلاسیک ما
طرح مسأله
فقر و ثروت
پول و قدرت اجتماعى آن
کالا و بازرگانى
کار و پیشه و مزد
اقتصاد خانگى و روابط خرج و دخل
ویژگى‌هاى جامعه ایران پس از اسلام
بخش 1
بخش 2
دین، عرفان و جادو: عناصر مهم جهان‌بینى‌هاى ایرانى
1- جادو و علوم غریبه یا (لدنّى)
2- مذهب و کلام
3- عرفان و صوفیگرى
4- فلسفه ایده‌آلیستى
نظرى اجمال به سیر تفکر فلسفى در ایران
1- مدخل، اسلوب تحقیق
2- جهان‌بینى‌هاى ایرانى پیش از اسلام
1- مذهب
2- الحاد
3- فلسفه به معناى اخص
4- نظریات سیاسى و اخلاقى
3- جریانات فکرى و فلسفى پس از اسلام
برخى منابع تحقیقى درباره جریانات فکرى در ایران
هدف این نوشته
گروه اول: آثار خود فلاسفه و اندیشه‌وران ایران
گروه دوم: آنچه که در قرون وسطى مؤلفین عرب و ایرانى نگاشته‌اند.
گروه سوم: آنچه که مؤلفین باخترى درباره فلسفه ایران نوشته‌اند.
گروه چهارم: آنچه مؤلفین معاصر ایران و عرب نوشته‌اند.
اندیشه دیالکتیکى تضاد و نبرد ضدین در مزده‌یسنه
1- طرح مطلب
2- مزده‌یسنا و تضاد
3- اندیشه تضاد در مذاهب و جریانات فکرى دیگر باستان
4- نتیجه
آیین مهر
1- مهرپرستى آیینى است دیرین سال
2- ریشه مهر و ستایش آن در اوستا
3- گسترش و محتوى کیش مهر
4- مهر و خورشید
5- رد پاى مهر در تاریخ ایران
مصطلحات فلسفى و منطقى در زبان پهلوى
1- طرح مسأله
2- شیوه مطالعه در این بررسى
3- زبان پهلوى، چشم‌اندازى از تاریخ آن
4- برخى مختصات لکسیک زبان پهلوى
5- ترمینولوژى فلسفى و منطقى در زبان پهلوى
ا) نمونه‌هایى از مصطلحات هستى‌شناسى (انتولوژى) و اصطلاحات عمومى فلسفى
ب) تئورى معرفت (گنوسولوژى) منطق و گرامر
ج) برخى مصطلحات اتیک و استه تیک و روان‌شناسى
6- نمونه‌اى از بیان فلسفى در زبان پهلوى
7- نظرى به لکسیک فلسفى دوران پس از اسلام در عربى و فارسى
ا) از آثار ابن سینا
ب) نمونه‌هایى از مؤلفین دیگر
نتیجه
تشکل جهان‌بینى رسمى دینى در آغاز ساسانیان
1- طرح مسأله
2- تنسر
3- اردویراف
4- کرتیر
5- آذرپادمهرسپندان
نتیجه
مزدک بامدادان
سرچشمه‌هاى اطلاع ما از مزدک و مزدکیان
مختصرى درباره وضع جامعه ایران در دوران جنبش
جریان جنبش مزدک
آیین مزدکى
ا) آموزش نور و ظلمت
ب) آموزش عدالت و برابرى
ج) آموزش بى‌آزارى و ریاضت
منابع فکرى آیین مزدک
تجلیات بعدى اندیشه مزدک در ایران
بزرگمهربختگان، افسانه یا تاریخ
1- مدخل
2- تاریخ و افسانه درباره بزرگمهر
3- آثار بزرگمهر
4- شاهنامه و بزرگمهر
5- پایان کار بزرگمهر
سخنى درباره اسلام و تشیع
طرح مسأله
خصلت جنبش اسلامى و علل پیدایش آن
ایده‌ئولوژى اسلامى و مشخصات آن
تشعب در اسلام
شیعه امامیه، ایده‌ئولوژى آن
