معرفی و دانلود کتاب سفرهای رضا‌ شاه پهلوی به خوزستان و مازندران

معرفی کتاب سفرهای رضا‌ شاه پهلوی به خوزستان و مازندران

کتاب سفرهای رضا‌ شاه پهلوی به خوزستان و مازندران، از هارون وهومن، در دو بخش، به دو سفر مهمی که رضاخان در دوره‌ی سلطنت خود داشته و با هدف بهبود وضعیت انجام شده بوده پرداخته است. با خواندن این سفرنامه‌ی معتبر می‌توانید با حقیقت اوضاع ایران در اولین دهه‌ی 1300 شمسی آشنا شوید. گفتنی‌ست نسخه‌ی اصلی این سفرنامه‌ها که تحت نظر مستقیم رضاخان نوشته شده، توسط فرج‌الله بهرامی تالیف شده بوده‌اند.

درباره‌ی کتاب سفرهای رضا‌ شاه پهلوی به خوزستان و مازندران

سفرنامه‌ها به‌صورت کلی از چند جهت حائز اهمیت‌اند و می‌توانند خوانندگان را با چند جنبه‌ی کلیدی از تاریخ آشنا کنند؛ طبیعتاً مهم‌ترین وظیفه‌ی سفرنامه، انتقال گفتنی‌ها و شنیدنی‌های مسیر و مقصد است. از طرف دیگر، می‌تواند مخاطب را با اوضاع جامعه‌ در زمان سفر روبه‌رو سازد و حقایقی را بازگو کند که انتقال آن در داستان‌ها چندان میسر نیست. بعد دیگری که باعث افزایش اهمیت هر سفرنامه‌ای می‌شود، آشنایی با احوال و روحیات سفرنامه‌نویس است و زمانی که پای سفرهای یک شخصیت مشهور در میان باشد، آشنایی با این روحیات اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در کتاب سفرهای رضا‌ شاه پهلوی به خوزستان و مازندران، علاوه بر این که از اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی این مناطق باخبر می‌شویم، با برگی از تاریخ روبه‌رو هستیم که شناخت دقیقی از حاکم آن زمان به دست می‌دهد. بنابراین، کتابی که پیش رو داریم، تنها یک سفرنامه نیست، بلکه اثری‌ست از تحلیل و بیان وقایع تاریخی، اجتماعی، سیاسی، جغرافیایی و نظامی ایران از زبان خود رضاشاه، که نگاهی به شمال تا جنوب این سرزمین می‌اندازد.

کتاب سفرهای رضا‌ شاه پهلوی به خوزستان و مازندران، که توسط هارون وهومن گردآوری شده، به دو بخش کلی تقسیم شده که بخش اول به سفری با رویکردی نظامی به خوزستان می‌پردازد و دومین بخش، بر سفر رضاخان برای بازدید از زادگاه خود و مناطق شمالی کشور متمرکز شده است. نگارنده‌ی اصلی سفرنامه‌ها، فرج‌الله بهرامی، که تمام متن را با نظارت مستقیم رضاخان نگاشته، جزئیات سفر را به خوبی روایت کرده و علاوه بر این که نسبت به رویکر اصلی سفرنامه آگاه است، تحلیل‌های سیاسی را در هر حوزه‌ای ارائه می‌دهد -که طبیعتاً تحلیل‌های مستقیم شخص رضاشاه هستند؛ تحلیل‌هایی که حین برخوردن به هر مشکلی که طی سفر در مناطق مختلف وجود دارد، بر ناکارآمدی حکومت قاجار و وجود دشمنان و مخالفان بیگانه‌پرست تاکید می‌کنند.

در سال 1303 که حاکم استقلال‌طلب مناطق جنوب غربی کشور، شیخ خزعل خان، علیه حکومت کشور قیام کرده بود، رضاخان به همراه یک هیئت نظامی، پایتخت را به مقصد خوزستان ترک کردند تا قیام انجام‌شده، سرکوب شود. اهمیت خوزستان، علاوه بر حاکمیت مرکزی کشور، برای سایر حکومت‌ها از جمله انگلستان نیز آشکار بود، چرا که به تازگی و با کشف نفت در این منطقه، به دنبال نابودی دولت مرکزی و غارت ایران بودند. از همین رو مقابله با قیام‌های صورت‌گرفته در این محدوده که در پی جداسازی معادن نفتی جنوب از ایران و مقابله با استفاده‌ی ایرانیان از منافع آن بودند، امری حیاتی تلقی می‌شد. لشکرکشی هم موفقیت‌آمیز بود و با قرارگیری موقت حکومت نظامی در اهواز که مرکز حکومت شیخ خزعل بود، موفق به کنترل قیام استقلال‌طلبانه‌ی جنوب غربی شدند. طی این سفر 58 روزه، رضاخان برای زیارت امامان مذهب شیعه راهی عراق نیز شد. اولین بخش از کتاب سفرهای رضا‌ شاه پهلوی به خوزستان و مازندران، در قالب یک سفرنامه‌ی مجزا از سفر به خوزستان، اولین بار در سال 1303 منتشر شده که به روایت جزئیات این وقایع می‌پردازد.

