معرفی و دانلود کتاب ادراکات اعتباری علامه طباطبایی و فلسفه فرهنگ

معرفی کتاب ادراکات اعتباری علامه طباطبایی و فلسفه فرهنگ

علی اصغر مصلح، استاد و صاحب‌نظر حوزه‌ی فلسفه‌ی اسلامی، در کتاب ادراکات اعتباری علامه طباطبایی و فلسفه فرهنگ، نظریه‌ی علامه طباطبایی در باب اقسامِ ادراکات بشری را در بستر مطالعات فرهنگی جای داده و در باب رابطه‌ی این نظریه با جریان موسوم به «فلسفه‌ی فرهنگ»، بحث نموده است.

درباره کتاب ادراکات اعتباری علامه طباطبایی و فلسفه فرهنگ

علامه سیدمحمدحسین طباطبایی (Muhammad Husayn Tabatabai) یکی از واپسین متفکران بزرگ در حیطه‌ی فلسفه‌ی اسلامی بود. مقام شامخ و بی‌بدیل علامه طباطبایی در حوزه‌ی فکر و فرهنگ ایرانی - اسلامی ابداً بر هیچ‌کس پوشیده نیست. مقامی که برای پی بردن به بلندای آن، کافی‌ست نگاهی داشت بر تأثیر ژرفی که آرای علامه در کتب مهم او، از جمله «بدایة‌الحکمة»، «نهایة‌الحکمة» و «حاشیه‌های اسفار»، بر پسینیان‌اش نهاده است. باری، از آنجا که بحث اصلی مطلب حاضر جایگاه علامه طباطبایی در تاریخ فلسفه‌ی اسلامی نیست، از این مطلب می‌گذریم.

چنان‌که می‌دانید، یکی از ابداعات اصیلِ علامه طباطبایی در تاریخ فلسفه‌ی اسلامی، طرح نظریه‌ای جامع در باب اقسام ادراکات انسانی می‌باشد. علامه ذیل نظریه‌ی ادراکات خویش که رئوس کلی آن در کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» شرح داده شده است، جمیعِ ادراکات انسان را به دو قِسمِ «حقیقی» و«اعتباری» تقسیم می‌نماید. ادراکات اعتباری در این نظریه، به طور خلاصه، آن دسته از ادراکاتی نامیده می‌شوند که دارای حقیقت و بداهتی ذاتی، از جنس حقیقت و بداهت قضایای ریاضیاتی، نیستند؛ بلکه فرض‌هایی موهوم (اما نه لزوماً باطل‌)اند که ذهن انسان، به ضرورت رفع احتیاجات نظری خویش، به اعتبار، یا به تعبیری دقیق‌تر، ساختِ آن‌ها، مبادرت ورزیده و می‌ورزد. این‌که دقیقاً چه نوع از ادراکاتی را می‌بایست ذیل ادراکات اعتباری طبقه‌بندی کرد و چه ادراکاتی را می‌باید از گروه ادراکات حقیقی تلقی نمود، محل بحث‌های معرفت‌شناختیِ پردامنه‌ای بوده است که پرداختن بدان‌ها در این مجال مختصر، به هیچ وجه میسر نیست. همین مختصر نیز، به بهانه‌ی معرفی کتابی از دکتر علی اصغر مصلح با عنوان «ادراکات اعتباری علامه طباطبایی و فلسفه فرهنگ»، گفته آمد. اثر مذکور که به همت انتشارات پگاه روزگار نو در اختیار مخاطبین قرار گرفته، حاوی بحث‌هایی مبسوط در باب نسبت نظریه‌ی ادراکات اعتباری علامه طباطبایی، با منازعات مطرح در فلسفه‌ی فرهنگ است.

می‌دانیم که فلسفه‌ی فرهنگ گرایشی در فلسفه‌ی غرب است که عمر آن به بیش از دو سده نمی‌رسد. اگرچه این گرایش، چنان‌که در کتاب ادراکات اعتباری علامه طباطبایی و فلسفه فرهنگ ذکر شده، ریشه‌هایی عمیق در سنت فلسفه‌ی مغرب‌زمین دارد. ریشه‌هایی که ظاهراً در زمینِ فلسفه‌ی ایرانی - اسلامی، نشان چندانی از آن‌ها نمی‌یابیم. به طور کلی، فرض بر این است که تفکر فلسفی در باب مسئله‌ی فرهنگ که زمینه‌ساز پیدایش جریانی موسوم به فلسفه‌ی فرهنگ در غرب شده، در میان متفکران ایرانی چندان محلی از اعراب نداشته است. در کتاب پیش رو تلاش شده تا با ارائه‌ی خوانشی خلاق از نظریه‌ی ادراکات اعتباری علامه طباطبایی خلاف این ادعا به اثبات برسد و نشان داده شود که تأمل فلسفی درباره‌ی فرهنگ، دست‌کم به نحو غیرمستقیم، نزد متفکران ایرانی - اسلامی نیز سابقه داشته است؛ یا لااقل، در آرای این گروه از متفکران، می‌توان به بصیرت‌هایی برخورد که بی‌ارتباط با دغدغه‌های فکریِ فیلسوفانِ فرهنگ در مغرب‌زمین، نیستند.