نقش تشیع در تاریخ ایران
ابوالعلاء و اسلام
یک شخصیت شگفت مرموز: سلمان پارسى (روزبه پورمرزبان)
شمه‌اى درباره زندگى و آثار یکى از بزرگ‌ترین نوابع ایرانى: ابن مقفع (روزبه فرزند دادویه پارسى)
زنادقه
1- طرح مسأله
2- منابع تاریخ زنادقه
3- محتوى واقعى کلمات زندیق و زندقه
4- نبرد خلفاء با زنادقه
5- یادى از برخى زنادقه
بابک خرم‌دین
بخش 1
بخش 2
بخش 3
بخش 4
بخش 5
جنبش زنگیان در قرن سوم هجرى
مقدمه
بردگى در کشورهاى خلافت عرب
صاحب‌الزنج و شخصیت وى
جریان مبارزه زنگیان با خلافت
مقام تاریخى جامعه‌شناسى فارابى
طرح مسأله
نظریات جامعه‌شناسى فارابى
افلاطون و جامعه کامل
قدیس اوگوستین و مدینه الهى
وجه شباهتى بین فارابى و اسپنسر
نتیجه
یک دانشمند و یک پژوهنده بزرگ: ابوریحان بیرونى
شک اسلوبى و آزمون‌گرایى در نزد متفکران پس از اسلام
حدیث جبر و اختیار در نزد متفکران ما
یک معضل کهن
فاتالیسم و ریشه‌هاى معرفتى و مادى آن در دنیاى قدیم (نمونه یونان و چین و ایران)
نبرد جبریّه یا مجبّره و قدریّه
نبرد بین معتزله و اشاعره در مسأله جبر و تفویض
نظر شیعه و صوفیه در این مسأله
ابن سینا و مسأله جبر
مسأله جبر و اختیار در ادبیات فارسى
حل مسأله جبر و اختیار از جهت دانش امروزى
متکلمین و نقد فلسفه
کلام و مراحل آن
غزالى و فلسفه
فخر رازى و فلسفه
فلسفه لذت و مرگ در نزد خیام
واژه‌اى چند درباره دوران و جهان‌بینى خیام
کیش لذت
ا) کیش لذت و یک پاپیروس مصرى
ب) کیش لذت در فلسفه هند
ج) کیش لذت در فلسفه یونان
فلسفه مرگ در نزد خیام
اصول فقه و منطق دئونتیک
1- طرح مسأله
2- اصول فقه چیست؟
3- منطق دئونتیک و مباحث آن
4- برخى نتیجه‌گیرى‌ها
شمه‌اى درباره جنبش اسمعیلیه
مقدمه
منشاء پیدایش
اصول و عقاید اسمعیلى
سازمان
اسلوب تبلیغ
مراکز قدرت
تروریسم
جا و اهمیت تاریخى
فلسفه نور و منابع تاریخى آن
زندگى و مقام تاریخى سهروردى
فلسفه نور
منابع فلسفه نور
ا) منابع یونانى
ب) منابع ایرانى، هندى و عربى
برخى نتیجه‌گیرى‌ها
طبّاعیان، دهریان و اصحاب هیولى
درباره زادالمسافرین378
انتقاد ناصر از طباعیان
انتقاد ناصر خسرو از دهریان
دهریان کیانند؟
انتقاد ناصر خسرو از اصحاب هیولى
مسأله قِدم هَیولى
اتمیستیک رازى
چند نتیجه‌گیرى مهم
ناصر خسرو: رزمنده، اندیشه‌مند و سخنور
1- درآمد
2- دوران تاریخى ناصر
3- مراحل زندگى ناصر
4- آثار ادبى، فلسفى و دینى ناصر
5- آفرینش ادبى ناصر
6- برخى مشخصات جهان‌بینى ناصر
درباره زندگى و اندیشه جلال‌الدین محمد مولوى بلخى
604-672 هجرى‌قمرى برابر با 1207-1273 میلادى
مولوى و تمثیل
تمثیل یا آنالوژى440
