معرفی و دانلود کتاب جامع‌ الحکایات (بر اساس نسخه‌ی آستان قدس رضوی)

معرفی کتاب جامع‌ الحکایات (بر اساس نسخه‌ی آستان قدس رضوی)

پگاه خدیش و محمد جعفری قنواتی در کتاب جامع‌ الحکایات (بر اساس نسخه‌ی آستان قدس رضوی)، ضمن ارائه‌ی شرحی مبسوط از چیستی و چگونگی کتاب جامع الحکایات و بررسی ابعاد گوناگون زبانی و محتوای آن، مجموعه‌ای از چهل‌وشش حکایت آن را تصحیح کرده و در اختیار علاقه‌مندان ادبیات کهن عامیانه قرار داده‌اند. لغت‌نامه‌ای که در انتهای کتاب گنجانده شده، در درک و فهم بهتر متن قصه‌ها، یاری‌گر مخاطبان عام خواهد بود.

درباره‌ی کتاب جامع الحکایات (بر اساس نسخه‌ی آستان قدس رضوی)

«جامع الحکایات» به‌طور کلی به آثاری اطلاق می‌شود که گزیده‌ای از قصه‌ها، افسانه‌ها یا حکایت‌ها را در خود جای داده باشند. قدیمی‌ترین کتاب جامع‌ الحکایاتی که تاکنون شناخته شده در قرن یازدهم به نگارش درآمده و جدیدترین آن نیز در آغاز قرن چهاردهم تدوین شده است. کتاب جامع الحکایات (بر اساس نسخه‌ی آستان قدس رضوی) که به همان سبک‌و‌سیاق معمول کتاب‌های جامع الحکایات نوشته شده، 46 افسانه و داستان ایرانی را در بر می‌گیرد و به نظر می‌رسد به اوایل قرن یازدهم تعلق داشته و توسط یکی از شاعران مهاجر ایرانی، برای پادشاهان هند تألیف شده باشد. هرچند بخش‌هایی از این نسخه از دست رفته و به این سبب، نام مؤلف آن برای ما نامعلوم است، اما بنا به قراینی می‌توان یقین حاصل کرد که راوی یا کاتب این اثر شیعه‌مذهب بوده و کتاب را به سفارش جلال‌الدین محمد اکبرشاه گردآوری و تدوین کرده است. پگاه خدیش و محمد جعفری قنواتی تصحیح و انتشار این اثر ارزشمند را به عهده داشته‌اند.

حکایت‌ها و قصه‌هایی که در این کتاب فراهم آمده‌اند، به طیف متنوعی از موضوعات اشاره دارند، اما حال‌و‌هوای عاشقانه‌ی آن‌ها غالب است. مذهب نیز از دیگر موضوعات محوری داستان‌های این اثر به شمار می‌آید. جادو و سحر، راستگویی و ارزشمندی وفاداری، طرح معما، جنگ و ماجراجویی، عیاری و جوانمردی، اعتقاد به قضا و قدر و موضوعاتی از این‌دست در اکثر این حکایت‌ها به چشم می‌خورند. اگر طرفدار پروپاقرص منظومه‌های عاشقانه باشید، حتماً می‌دانید که بسیاری از آثار کلاسیک عاشقانه، نه با وصال عاشق و معشوق، بلکه با هجران آن‌ها پایان می‌یابند. برعکس، در اثر حاضر، حکایات عاشقانه با وصال عشاق به پایان می‌رسند.

برخی از قصه‌هایی که در کتاب پیش‌ رو می‌خوانید، در حقیقت بازنویسی داستان‌های قدیمی‌تر هستند که با اندکی تغییر و تلخیص همراه شده‌اند. بعضی از آن‌ها نیز حاصل گرته‌برداری کاتب یا مؤلف از کتاب‌هایی نظیر کلیله و دمنه، طوطی‌نامه، هزارویک شب و... می‌باشند.

علاوه‌بر محققان رشته‌ی ادبیات، گروه‌های دیگری از پژوهشگران مانند مردم‌شناسان و جامعه‌شناسان نیز با بررسی دقیق کتاب جامع الحکایات، شواهد و نکته‌های فراوانی را در زمینه‌ی آداب‌و‌رسوم و سنن ایرانیان در قرون گذشته، استخراج خواهند کرد. به‌عنوان نمونه، پژوهشگران می‌توانند به چگونگی برگزاری مهمانی‌ها، لباس‌های معمول اقشار مختلف جامعه، غذاهایی که مردم در آن دوران طبخ می‌کرده‌اند، انواع حِرَف و مشاغلی که در آن ایام رایج بوده است، نحوه‌ی دشنام‌گویی و نفرینِ دیگران، آداب و سنن گروه‌های خاص اجتماعی و... پی ببرند و اطلاعات مهمی را دریافت نمایند.

سبک زبانی و روش بیان حکایت‌های کتاب حاضر یک‌دست نیست و می‌توان آن را در سه دسته‌ی مجزا قرار داد. دسته‌ی اول قصه‌هایی را شامل می‌شود که به زبانی ساده و نزدیک به زبان گفتاری بیان شده‌اند و انبوهی از اصطلاحات مردم کوچه‌و‌بازار را در بر می‌گیرند. برخی از حکایات از زبانی ثقیل و متکلف برخوردارند که به نظر می‌رسد اقتباسی از داستان‌های کهن دیگر باشد. در واقع، نویسنده نثر سنگین چنین داستان‌هایی را حین اقتباس، وام گرفته‌ است. داستان‌های دسته‌ی سوم هم زبانی بینابین دارند و در عین استفاده از زبانی روان و مشابه زبان گفتاری، سبک استوار و فاخر خود را حفظ کرده‌اند.

