معرفی و دانلود کتاب شناخت از نظر قرآن

معرفی کتاب شناخت از نظر قرآن

کتاب شناخت از نظر قرآن جلد اول از مجموعه معارف قرآن مرتضی مطهری، به تحلیل مسئله معرفت و شناخت از منظر قرآن که امروزه جایگاه ویژه‌اى در میان دانشمندان و فلاسفه پیدا کرده، پرداخته است.

این اثر شامل 9 جلسه از درس استاد مطهری تحت عنوان «مسئله شناخت» در سال 1356 و 1357 در حوزه علمیه قم (حسینیه ارگ) است و ضمن این دروس نشانه‌هایى از فضاى فکرى جامعه ایران در آن سال‌ها نیز به چشم مى‌خورد.

آیت‌الله مطهرى در سال 1331 پس از 15 سال اقامت و تحصیل در قم در حالیکه یکى از اساتید شاخص حوزه علمیه قم به شمار مى‌رفتند و جایگاه ویژه‌اى براى ایشان در حوزه علمیه قم پیش‌بینى مى‌شد، آن موقعیت را رها کرده به تهران مهاجرت کردند. در سال 1354 جمعى از فضلاى حوزه علمیه قم طى طومارى از استاد مطهرى درخواست کردند که به قم آمده و به تدریس بپردازند. در همین ایام امام خمینى (ره) نیز طى نامه‌اى از نجف از ایشان خواستند که براى تقویت حوزه علمیه قم لااقل هفته‌اى چند روز در این حوزه تدریس داشته باشند.

به همین جهت از سال 1355 آیت‌الله مطهرى معمولاً روزهاى چهارشنبه تا جمعه چند درس عمومى و خصوصى در حوزه علمیه قم داشتند که با استقبال کم‌نظیرى روبرو شد؛ به طورى که گاهى شاگرد و استاد آن شاگرد و استاد آن استاد در این دروس شرکت مى‌کردند و البته آن استاد شهید با قرار دادن شرایطى از جمله امتحان و ارزیابى سطح علمى طلاب و دادن تکلیف و مانند آن سعى در کاهش تعداد شاگردان و تبدیل حوزه درس به یک کانون جدى داشت.

درس مبحث «قوه و فعل» اسفار ملاصدرا و درس فلسفه هگل و در اواخر، درس حکومت اسلامى از جمله این درس‌هاست. یکى دیگر از این درس‌ها درس «معارف قرآن» بود که استاد قصد داشتند موضوعات متعددى را در آن تدریس نمایند، مانند شناخت از نظر قرآن، جامعه و تاریخ در قرآن، قرآن در قرآن، خدا در قرآن، معاد در قرآن و...

از آن‌جا که این دروس مقارن شد با دوره جدید نهضت اسلامى در سال 1356، این تدریس‌ها تا حدود نیمه اول سال 1357 بیشتر دوام نیافت و آن متفکر شهید که مسئولیت سنگینى در هدایت انقلاب اسلامى در کنار امام خمینى (ره) به عهده داشت، تنها توانست دو موضوع اول یعنى «شناخت از نظر قرآن» و «جامعه و تاریخ در قرآن» را تدریس نماید.

در بخشی از کتاب شناخت از نظر قرآن می‌خوانیم:

آینه خطا مى‌کند، ذهن هم خطا مى‌کند. (این وجه اشتراک هر دو است.) مثلا آینه به دلیل این که مقعّر است کوچکى را بزرگ نشان مى‌دهد و به دلیل این که محدّب است بزرگى را کوچک نشان مى‌دهد؛ به دلیل این که آبى است رنگ غیر آبى را آبى نشان مى‌دهد، به دلیل این که سبز است غیر سبز را سبز نشان مى‌دهد. و گفتیم ذهن انسان هم خطا زیاد دارد. اما آینه خودش نمى‌تواند خطاى خودش را کشف کند و بعد هم اصلاح کند یعنى صحیح‌اش را به دست بیاورد. آینه اگر خطا مى‌کند ما به وسیله دیگرى باید خطاى آینه را درک کنیم و بدانیم.

خود آینه نه خطاى خودش را مى‌فهمد، یعنى نه خطا بودن خودش در خودش منعکس است (خطا مى‌کند، ولى در خودش منعکس نمى‌شود که آنچه من نشان مى‌دهم اشتباه است) و به طریق اولى نه مى‌تواند خطاى خودش را اصلاح کند یعنى صحیح‌اش را به دست بیاورد. اما این دستگاه حیرت‌انگیز ذهن انسان، بلکه عجیب‌ترین دستگاه عالم، هم خطاى خودش را کشف مى‌کند و هم آن را اصلاح مى‌کند؛ یعنى مقیاس‌ها و معیارها دارد و با آن‌ها خطاى خودش را کشف مى‌کند و صحیح آن را به دست مى‌آورد.

