معرفی و دانلود کتاب فارابی، خیال و خلاقیت هنری

معرفی کتاب فارابی، خیال و خلاقیت هنری

نادیا مفتونی در کتاب فارابی، خیال و خلاقیت هنری، ضمن بررسی مفهوم خیال و گستره‌ی معنایی آن در آراء افلاطون، ارسطو، ابن‌سینا و سهروردی، شرح مفصلی را از دیدگاه فارابی، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین فلاسفه‌ی مشائی در رابطه با این مفهوم ارائه داده است. نویسنده در این اثر فلسفی، دیدگاه اشراقیون را نیز در زمینه‌ی خیال تحلیل و پیوند میان موضوع خیال را با فلسفه‌ی هنر مشخص کرده است.

درباره‌ی کتاب فارابی، خیال و خلاقیت هنری

فارابی یکی از درخشان‌ترین چهره‌های فلسفه‌ی ایرانی و اسلامی به شمار می‌رود که همچنان با گذشت سال‌ها، اعتبار و ارزشمندی اندیشه‌های وی در قلمرو فلسفه به قوت خود باقی است و هنوز هم با گذشت چندین قرن، بسیاری از فلاسفه‌ی ایرانی و خارجی به تحلیل نظرات و اندیشه‌های وی می‌پردازند. تاکنون کتاب‌های فراوانی با هدف بررسی آثار و افکار این اندیشمند از سوی مؤلفان ایرانی و خارجی به نگارش درآمده‌اند که هر کدام سعی داشته‌اند گوشه‌ای از دیدگاه‌های وی را برای مخاطبان متخصص یا عام روشن کنند. کتاب فارابی، خیال و خلاقیت هنری نیز با همین هدف به نگارش درآمده‌ است. نادیا مفتونی در این اثر به سراغ موضوعی رفته که احتمالاً پیش از این، از دید بسیاری از فلاسفه و نویسندگان پنهان مانده؛ ردپای خیال و خلاقیت در دیدگاه‌های فلسفی فارابی.

کتاب پیشِ رو مباحث و عناوین متعددی را شامل می‌شود. نویسنده در ابتدای کتاب، مخاطب را با موضوع فلسفه‌ی هنر و دایره‌ی شمول آن آشنا کرده و سپس ارتباط آن را با مبحث خیال روشن ساخته. در ادامه، جایگاه خیال را از لحاظ روش‌شناختی تحلیل کرده و در مراحل بعد، به واکاوی ماهیت خیال و چگونگی آن در اندیشه‌ی افلاطون پرداخته است. خانم مفتونی همچنین شرحی کامل از تمثیل غار افلاطون را بیان کرده و سپس به سراغ دیدگاه‌های ارسطو رفته تا نگرش این فیلسوف برجسته را در رابطه با مفهوم خیال موشکافی کند. شباهت و ریشه‌یابی دو کلمه‌ی خیال و فانتاسیا، موضوع دیگری است که در این اثر بدان پرداخته شده است.

نادیا مفتونی پس از بررسی عقاید افلاطون و ارسطو در زمینه‌ی خیال، کوشیده تا شرحی از باورهای فلسفی فارابی را در مورد این مفهوم عرضه کند. انواع کارکردهای خیال، ارتباط آن با صور محسوس، نحوه‌ی تجزیه و ترکیب صور محسوس، محاکات محسوس به محسوس و معقول به محسوس، همین‌طور قوه‌ی خیال آدمی، مباحث دیگر اثر حاضر محسوب می‌شوند.

نویسنده‌ی کتاب فارابی، خیال و خلاقیت هنری، پس از کنکاش در آرای این فیلسوف، کوشیده تا بینش ابن‌سینا و سهروردی را پیرامون موضوع خیال مشخص کند. خیال اشراقی و چیستی آن، مقایسه‌ی دو مفهوم آینه و خیال در اندیشه‌های سهروردی، تأثیرپذیری سهروردی در آثار خود از روش فلسفی ابن‌سینا و... سایر موضوعاتی هستند که در این کتاب‌ به آن‌ها اشاره شده است. نادیا مفتونی در ادامه با بررسی تطبیقی نظرات میان فلاسفه در ارتباط با موضوع خیال، توصیفی دقیق و همه‌جانبه از این مفهوم ارائه داده است. نوع ارتباط میان قوای خیالی نزد فارابی و ابن‌سینا موضوع کلیدی مطالب این بخش به شمار می‌رود. از میان مباحث دیگری که نویسنده به آن‌ها توجه داشته، می‌توان این موارد را برشمرد: حضور خلاقیت در صورت و معنی، بررسی دو اصطلاح معنی و معقول، دوسویه بودن مفهوم معقول، خلاقیت در اندیشه‌ی اشراقیون، خلاقیت اشراقی در مفهوم جهان‌شناختی و... .

