معرفی و دانلود کتاب شرح مبسوط منظومه: جلد اول

معرفی کتاب شرح مبسوط منظومه: جلد اول

کتاب شرح مبسوط منظومه: جلد اول در اصل، تنظیم شده درس‌هاى کتاب منظومه حکیم زاهد حاج ملا هادى سبزوارى توسط استاد آیت‌الله مرتضی مطهری در منزل ایشان در سال‌هاى 1354 تا 1357 هجرى شمسى بوده است که در آن تعدادى از اساتید فلسفه غرب دانشگاه تهران و تعداد کثیری از دانشجویان مستعد رشته فلسفه شرکت داشته‌اند.

درس‌های این کتاب خصوصیاتى دارد که از آن جمله است تطبیق فلسفه اسلامى و فلسفه غرب در برخى مسائل، که لاجرم نقاط تلاقى و افتراق این دو فلسفه روشن گردیده. ویژگى دیگر، بعضى تقریرات و بیان‌هاى نوین و برخى نظریات ابداعى و ابتکارى استاد مطهرى است که براى اولین بار در فلسفه اسلامى مطرح مى‌شود؛ ویژگی سوم سبک بیان استاد در مسائل فلسفى است که آسان کننده مسائل پیچیده است و البته این کار جز از اساتید مسلّم یک فن که موضوع بحث مانند موم در دستشان است برنمى‌آید و به بیان دیگر سهل و ممتنع است؛ از یک سو تقریر و بیان مطلب، روشن و رساست و از سوى دیگر هر کسى از عهده آن برنمى‌آید.

حاج ملا هادى سبزوارى در این کتابش که منظومه و شرح منظومه نام دارد قسمتى را به منطق اختصاص داده است و قسمتى را به فلسفه که این دو قسمت از هم جداست؛ اسم قسمت منطق را «لئالى منتظمه» گذاشته است و این قسمت را که درباره فلسفه است «غررالفرائد» نامیده است؛ چیزى که هست، بعدها این دو اسم تقریبا در السنه حذف و متروک شده و هر دو قسمت به نام «منظومه» معروف شده است: منظومه منطق و منظومه فلسفه؛ و در منظومه فلسفه حاجى خواسته است به طور خلاصه یک دوره‌اى از حکمت عملى و حکمت نظرى البته نه دوره کامل، بلکه دوره ناقصى از حکمت عملى و حکمت نظرى هر دو را گفته باشد، یعنى خواسته است همه اقسام حکمت را به طور خلاصه ذکر کند. اینکه مى‌گوییم «دوره ناقص» به این جهت است که طبق تقسیم معروف قدما که همان تقسیم ارسطویى است حکمت و فلسفه تقسیم مى‌شد به فلسفه نظرى (یعنى علم درباره آنچه که هست) و فلسفه عملى (یعنى علم درباره آنچه که باید بکنیم)؛ بعد فلسفه نظرى را تقسیم مى‌کردند به الهى و طبیعى و ریاضى، و فلسفه عملى را تقسیم مى‌کردند به اخلاق و تدبیر منزل (یا سیاست خانواده) و سیاست مُدُن (که همان سیاست باشد). اما حاجى در این کتابش بعضى از این قسمت‌ها را آورده و بعضى قسمت‌ها را نیاورده است؛ فلسفه الهى را آورده و مفصّل‌تر از دیگر قسمت‌ها آورده است، فلسفه طبیعى را هم آورده ولى مختصرتر از فلسفه الهى و از فلسفه ریاضى هیچ نیاورده است. از آن سه قسمت فلسفه عملى هم فقط اخلاق را در آخر کتاب آورده است.

پس، از نظر خود حاج ملا هادى سبزوارى این کتاب غررالفرائد مشتمل بر چند علم و چند فن است، چون از نظر حکماى اسلامى علم الهى خودش یک علم است و علم طبیعى نیز به نوبه خود چندین علم است، زیرا به اصطلاح این‌ها علم کائنات جوّیّه خودش یک علم است که حاجى به طور مختصر آورده، علم معدن‌شناسى هم یک علم است که آورده شده، علم گیاه‌شناسى هم یک علم است که خیلى مختصر آورده شده، علم الحیوان و علم النفس هم هرکدام یک علم است؛ همه این‌ها را حاجى به طور خیلى خلاصه و مختصر در آخر آورده است، ولى آن قسمتى را که نسبت به قسمت‌هاى دیگر مفصّل‌تر آورده است همان است که این‌ها آن را «حکمت الهى» مى‌نامند.

در بخشی از کتاب شرح مبسوط منظومه: جلد اول می‌خوانیم:

کلمه «اشتراک» به دو معنى به کار مى‌رود: یکى وقتى که لفظى کلیت دارد و معنایى وسیع و گسترده دارد، و دیگر وقتى که یک لفظ نه به دلیل معناى وسیع و گسترده‌اش بلکه به اعتبار وضع‌هاى متعدد به کار مى‌رود و اشتراک پیدا مى‌کند، مثل لفظ شیر در زبان فارسى. این نوع دوم را «اشتراک لفظى» مى‌گویند.

در باب مشترک معنوى، مطلب از این قرار است که ما یک لفظ داریم، یک معنى عام داریم و یک عده افراد. لفظ به ازاى معنى عام قرار مى‌گیرد، معنى عام خود به خود بر افراد کثیر دلالت مى‌کند؛ این مى‌شود «مشترک معنوى». مشترک لفظى این است که ما یک معنى عام نداریم، فقط یک عده افراد داریم؛ یک دفعه این لفظ را براى این معنى وضع کرده‌اند، دفعه دیگر براى این معنى دیگر، و دفعه دیگر براى آن معنى دیگر. درست مثل اسم‌گذارى‌هاست که حسن را یک دفعه آقاى زید براى خودش وضع مى‌کند، آقاى عمرو هم جداگانه براى خودش وضع مى‌کند؛ یعنى یک لفظ است که مکرر وضع شده است.

اکنون سؤال این است که آیا لفظ «وجود» یا «هستى» که در مورد همه اشیاء به کار مى‌رود و مى‌گوییم انسان هست، هوا هست، و... یک معنى عام و گسترده دارد که مى‌توان آن را در این موارد به کار برد یا اینکه اشتراک لفظى در کار است؟ با تعقّل معلوم مى‌شود که اشتراک لفظى در کار نیست، زیرا اشتراک لفظى همیشه مواردش معدود است، حداکثر مثل لفظ «عین» است که گرچه معانى متعدد و زیادى دارد ولى بالاخره آن معانى معدود است، اما موارد کاربرد لفظ وجود معدود نیست و در مورد هر شىء به کار مى‌رود.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه
امور عامّه
بداهت وجود
اشتراک وجود
مغایرت و اتّحاد وجود و ماهیت
اصالت وجود
حقّ متعال وجود محض است
وحدت و کثرت وجود
وجود ذهنى
ادلّه وجود ذهنى
اشکالات و نظریات درباب وجود ذهنى
اتحاد عاقل و معقول
معقولات ثانیه
انقسام وجود به مطلق و مقیّد
احکام سلبى وجود
منشأ کثرت وجود
مساوات وجود و ثبوت و شیئیّت
عدم تمایز و علیت بین اعدام
امتناع اعاده معدوم
شبهه معدوم مطلق
مناط صدق در قضایا
فهرست‌ها