این همان چیزى است که ما اسمش را «علم منطق» مى‌گذاریم. اصلا علم منطق یعنى چه؟ اگر ذهن انسان چنین قدرتى نمى‌داشت، علم منطق محال بود در عالم وجود داشته باشد ولى منطق به‌طور کلى حالا ممکن است کسى منطق ارسطویى را قبول داشته باشد کسى منطق بیکن را؛ هرکسى به هر منطقى معتقد باشد بالاخره منطق در دنیا وجود دارد؛ یعنى ابزارى که با آن مى‌توان خطاهاى ذهن را به دست آورد و صحیح آن‌ها را هم کشف کرد. این هم یک جریان فوق‌العاده شگفتى براى ذهن انسان است.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
طرح بحث
دعوت قرآن به شناخت
امکان شناخت
معارف قرآن
ضرورت مکتب شناخت براى یک ایدئولوژى
لغت‌هاى شناختى قرآن
مزایا و نواقص سبک درس خواندن طلبه‌ها
مسئله شناخت در دنیاى فلسفه و دنیاى اسلام
اهمیت مسئله شناخت
نظریه منکران امکان شناخت
نظریه افلاطون
مکتب حسی
مکتب مادیون
مکتب الهیون
مکتب عرفا و برخى فلاسفه
مجموع نظریات
مکاتب کلامى دنیاى اسلام و مسئله شناخت
حنبلى‌گرى، اوج جمود در میان اهل سنت
اخبارى‌گرى در شیعه، مکتب ضد شناخت
مبارزه مجتهدان با اخبارى‌گرى
داستان ملاصدرا و اخباری‌ها
لغزشگاه‌هاى عقل
مکتب قرآن، مکتب یقین نه مکتب شک
منابع شناخت
آیا انسان هنگام تولد علومى دارد؟
ابزارهاى شناخت
لغزشگاه‌هاى عقل
منابع و ابزارهاى شناخت از نظر قرآن
شناخت سطحى
شناخت عمقى یا تفسیر جهان
طبیعت، یکى از منابع شناخت
اشتباه برخى نویسندگان اسلامى
عقل، منبع دیگر شناخت
استدلال عقلى قرآن
دعوت قرآن به تعقل و تفکر و تدبر
استفاده قرآن از موازین عقلى
راه‌هاى خطاى عقل در مواد فکر از نظر قرآن
سخن دکارت درباره ضرورت پرهیز از امر ظنی در برهان
ارزش معرفتى قلب از نظر قرآن
ارزش معرفتى قلب از نظر سنت
ارزش معرفتى قلب در نهج‌البلاغه
دو موعظه براى طلاب و روحانیون
شناسایى علمى
اصطلاح «شناسایى علمى»
مراحل شناسایى علمى
اشتباه عدم تفکیک استقراء و تجربه
بیان بوعلى سینا
شناسایى علمى از نظر مادیون
سخن خواجه نصیر درباره دخالت الهام در علوم بشر
آیا شناسایى معتبر منحصر به شناسایى علمى است؟
حرف گزافه دیگر مادیین
جهان‌بینى علمى محدود است
نقطه مقابل شناسایى علمى
معرفت و شناخت غیب از نظر قرآن
موضوعات معرفت از نظر قرآن
تعریف غیب
آیا قرآن دعوت به شناختن غیب هم کرده است؟
نظریه تعطیل و رد آن
تمایل حسى‌گرایى برخى نویسندگان اسلامى متجدد
رد این نظریه
بسیارى از علوم ما از اشیاء، استنباط است
وجوه اشتراک و اختلاف آئینه و ذهن انسان
وجوه مشترک آئینه و ذهن
وجوه اختلاف ذهن و آئینه
منطق دیالکتیک و اصول چهارگانه آن
نظر قرآن درباره شناخت عمقى
چند مثال براى شناخت عمقى
چهار اصل منطق دیالکتیک
اصول دیالکتیک، ضد اصول الهیون
یک نصیحت
شناخت جهان از نظر منطق دیالکتیک و نقد آن
دو اصل هگل
توجیه حرکت از نظر هگل
راهى که پیروان چپ‌گراى هگل رفتند
نقد این نظریه
نقش تضادها و اختلاف‌ها در حرکت‌ها
شناخت قرآن از جهان با منطق دیالکتیک سازگار نیست
هشدار