شیوه تمثیل در نزد مولوى
برخى تمثیلات فلسفى مولوى
مولوى و فلسفه، علم و عقل
نمونه یک تمثیل بزرگ عرفانى و فلسفى از مولوى
قصه اهل سبا و طاغى کردن نعمت ایشان را
سخنى درباره انسان‌گرایى عرفانى
طرح مسأله
حکم اول: انسان مظهرى است از خدا
حکم دوم: نیاز مخلوق و اشتیاق خالق
حکم سوم: تضاد انسان و فرشته
دیالکتیک در اندیشه برخى از متفکران ایرانى:
دیالکتیک مولوى و دیالکتیک صدرالدین شیرازى
1- دیالکتیک عرفانى جلال‌الدین مولوى
اول: حرکت تکاملى
دوم: تضاد
سوم: جنبش جاوید
2- صدرالدین شیرازى و حرکت جوهرى و استکمال وجود
خواجه نصیرالدین طوسى و شمه‌اى از آموزش اخلاقى او
1- چهره‌اى از خواجه نصیر
2- آموزش اتیک (اخلاق) در نزد خواجه نصیرالدین
برخى مسایل جامعه‌شناسى
علامه قطب‌الدین شیرازى و نظریه او درباره معرفت
زندگى شگفت و پر ثمر قطب‌الدین
آثار قطب‌الدین
شیوه اسکولاستیک قطب‌الدین
تئورى شناخت یا معرفت در نزد قطب‌الدین
توازى تئورى معرفت و تئورى وجود
جنبش انقلابى دراویش ایرانى در قرن هشتم هجرى
کلمه‌اى چند درباره عرفان ایرانى
تشعب در عرفان ایرانى و پیدایش جنبش درویشان
معنى لغوى درویش
سعدى و حافظ درباره دراویش
جنبش‌هاى انقلابى درویشان در قرن هشتم
درباره جنبش حروفیه: (افکار و حوادث)
مدخل
اعداد، حروف، اصوات و نقاط اسرارآمیز
علم حروف در ایران
آموزش کابالیستیک یا حروفى در باختر زمین
تاریخچه جنبش حروفیه در ایران
ا) حروفیه در دوران میرانشاه
ب) حروفیه در دوران شاهرخ
نتیجه
آزاداندیشى خیام و حافظ
بخش 1
بخش 2
در توصیف بهشت
در توصیف رستاخیز و جهنم
اندیشه‌هایى چند درباره حافظ
جهان‌بینى یک شاعر: بحثى بر اساس بیان حافظ درباره جهان‌بینى‌اش
درآمد سخن
شکاکیت و لاادریت حافظ
انتقاد از مذاهب عصر
وحدت وجود یا پانته‌ئیسم حافظ
فلسفه عشق
فاتالیسم حافظ، اعتقاد به سرنوشت و قضا و قدر
شیوه خوش‌باشى یا هدونیست حافظ
کیش باده‌پرستى
بدبینى و خوش‌بینى حافظ
اتیک حافظ، فلسفه شکیب و پایدارى و امید
استه‌تیک حافظ
برخى نظریات اجتماعى حافظ
پایان و نتیجه
نگاهى گریزان به پویه اندیشه فلسفى و اجتماعى از صفویه تا زمان ما
مدخل
عروج و سقوط فلسفه کلاسیک ایران
برخى مسایل فلسفه اسکولاستیک ایران
روشنگرى و روشنگران
جنبش بابیان: آخرین و بزرگ‌ترین جنبش قرون وسطایى که بر آن مُهر و نشانى از عصر نوین است.
مدخل
ریشه‌هاى بابیگرى
سید على‌محمد باب که بود و چه مى‌گفت؟
جنبش بابیه و ادوار آن
عبدالرحیم طالبف تبریزى: دوران، زندگى و اندیشه وى
روشنگران انقلاب بورژوازى ایران
دوران و زندگى طالبف
نظرى به اندیشه‌هاى فلسفى و اجتماعى طالبف
پیگفتار