پگاه خدیش و محمد جعفری قنواتی در بخش‌هایی از کتاب جامع الحکایات (بر اساس نسخه‌ی آستان قدس رضوی) به شرح ویژگی‌های دستوری حکایت‌های این اثر پرداخته‌اند. از این جهت، مطالعات و یافته‌های ایشان برای زبان‌شناسان حوزه‌ی تاریخ زبان سودمند خواهد بود.

مطالعه‌ی این کتاب نه‌تنها فواید بسیاری برای پژوهشگران حوزه‌های متنوع علوم انسانی دارد، بلکه برای مخاطبانی که کوچکترین آشنایی‌ای با ادبیات کهن، تاریخ، زبان‌شناسی، جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی تاریخی ندارند هم ارزشمند است. کلیه‌ی حکایات کتاب برای این دسته از مخاطبان هم سرگرم‌کننده‌ خواهند بود و هم آموزنده. لغت‌نامه‌ی انتهای کتاب به ایشان کمک می‌کند تا اصطلاحات، لغات و عبارات کهن را بهتر درک کنند و در فهم درون‌مایه‌ی کلی قصه‌ها دچار مشکل نشوند.

این اثر به کوشش نشر مازیار به مرحله‌ی چاپ و انتشار رسیده است.

کتاب جامع الحکایات (بر اساس نسخه‌ی آستان قدس رضوی) برای چه کسانی مناسب است؟

دانشجویان رشته‌ی ادبیات، اساتید این رشته یا پژوهشگران حوزه‌ی ادبیات کهن می‌توانند با مطالعه‌ی کتاب جامع الحکایات به نکات فراوانی در زمینه‌ی قصه‌های کهن و عامیانه‌ی ایرانی، همچنین ادبیات شفاهی پی ببرند.

با پگاه خدیش و محمد جعفری قنواتی بیشتر آشنا شویم

دکتر پگاه خدیش، زاده‌ی 1353، مؤلف و پژوهشگر ایرانی است که به‌عنوان هیئت‌علمی در مؤسسه و مرکز لغت‌نامه‌ی دهخدا فعالیت دارد. «غمنامه‌ی ابلیس»، «ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی»، «اخبارنامه» و «هزارویک روز» عناوین برخی از کتاب‌های وی به شمار می‌آیند.

محمد جعفری قنواتی (1337) از پژوهشگران حوزه‌ی ادبیات کهن فارسی برشمرده می‌شود که تاکنون آثار ارزشمندی را در این زمینه نگاشته است. از میان کتاب‌های وی می‌توان «قصه‌ها و افسانه‌هایی از گوشه و کنار ایران»، «روایت‌های شفاهی هزارویک شب»، «دو روایت از سلیم جواهری»، «تصحیح جامع‌الحکایات نسخه‌ی کتابخانه‌ی گنج‌بخش»، «طومار شاهنامه‌ی هفت لشکر»، «درآمدی بر فولکلور ایران» و «شیرزاد و گلشاد» را نام برد.

عضویت در شورای عالی علمی مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، همچنین مدیریت بخش فولکلور، گوشه‌ای از فعالیت‌های اجرایی محمد جعفری قنواتی محسوب می‌شوند. این محقق، ویرایش علمی دانشنامه‌ی فرهنگ مردم ایران و تألیف مقالات گوناگون در ذیل دانشنامه‌های مختلف را نیز بر عهده داشته است.

در بخشی از کتاب جامع‌ الحکایات (بر اساس نسخه‌ی آستان قدس رضوی) می‌خوانیم

اما دختر چون به منزل آمد در اندیشه افتاد که چه سازم که پسر از حال من آگاه گردد. پس روز دیگر کنیزان خود را طلب کرد و گفت فلان دانه‌ی لعل بیاور. کنیز رفت و بیاورد. دختر دایه‌ی خود را گفت‌ ای مادر همتای این لعل را توان در این شهر پیدا کرد؟ دایه گفت: شهریست. باید طلبیدن تا پیدا شود. اگر نباشد سفارش کنیم که تاجران و جوهریان پیدا کنند. دختر آن دانه را در رشته کشید و بربست و گفت‌ای دایه ساعتی واقف باش و اگر کسی مرا خواهد، بگو در آن خانه به خواب است تا من بیایم. دایه گفت: ‌ای دختر به کجا می‌روی؟ مبادا کسی تو را ببیند و این خبر به پدرت رسد. دختر گفت به جایی نمی‌روم؛ اما ازجهت لعل به رخصت تو تا سر بزار می‌روم و به دکان جوهری و تای این لعل راپیدا کرده و زود برمی‌گردم. این بگفت و چادرشبی بر سر انداخته از باغ بیرون رفت و دوان‌دوان بر دکان فرخ آمد و به درون دکان رفته، دید قالیچه‌ای انداخته. دختر چادر بینداخت و بر روی فرش نشست. فرخ دید که نازنینی آمد و به درون دکان رفت. برخاست و به اندرون دکان درآمد. دید که زیباطلعتی بر بالای دوشک نشسته که از شعشعه‌ی جمالش اندرون دکان روشن گشته و در میان جواهر غوطه خورده و لباس‌های زیبا پوشیده. فرخ را که نظر بر آن مایه‌ی ناز افتاد از دست برفت و دل در عشق آن رعنا بست و گفت: آمدی وز مقدمت دل را نوایی دیگر است/ خیرمقدم شاه درویشان صفای دیگر است.