با توجه به این‌که نادیا مفتونی، نویسنده‌ی کتاب فارابی، خیال و خلاقیت هنری، خود از چهره‌های فلسفه‌ی حال حاضر کشورمان محسوب می‌شود، مطالعه‌ی این اثر برای تمامی دانشجویان و دانش‌پژوهان حوزه‌ی فلسفه، راه‌گشا و سودمند خواهد بود. کتابی که در مقابلتان قرار گرفته به کوشش نشر سوره‌ی مهر قدم به دنیای کتاب نهاده است.

کتاب فارابی، خیال و خلاقیت هنری برای چه کسانی مناسب است؟

علاقه‌مندان حوزه‌ی فلسفه، چه از نوع اسلامی و چه فلسفه‌ی غربی، همچنین دانشجویان این رشته، مطالعه‌ی کتاب فارابی، خیال و خلاقیت هنری را فراموش نکنند.

در بخشی از کتاب فارابی، خیال و خلاقیت هنری می‌خوانیم

قوه خیال قادر است از روی معقولات تصویرگری کند. او حتی می‌تواند از معقولاتی که در نهایت کمال قرار دارند، همچون علت نخستین و مفارقات و موجودات آسمانی محاکات کند. البته تصویرگری از چنین موجوداتی را به وسیله عالی‌ترین و کامل‌ترین محسوسات، مانند اشیاء زیبا و خوش‌منظر انجام می‌دهد و در مقابل، محاکات معقولات ناقص را توسط محسوسات پست و ناقص و زشت انجام می‌دهد.

این توانمندی قوه خیال، دستاوردهای مهمی درباره‌ نقش هنر و جایگاه اجتماعی و سیاسی هنرمند در مدینه فاضله فارابی دارد.

برخی معاصران محاکات فارابی را با محاکات ارسطو یکسان پنداشته و گفته‌اند: «فارابی و ابن‌سینا در پرسش از ماهیت و غایت شعر و هنر، سخنی مغایر با آرای ارسطو نگفته‌اند. از نظر آنان شعر، محاکات عالم واقع است، چنانچه موسیقی، بنا بر عرف فیثاغورث، محاکات و تخییل نغمات اجرام سماوی است.»

یا گفته‌اند: «افلاطون و دیگر فلاسفه هیچ گاه محاکات را به معنی تمثل عالم غیب تلقی نکرده‌اند، بلکه تلقی آنان بیشتر معطوف به عالم واقع بوده است.»

در مقابل، برخی به این نوآوری فارابی توجه کرده و گفته‌اند: «تخیل، ‌معادل فانتازیا در فلسفه ارسطو قوه‌ای برای بازآفرینی و حکم کردن است، یعنی هم عمل بازآفرینی تصورات حسی را بعد از آنکه از دسترس حس دور شده‌اند بر عهده دارد و هم قابلیت کنترل تصورات را در ترکیب کردن یا تجزیه نمودن آن‌ها برای ساختن تصوری جدید داراست.

فهرست مطالب کتاب

سخنی کوتاه در زندگی‌نامه فارابی
مقدمه
1. اصطلاح فلسفه هنر
2. جایگاه خیال از جهت روش‌شناختی
گفتار اول: چیستی و چگونگی خیال
1. طرح مسئله
2. چیستی و چگونگی خیال نزد افلاطون
افلاطون، مراتب جهان و مراتب شناخت
افلاطون و تمثیل غار
3. چیستی و چگونگی خیال نزد ارسطو
وجه تسمیه خیال به فانتاسیا
یک نکته
4. چیستی و چگونگی خیال نزد فارابی
کارکردهای خیال
حفظ صور محسوس
تجزیه و ترکیب صور محسوس
محاکات به وسیله‌ صور محسوس
محاکات محسوس به محسوس
محاکات معقول به محسوس
معانی معقول
قوه خیال و ادراک معانی
توضیح
فارابی و تحلیل وجود‌شناختی خیال
یک نکته کتاب‌شناختی
5. چیستی و چگونگی خیال نزد ابن‌سینا
6. چیستی و چگونگی خیال نزد شیخ اشراق (سهروردی)
نکته‌ای درباره مثل افلاطونی و مثل معلقه
چیستی خیال اشراقی
مقایسه آینه و خیال نزد سهروردی
حواس باطنی ابن‌سینا در داستان‌های رمزی سهروردی
7. بررسی تطبیقی نظریات خیال
قوای خیالی فارابی چه ارتباطی با قوای سینوی دارد؟
گفتار دوم: مفهوم‌سازی خلاقیت هنری
توضیح درباره عشق و عقل
خلاقیت در صورت، خلاقیت در معنی
چند نکته
نکته‌ای درباره خلاقیت در حوزه صورت
نکته‌ای درباره‌ دو اصطلاح «معنی» و «معقول»
نکته‌ای درباره دو‌سویه بودن «معنی»
خلاقیت هنری در خیال اشراقی
یک نکته
خلاقیت اشراقی در مفهوم جهان‌شناختی
فهرست اصطلاحات
فهرست نام‌های خاص (اشخاص، کتاب‌ها، مکان‌ها)
منابع