معرفی و دانلود کتاب چشم زخم

معرفی کتاب چشم زخم

آلن داندس در کتاب چشم زخم به سراغ یکی از کهن‌ترین باورهای بشری رفته و بیست‌و‌یک مقاله را از نویسندگان گوناگون گردآورده که جنبه‌های جامعه‌شناختی و فرهنگی چشم زخم را به بحث می‌گذارند و آن را تحلیل می‌نمایند. همچنین نحوه‌ی بازنمایی این نماد را در روان‌شناسی، معماری و سایر علوم دنیای مدرن مورد بررسی قرار می‌دهند.

درباره‌ی کتاب چشم زخم

چشم زخم از آن دسته مفاهیمی است که به نحوی با زندگی همه‌ی ما ایرانیان گره خورده. چه آن را باور داشته باشیم و چه اعتقاد به آن را خرافی بدانیم. نمادهایی که به‌عنوان نشان چشم زخم در خانه‌ها نصب می‌شوند یا مَثَل‌هایی که پیرامون این پدیده در فرهنگ عامیانه‌ی ما رایج شده نشان از گسترش چشم زخم در فرهنگ و سنت‌های دیرینه‌‌ی ما دارد. با توجه به این مقدمه ممکن است به نظر برسد که چشم زخم و باورهای مربوط به آن خاص ایرانیان است و در هیچ کجای دنیا به چشم نمی‌خورد اما پژوهش‌های آلن داندس (Alan Dundes) در کتاب چشم زخم (The Evil eye) نشان می‌دهد این اعتقاد بیش از آنچه بتوانیم تصورش را بکنیم، در سنت‌ها و فرهنگ فولکلور مردم سراسر جهان ریشه دوانده است. کتاب حاضر کوششی است که ما را با چگونگی و طیف متنوع اعتقاد به چشم زخم در جوامع مختلف آشنا کرده و فصل مشترک تمامی آن‌ها را برایمان آشکار می‌کند.

به‌طور کلی چشم زخم به این معناست که نگاه و تمجید یک فرد از فردی دیگر منجر به مرگ، بیماری یا تحمیل خسارت‌های جانی و مالی به فرد دوم می‌شود. چشم زخم و تبعات آن به کتاب مقدس و متون کهن سومریان نیز راه یافته و نشان از قدمت این باور دیرپا دارد.

کتاب حاضر بیست‌و‌یک فصل را دربرمی‌گیرد. در هر یک از فصول، مقاله‌ای پیرامون چشم زخم در فرهنگ عامیانه‌ی هریک از ملل جهان مطرح شده و مورد بحث قرار می‌گیرد. در نخستین فصل آرنولد فن خنپ بحثی جامع درمورد چشم زخم و ردپای آن در جهان امروزی مطرح نموده. یوجین اس. مک‌کارتنی در فصل دوم ابعاد مثبت و منفی این اعتقاد عامیانه را مورد تحلیل قرار می‌دهد. فصل سوم مطالبی را شامل می‌شود که استفن لانگدون با پژوهش درمورد قطعه‌ی «بیت‌النور» و یافتن نشانه‌هایی از چشم زخم در آن به شما ارائه کرده. فصل چهارم امثال سلیمان نبی را به لحاظ اعتقاد به چشم زخم بررسی نموده. در فصل پنجم، هارون براو باورهای یهودیان را به دنبال اثراتی از اعتقاد به چشم زخم مورد کاوش قرار داده. در فصل ششم سفری خواهیم داشت به هندوستان تا با راهنمایی‌های ای. استیوارت وودبرن باور به چشم زخم را میان اهالی جنوب هندوستان به بحث بنشینیم.

فصل هفتم برای مخاطبان فارسی‌زبان کتاب چشم زخم اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت؛ چراکه فرهنگ فولکلور ایرانیان را از منظر اعتقاد به این پدیده‌ی فرهنگی حلاجی می‌کند. آلن دانلدسن نگارش و تحلیل این فصل را به عهده داشته. شاید تاکنون نام قبایل شیل‌لوک به گوشتان نخورده باشد اما جالب است بدانید که مردم این قبایل نیز چشم زخم را یکی از موضوعات سنت و فرهنگ خود می‌دانند. رو. دی. اس. اویلر این فصل را به نگارش درآورده.