کتاب ادراکات اعتباری علامه طباطبایی و فلسفه فرهنگ مناسب چه کسانی است؟

علاقه‌مندان به فلسفه‌ی اسلامی مخاطبین اصلی کتاب ادراکات اعتباری علامه طباطبایی و فلسفه فرهنگ از علی اصغر مصلح به شمار می‌روند.

با علی اصغر مصلح بیشتر آشنا شویم

علی اصغر مصلح (متولد سال 1341) پژوهشگر و استاد فلسفه در دانشگاه علامه طباطبایی است. وی همچنین، مقام ریاست پژوهشکده‌ی فرهنگ معاصر در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی را نیز بر عهده دارد. علی اصغر مصلح مدرک کارشناسی ارشدِ خود در رشته‌ی فلسفه‌ را از دانشگاه تهران، و مدرک دکترایش را از دانشگاه تربیت مدرس اخذ نموده است. دکتر مصلح صاحب تألیفات ارزنده‌ای در دو حوزه‌ی فلسفه‌ی اسلامی و فلسفه‌ی غرب است. در شاخه‌ی فلسفه‌ی غرب، عمده‌ی تألیفات و پژوهش‌های وی معطوف به آرای فیلسوفانِ صاحب‌نظامی چون افلاطون و هگل می‌شود. البته گرایش و علاقه‌ی پژوهشیِ اصلیِ وی، پیش و بیش از هر چیز، حوزه‌ی مطالعات فرهنگی به شمار می‌رود.

آنچه در پی می‌آید عناوین برخی از آثار علی اصغر مصلح (Ali Asghar Mosleh) است: «پرسش از حقیقت انسان»، «جست‌وجو و گفت‌وگو: جستارهایی در فرهنگ»، «تجربه‌ی واحد»، «علوم انسانی با رویکرد میان‌فرهنگی»، «تقریری از فلسفه‌های اگزیستانس»، «گئورگ ویلهلم فردریش هگل».

در بخشی از کتاب ادراکات اعتباری علامه طباطبایی و فلسفه فرهنگ می‌خوانیم

علامه طباطبایی، در جایی، وضع زندگی را در جامعۀ ساده با زندگی در جامعۀ پیچیده مقایسه می‌کند: «انسان فطری اولیه که تنها مشغول به اسباب سادۀ زندگی است، هنوز ذهنش با امور بی‌حدوحصر انسان متمدن شهری مشغول نشده است. انسان متمدن امروز لحظه‌ای برای فراغت ندارد؛ در حالی که در گذشته، انسان فراغت بیشتری برای فکر کردن داشت. در آن زمان، انسان چون هنوز اسباب طبیعی حوادث را نمی‌دانست، ذهنش آمادگی بیشتری برای انتقال به مرتبۀ بالاتر اسباب طبیعی داشت؛ اما انسان متمدن مشغول احصای اسباب و عوامل طبیعی است و کمتر فراغتی پیدا می‌کند که به اسباب بالاتر بپردازد. جامعه هرچه بزرگ‌تر شود، نیازهای زندگی هم بیشتر می‌شود و اشتغالات افزایش پیدا می‌کند.»

در این عبارات، علامه راه تفکر دربارۀ فرهنگ و تمدن را در پیش گرفته است. به‌خصوص وقتی با آنچه در اروپا رخ داده است مقایسه کنیم، می‌بینیم که این تفکر با مقایسۀ انسان اولیه و انسان تمدن‌یافته صورت گرفته است. آغازگر این‌گونه اندیشیدن که بر متفکران بعدی تأثیر اساسی گذاشته، روسو است. می‌توان گفت روسو در رسالۀ دربارۀ اسباب نابرابری انسان‌ها، با تصور انسان ابتدایی و با تخیل انسان درخت‌زی اولیه، راهی برای تفکر دربارۀ اسباب پیدایش تمدن و فرهنگ گشود؛ هرچند مقصود خود وی، نقد تمدن جدید بود.

علامه طباطبایی هم در طرح این موضوع و مقایسۀ دو حالت زندگی اولیه و زندگی تمدنی، می‌خواهد اسباب بی‌توجهی و توجه کمتر به معنویات و مبدأ و معاد را بیان کند؛ اما موضوع مشترک در تفکر روسو و علامه طباطبایی، توجه دادن به موجودیتی به نام تمدن و فرهنگ است که سیری رو به بسط و پیچیدگی دارد.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
درآمد
تاریخ تفکر فلسفی درباره فرهنگ و تمدن
زمینه‌های تاریخی برای تفکر درباره فرهنگ
انسان از کجا آغاز می‌شود
بازخوانی نظریه علامه طباطبایی از وجهی دیگر
جای بحث ادراکات اعتباری در آثار علامه و نحوه طرح آن
ادراکات فطری
سیری تفصیلی در مقاله‌های پنجم و ششم
دو قسم اعتباریات
نظریه ادراکات اعتباری در رساله ولایت
تقریر دیگری از بحث اعتباریات
جمع‌بندی و تحلیل نظر علامه
گفت‌وگویی با علامه طباطبایی
برخی نتایج و لوازم نظریه ادراکات اعتباری
مقایسه دیدگاه‌های استاد و شاگرد
مطهری و نقدی بر انتقادات ایشان
روایت و نقدی دیگر
داوری اردکانی و بحث اعتباریات علامه طباطبایی
سابقه طرح نظریات شبیه اعتباریات در غرب
بحثی در باب احکام کلی و متافیزیکی درباره طبیعت و انسان
سخن آخر
کتابنامه