معرفی و دانلود کتاب نشانه شناسی شعر (‌مجموعه مقالات)

معرفی کتاب نشانه شناسی شعر (‌مجموعه مقالات)

کتاب نشانه شناسی شعر (‌مجموعه مقالات) منتخبی است از مطالبی که مسعود آلگونه جونقانی در حوزه‌های نشانه‌شناسی و ادبیات نوشته و در مجلات و فصلنامه‌های گوناگون منتشر کرده است.

مواجهه با شعر و قدم گذاشتن به جهان آن، چه در مرحله‌ی خلقِ اثر و چه در مرحله‌ی فهم و تفسیرِ آن، قدمتی به طول تمام تاریخ تمدن و فرهنگ بشری دارد. لوح‌های رمزگشایی‌ شده‌ی دوران باستان گویای این حقیقت است که شعر، چونان رشته‌ای از زرّ ناب، در تار و پود فرهنگی بشر تنیده شده است و چه‌ بسا بازتاب اصیل‌ترین شکل مواجهه انسان با هستی، چنان‌ که هست و باید، به‌ شمار آید.

مبدا شعر از خیال سرچشمه می‌گیرد؛ در بستر زبان جاری می‌شود، می‌شورد و شعر را خلق می‌کند. بدین گونه، گذر شعر از عرصه خیال به دنیای زبان، آن را مجبور می‌سازد در کالبدی عینی و مادّی متجسّد شده و به‌ صورت جهانی سازمند پیکره‌بندی شود؛ جهانی که هر پاره‌ای از آن در گفت‌ و گو با پاره‌های دیگر معنا را رقم می‌زند. جهانی که مخاطب با نگریستن و تعمّق در آن و برگذشتن از خوانش‌های معمول سطحی به کشف، آفرینش دوباره و فهم اصیل آن نائل می‌شود.

در این تازش بی‌رحم شعر، آن‌ که بیرون از گود ایستاده، ولی دل‌ و‌ جان در هنگامه مشغول داشته منتقد ادبی است که می‌کوشد راز زیبایی شعر و تعامل دیالکتیکی آن را با شما به زبانی آمیخته از آلیاژ علم و هنر در میان بگذارد. بنابراین منتقدِ اصیل نه تنها عالم به اسرار است که کاشف و باز آفریننده‌ی آن نیز به‌ حساب می‌آید.

در این راستا است که هر منتقدی با اتخاذ افقی ویژه، جهان شعر را می‌کاود، تفسیر می‌کند و به فهم درمی‌آورد. این راه البته راهِ بی‌نهایتِ است بیابانی که رفتن از هر سوی آن اضطراب و دلهره‌ای است بر انبوه اضطراب‌ها و دلهره‌های دیگر. با این‌ همه، آنکه به راه بادیه می‌رود، شوق رفتنش هست و آنکه نشسته است، نشسته است و بس!

تحقیقاتی که در کتاب نشانه شناسی شعر (Semiotics and poetry) گرد هم آمده‌، مجموعا در دو بخش کلی سازماندهی شده است؛ که همگی با چارچوب نقد عملی شعر به نگارش در آمده‌اند و محصول به‌ کارگیری یا کاربست یکی از دیدگاه‌های نشانه‌شناسی یا استخدام نشانه‌شناختی یک الگوی زبان‌شناسی به‌ منظور خوانش شعر هستند.

در آخر می‌توان گفت آنچه در این کتاب گردآوری شده، حاصل کششی اصیل و کوششی پیگیر است که مسعود آلگونه جونقانی در این سال‌ها همواره در خود و با خود داشته است.

در بخشی از کتاب نشانه شناسی شعر (‌مجموعه مقالات) می‌خوانیم:

یکی از آثار بدیع اکو اثر گشوده نام دارد که اکو نگارش آن را در سال 1958 به پایان رساند. آنچه برای نخستین بار در این رساله مطرح شد، یعنی موضوع تأویل، همواره از دغدغه‌های بنیادین وی به‌ شمار می‌رود؛ موضوعی که بعدها در ساختار غایب (1968) مجدداً به بحث و بررسی گذاشته شد. اکو (24:1989) در اثر گشوده نخست تأکید می‌کند که «گشودگی ویژگی عام تمام آثار به شمار می‌رود»؛ اما منظور وی از بحث گشودگی آن دسته از گشودگی‌های هدفمند یا هنرمندانه‌ای است که بر اساس ساختار اثر در مسیر خاصی حرکت می‌کنند و اساساً قابل‌بررسی و پیش‌بینی هستند. به‌ این‌ ترتیب، گشودگی هدفمند یا هنرمندانه «ارتباطی به ذات اُبژه‌ی زیباشناختی ندارد، بلکه اساساً متأثر از نحوه‌ی ترکیب عناصر است» (همان، 39).

اکو با طرح این موضوع می‌کوشد تا به تبیین این پرسش بپردازد که اثر هنری با چه سازِکارهایی گشودگی را متجلی می‌کند؛ یعنی به‌ لحاظ ساختاری این امر چگونه روی می‌دهد؟ بنابراین، در پی پاسخ به این پرسش باید بتوان معین کرد که «ساختار، سطوح متفاوت گشودگی را به چه میزان تبیین می‌کند» (اکو، 24:1989). به‌ این‌ ترتیب، می‌توان گفت رویکرد اکو به موضوع تأویل مبتنی‌بر استقرار بوطیقایی نشانه‌شناختی است؛ بوطیقایی که براساس قواعدی عام تنظیم شده است. در نتیجه، براساس این قواعد و معیارها می‌توان نحوه‌ی جریان یافتن تأویل را در بستر نشانه‌های حاضر در متن و روابط ساختاری آن‌ها پیش‌بینی و تحلیل کرد. به‌ همین‌دلیل است که اکو در نهایت تأویل را صرفاً به دامنه‌ی اختیارات و انتظارات خواننده محدود نمی‌کند و در واقع، معتقد است آن دسته از تأویل‌هایی که براساس افق انتظارات خواننده سامان‌ می‌یابند در حوزه‌ی تأویل – به معنای علمی آن - قرار نمی‌گیرند.

فهرست مطالب کتاب

بخش اوّل
جُستار نخست: یوری لوتمن و ساختار اثر هنری
جُستار دوم: اومبرتو اکو و بنیان نشانه‌شناختی تأویل
جُستار سوم: رولان بارت و مبانی نشانه‌شناختی «هم‌سازه» و «ناسازه» 
جُستار چهارم: پیرس: از تفسیر تا نشانه‌شناسی شعر
جستار پنجم: نشانه‌ معناشناسی و انفصال و اتّصال گفتمانی
جُستار ششم: پیکره‌بندی و سازماندهی مؤلفه‌های شعر
بخش دوّم
جُستار هفتم: کاربست الگوی نشانه‌شناختی ریفاتر در خوانش شعر
جُستار هشتم: کاربست الگوی معناکاوی کریستوا در خوانش شعر
جُستار نهم: تقابل‌های دوگانی و ساختار شعر
جُستار دهم: توان تحلیلی «مربع نشانه‌شناختی» در خوانش شعر
جُستار یازدهم: انسجام غیرساختاری و نشانه‌شناسی شعر