حفظ نوزادان از چشم زخم در باور لبنانی‌ها و اعتقاداتی که درمورد چشم زخم میان مردم مقدونیه رایج است، موضوعات فصل نهم و دهم را می‌سازند که به قلم جمال کرم حرفوش و مارگارت ام. هاردی به رشته‌ی تحریر درآمده‌اند. مقابله با چشم زخم در فرهنگ رومانیایی‌ها در فصل یازدهم و به کوشش ای. مورگوسی بررسی شده است. چشم زخم و یتاتورا محتوای اصلی فصل دوازدهم را تشکیل می‌دهد که جوزپه پیتره کار تدوین آن را به پایان رسانده. تامس دیویدسن به سنتی عجیب برای شکست چشم زخم در فصل سیزدهم اشاره می‌کند و لوییس سی. جونز و ویلند دی. هند در فصل‌های چهاردهم و پانزدهم سری به آمریکا و اروپا می‌زنند تا نمود فرهنگی چشم زخم را در مردم این سرزمین‌ها نشان دهند.

ریچارد جی. کاس نکاتی کلی را در فصل شانزدهم در زمینه‌ی چشم زخم مطرح می‌کند که برای آشنایی شما با کلیات این موضوع سودمند خواهد بود. فصل هفدهم به اشکال متنوع چشم زخم به‌عنوان باوری خرافی اما جهانی اختصاص پیدا کرده که نگارش آن را هلموت شوک به انجام رسانده. دی. اف پوکاک ارتباط حسادت و چشم زخم را در میان مردم هند مورد کندوکاو قرار داده که نتایج مطالعاتش را در فصل هفدهم می‌خوانید. گزا روهیم در فصل نوزدهم چشم زخم را با دیدی جامع و کلی برای مخاطبان حلاجی کرده و هوارد اف. استین بار دیگر رابطه‌ی حسادت و چشم زخم را این بار در فرهنگ عامه‌ی آمریکایی‌ها تجزیه و تحلیل نموده.

ابتدا و انتهای کتاب چشم زخم با مطالبی دقیق و مستند درمورد گستره‌ی جغرافیایی اعتقاد به چشم زخم از آلن دنداس آغاز شده و به پایان می‌رسد. مطالعه‌ی این کتاب خواندنی برای مردم‌پژوهان و جامعه‌شناسان، همین‌طور علاقه‌مندان این حوزه‌ها بسیار کارآمد و مفید خواهد بود.

معصومه ابراهیمی برگردان این کتاب را به پایان رسانده و نشر چشمه نیز آن را منتشر کرده است.

کتاب چشم زخم برای چه کسانی مناسب است؟

برای آشنایی با نقش باورهای فولکلور در فرهنگ و سنت‌های جوامع مختلف، پیشنهاد می‌کنیم مطالعه‌ی کتاب چشم زخم را حتما در برنامه‌‌ی مطالعاتی خود قرار دهید‌‌. دانشجویان و پژوهشگران رشته‌های مرتبط با فرهنگ عامیانه نکات فراوانی را با خوانش این اثر می‌آموزند.

با آلن داندس بیشتر آشنا شویم

آلن داندس (زاده‌ی 8 سپتامبر 1934 و درگذشته در 30 مارس 2005) نویسنده و فولکلورشناس موفق آمریکایی بود که به تدریس در دانشگاه کالیفرنیا نیز می‌پرداخت. او در طول عمر خود دوازده کتاب را تألیف کرد که هم برای اهالی دانشگاه و هم برای مخاطبان عام به نگارش درآمده بودند. «اسطوره‌های کهن: فولکلور در قرآن» عنوان دیگر اثر اوست.

در بخشی از کتاب چشم زخم می‌خوانیم

ریشه‌ی اعتقاد به چشم‌زخم در فرهنگ مغرب‌زمین را می‌توان به تئوری یونانیان باستان در زمینه‌ی ادراک بصری منتسب دانست که چشم‌ها در آن دارای تشعشعاتی فرض می‌شوند که به اشیا و افراد برخورد می‌کنند و این توان را هم دارند که لطمه‌ی فیزیکی ایجاد کنند و حتی منجر به مرگ آن‌ها شوند. فردریک الوورثی، که در اواخر قرن نوزده به تحقیق در خصوص پدیده‌ی چشم‌زخم پرداخت، گزارش داده است که بسیاری از زبان‌های نامرتبط در سراسر جهان به مشخصه‌های شیطانی اشاره می‌کنند که به‌ واسطه‌ی نگاه خیره پدید می‌آیند.