در بخش دوم کتاب، به سفر رضاخان به مازندران پرداخته شده و در این قسمت هم می‌خوانیم که او خود از اهالی مناطق شمالی کشور بوده و علاقه‌ی او به زادگاهش، سبب سفرهای گاه و بی‌گاه به این محدوده می‌شده است. با این حال اهمیت این سفرنامه از این جهت است که این سفر با هدف پیوند دادن پایتخت و مناطق شمالی کشور، به منظور فراهم کردن امکان استفاده از نعمات موجود در مازندران صورت گرفته است. در قسمتی از کتاب سفرهای رضا‌ شاه پهلوی به خوزستان و مازندران، از زبان خود رضاشاه می‌خوانیم که «تهران در مجاورت مازندران مانند مفلسی است در همسایگی گنج طلا!» به همین دلیل هم چنین سفری تدارک دیده شده بوده تا ابعاد مختلف برای ایجاد یک مسیر آسان از میان سلسله کوه‌های البرز بین تهران و مازندران، بررسی شوند. در این بخش از کتاب از جزئیات جغرافیایی، اجتماعی، سیاسی و... این سفر آگاه خواهیم شد. این سفرنامه اولین بار در سال 1305 به انتشار رسیده است.

با خواندن کتاب سفرهای رضا‌ شاه پهلوی به خوزستان و مازندران، می‌توانید به خوبی از وضعیت جامعه‌ی ایران در اولین دهه از 1300 شمسی، از شمال تا جنوب کشور، باخبر شوید. همچنین به گفته‌ی مولف کتاب، از آن‌جا که نسخه‌های اولیه‌ی این سفرنامه‌ها تحت نظارت مستقیم شخص رضاخان تالیف شده‌اند، کتاب حاضر، «بهترین اثر در موضوع رضاشاه‌شناسی است، آن هم از زبان خودش!»

این کتاب سفرنامه به کوشش انتشارات کوله‌پشتی به چاپ رسیده است.

کتاب سفرهای رضا‌ شاه پهلوی به خوزستان و مازندران برای چه کسانی مناسب است؟

مطالعه‌ی این اثر خواندنی را به تمام دوستداران سفرنامه‌ها و علاقه‌مندان به کتاب‌های تاریخ معاصر پیشنهاد می‌کنیم.

در بخشی از کتاب سفرهای رضا‌ شاه پهلوی به خوزستان و مازندران می‌خوانیم

کم‌کم هوا تاریک و دریا منقلب شد و همراهان به کلی از پای درآمدند و به ناخوشی دریا و دوار سر مبتلا شدند. دبیر اعظم و وزیر پست و تلگراف و قوام‌الملک چنان انقلابی داشتند، که حالتشان رقّت‌انگیز بود. حتی نمی‌توانستند کلاه را از زمین برداشته بر سر بگذارند. عموماً در حال اعضا بودند. در این میان من و وزیر داخله مقاومت می‌کردیم. از انقلاب دریا، کاپیتان متوحش شد.

دولت ایران در خلیج‌فارس، دارای کشتی قابلی که لایق دریانوردی باشد، نیست و من هم عزم کرده بودم که اگر قایق کوچکی هم از مال دولت ایران دست بیاید، آن را بر هر کشتی دیگر ترجیح داده و در آن مسافرت کنم. این کشتی که من و اتباع مرا می‌برد و گرفتار امواج ساخته، موسوم است به کشتی مظفری، و تقریباً زورقی است که از اساس برای سیر در دریا ساخته نشده و مخصوص عبور از کانال‌ها و رودخانه‌ها و تفرّج در سواحل است.

با وجود کوچکی، ای کاش نو و پاکیزه بود که در آن صورت به طیب خاطر خود را به دریا می‌سپردیم، ولی کشتی مزبور گویا کثیف‌ترین سفینه‌ای باشد که امروز در دریاها و اقیانوس‌ها در گردش است. در و دیوار و روزنه‌های آن به غبار ذغال و چربی نفت آغشته است، و اگر شخصاً نمی‌ایستادم و امر به شستن نمی‌کردم، توقف در آن میسر نبود. عفونت کشتی اگر هم امواج شبانه ممدّ آن نمی‌شد، برای مریض کردن مسافرین کفایت می‌کرد. جای تشکر است که در خط سیر ما هیچ کشتی بزرگ و با مهابتی ملاقات نشد، که حقارت کشتی ما را نمایان‌تر سازد و الا تجسم حقارت کشتی که از نقطه‌نظر مملکت، شاید تأثیراتش برای من زیادتر بود از این ابتلایی که در قبّه‌ی دریا داشتم.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
بخش اول: سفرنامه‌ی خوزستان
بخش دوم: سفرنامه‌ی مازندران