جوامع اخیر نانویسای افریقایی و مردم خاور دور برای تشدید جنبه‌های محرک نگاه خیره، از ابزار کمکی استفاده نموده‌اند. مردانی که در حال اجرای مناسک جوامع مخفی بوده‌اند، از رنگ‌هایی بر صورت‌شان استفاده می‌کردند تا چشمان‌شان را مشخص‌تر نشان دهد و ماسک‌هایی به کار می‌بردند که در آن‌ها به‌ جای چشم، دوایری متحدالمرکز با رنگ‌های روشن ترسیم شده بود تا آن‌ها را از شر ارواح مشکوک مصون نگه داشته و در حین اجرای مراسم جلوِ ورود ناگهانی زنان و کودکان را می‌گرفتند. یکی از قبایل افریقایی غربی نیز گاهی جمجمه‌ی میمون را جای حدقه‌های گود چشمان در ماسک‌ها قرار می‌دادند. این‌که مشاهده می‌شود امروزه فیلم‌سازان صنعت سینما، چشم‌های کاراکترهای هیولای خود را به اشکال هراس‌انگیز طراحی می‌کنند، به نوعی با پدیده‌های مذکور قرون گذشته توازی فرهنگی ایجاد می‌کند.

تصویر چشم خواه به صورت تزیین‌شده، خواه بدون آرایش‌های اضافی، منبع تحریکات اجتماعی است و این امر شاید دلیل علاقه‌ی بیش‌ازحد بسیاری از گروه‌های فرهنگی به چشم باشد. در حقیقت نوع و مسیر نگاه یک دوست می‌تواند نشانه‌ی علاقه‌ی وی به ایجاد یا حفظ تعامل اجتماعی باشد.

فهرست مطالب کتاب

پیش‌گفتار
مقدمه‌: آلن داندِس
فصل 1: موضوع تحقیق: یا فولکلور تمام‌نشدنی/آرنولد فن خنپ
فصل 2: مدح و قدح در فولکلور/یوجین اس. مک‌کارتنی
فصل 3: وردی در قطعه‌ی «بیت النور» برای دفع چشم‌زخم/استفن لانگدون
فصل 4: امثال سلیمان نبی (باب 23 آیات 1 تا 8) و چشم‌زخم در حکمت بن سیراح
فصل 5: چشم‌زخم در باورهای یهودی/هارون براو
فصل 6: چشم‌زخم در باورهای فولکلوریک مردم جنوب هندوستان/ای. استیوارت وودبرن
فصل 7: چشم‌زخم در ایران/بس آلن دانلدسن
فصل 8: اعتقاد به چشم‌زخم در میان مردم قبایل شیل‌لوک/رِو. دی. اس. اویلر
فصل 9: چشم‌زخم و سلامت نوزاد در لبنان/جمال کرم حرفوش‌
فصل 10: اعتقاد به چشم‌زخم در بعضی از دهکده‌های واقع در دره‌ی هالیکمون علیا در غرب مقدونیه/مارگارت ام. هاردی (بانو اف. دبیلو. هاس‌لاک)
فصل 11: چشم‌زخم و تریاق آن در رومانی/اِی. مورگوسی
فصل 12: یتاتورا و چشم‌زخم/جوزپه پیتره
فصل 13: تخدیش جبین شکست‌ دادن چشم‌زخم/تامس دیویدسن
فصل 14: چشم‌زخم در میان امریکاییان اروپایی‌تبار/لوییس سی. جونز‌
فصل 15: چشم‌زخم و ابعاد آن در طب عامه: «یک مطالعه در شمال امریکا» /وِیلند دی. هَند
فصل 16: تأملاتی در باب چشم‌زخم/ریچارد جی. کاس
فصل 17: چشم‌زخم: شکل‌ها و نیروی محرکه‌ی این خرافهی جهان‌شمول/هلموت شوک
فصل 18: چشم‌زخم: حسدورزی و حرص در بین اعضای طبقات اجتماعی پاتیدار در استان گجرات هند/دی. اف. پوکاک
فصل 19: چشم‌زخم/گزا روهِیم‌
فصل 20: حسادت و چشم‌زخم در میان اسلواکی امریکایی‌ها: جستاری در پدیدآیی روان‌شناسانه‌ی باورها و آیین‌ها/هوارد اف. استین
فصل 21: تروخشک، چشم‌زخم: جستاری در باب جهان‌بینیِ هند و اروپایی و سامی/آلن داندِس
یادداشت‌ها
نمایه