معرفی و دانلود کتاب محتوم: نگاه علم به زندگی بدون اراده آزاد

معرفی کتاب محتوم: نگاه علم به زندگی بدون اراده آزاد

رابرت ام. ساپولسکی، دانشمند رفتارشناس، در کتاب محتوم: نگاه علم به زندگی بدون اراده آزاد به تشریح و توجیه این مسئله می‌پردازد که اراده‌ی آزاد معنا ندارد و تمام اعمال و رفتارهای انسان با شرایط و عواملی که از اختیار او خارج است تعیین می‌شود. ساپولسکی در این کتاب پرفروش نیویورک تایمز به بررسی نحوه‌ی عملکرد آگاهی و اختیار بشر پرداخته و رابطه‌ی عقل و احساس را تحلیل می‌کند. او تک‌تک استدلال‌ها و شواهد اراده‌ی آزاد را برشمرده و دلیل مخالفت خود با آن‌ها را بیان می‌کند.

درباره‌ی کتاب محتوم: نگاه علم به زندگی بدون اراده آزاد

بحث و جدل فلسفی در باب جبر و اختیار، مسئله‌ای است که فلاسفه را به درازای تاریخ درگیر خود کرده است. متفکرانی که وجود اراده‌ی آزاد را انکار می‌کنند، ادعا می‌کنند هیچ‌کس هرگز حقیقتاً در انتخاب اعمال و رفتار خود اختیاری ندارد. در واقع استدلال کردن علیه اراده‌ی آزاد اصلاً چنان که تصور می‌کنید سخت نیست. به هر تصمیمی که در زندگی خود گرفته‌اید فکر کنید. این تصمیمات همه با اختیار شما گرفته شده‌اند اما آیا در اتخاذ آن‌ها تحت‌تاثیر نیازهای غریزی، تجربیات گذشته، عوامل و شرایط محیطی و در نهایت تاثیر دیگران نبوده‌اید؟ اگر دقت کنیم می‌توانیم به‌سادگی ببینیم که هر تصمیم، عمل، واکنش و رفتاری که از خود بروز می‌دهیم، در واقع نتیجه‌ی نهایی زنجیره‌ای از علل و عوامل بی‌نهایت است که از کنترل و اراده‌ی ما خارج هستند.

این خلاصه‌ی استدلالی است که رابرت ام. ساپولسکی (Robert Sapolsky) در کتاب محتوم: نگاه علم به زندگی بدون اراده آزاد (Determined: A Science of Life Without Free Will) ارائه می‌دهد. البته که اگر بپذیریم تمام اعمال و رفتار ما ازپیش‌تعیین‌شده است، به عواقب اخلاقی، فلسفی، سیاسی و فرهنگی‌ای دچار می‌شویم که هستی‌مان را زیر و رو می‌کنند. این ادعایی است که تمام پیش‌فرض‌هایی که ما در شکل دادن چارچوب فرهنگ و تمدن خود در نظر گرفته‌ایم را زیر سوال می‌برد. ساپولسکی خود به این موضوع اذعان داشته و حتی این مسئله را نیز در کتاب محتوم می‌شکافد. او اعتراف می‌کند که با قبول کردن این ادعا، دیگر به‌سختی می‌توان یک قاتل زنجیره‌ای را مقصر دانسته یا برای او مجازات تعیین کرد.

رابرت ساپولسکی با نگارش کتاب محتوم: نگاه علم به زندگی بدون اراده آزاد به این عرصه‌ی جنجالی پا گذاشته و ثابت می‌کند انکار وجود اراده‌ی آزاد لزوماً به‌معنای نسبیت مطلق اخلاقی یا ناامیدی نیست. او در این کتاب از یافته‌های و پژوهش‌های علمی کمک گرفته و به‌صورت گام‌به‌گام مخاطب را در تمام مسیری که ذهن و مغز ما در گرفتن یک تصمیم طی می‌کند همراه می‌کند. شاید افرادی وجود داشته باشند که ادعا کنند اراده و اختیار در جایی از مغز یا روح انسان جای گرفته که هنوز دانشمندان به آن دسترسی پیدا نکرده‌اند. در این صورت همچنان می‌توان ادعای ساپولسکی را رد کرد اما فعلاً ساپولسکی برای اثبات ادعای خود دلایل علمی بی‌شماری برای ارائه دارد.

ساپولسکی در ادامه‌ی کتاب محتوم: نگاه علم به زندگی بدون اراده آزاد به این پرسش می‌پردازد که در عدم اراده و اختیار، چگونه باید زندگی کنیم؟ بسیاری ممکن است تصور کنند در صورت انکار اختیار و سلب مسئولیت اخلاقی از انسان، همگی به هیولاهای بی‌اخلاقی تبدیل خواهیم شد. اما ساپولسکی در عوض معتقد است ما با درک این موضوع می‌توانیم با همدردی و همدلی بیشتری رفتار دیگری را درک کنیم و حتی ساده‌تر همدیگر را ببخشیم. او معتقد است با درک اینکه اختیار و اراده توهمی بیش نیستند، دیگر تنفر از یک نفر به‌دلیل رفتارهایی که انجام داده بی‌معنا خواهد بود.

کتاب محتوم: نگاه علم به زندگی بدون اراده آزاد با ترجمه‌ی عباس سیدین و چاپ نشر نوین در اختیار مخاطبان فارسی‌زبان قرار گرفته است.

نکوداشت‌های کتاب محتوم: نگاه علم به زندگی بدون اراده آزاد

• این دانشمند رفتارشناس به شکل جذابی تمام دلایل و استدلال‌های خود برای از پیش تعیین‌شده بودن اعمال انسان (و اینکه چرا لازم نیست ما به این دلیل غمگین شویم) را برمی‌شمرد. محتوم یک اثر شجاعانه است که تنها لذتی که از همراهی با ساپولسکی می‌بریم برای خواندن آن کافی است ... گیرا و جذاب. (گاردین)
• افراد کمی هستند که به اندازه‌ی دانشمند نوروساینتیست مشهور، رابرت ساپولسکی، عملکرد ذهن انسان را درک کنند. (Most Anticipated Fall Books, San Francisco Chronicle)
• استدلال یک نوروساینتیست درباره‌ی اینکه چگونه اراده‌ی آزاد ما را هدایت می‌کند ... ساپولسکی در مطرح کردن مسئله‌ای که تاریخ گسترده‌ای از جدل و اختلاف را در تاریخ خود دارد مهارت بسیاری دارد، و حوزه‌های مختلفی، از فلسفه تا حقوق و اخلاق را، با وضوحی قابل تحسین مورد بررسی قرار می‌دهد... نویسنده، که شک ندارد با کتاب خود باعث اختلافات و بحث‌های بسیاری می‌شود، برای قانع کردن مخاطب از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کند. (Kirkus)
• ده‌ها سال تجربه‌ی ساپولسکی در مطالعه‌ی اثر ژنتیک و محیط بر رفتار و اعمال انسان در این اثر خود را به‌زیبایی نمایش می‌دهد... او شواهد جذابی برای اثر شانس بد ارائه می‌دهد... مخاطب را قانع می‌کند که نظریه‌ی آشوب، پدیده‌های نوظهور و عدم تعین اثبات شده به وسیله‌ی فیزیک کوانتوم نمی‌تواند فاصله‌ی مورد نیاز برای به وجود آمدن اراده‌ی آزاد را فراهم کند. (Science)

کتاب محتوم: نگاه علم به زندگی بدون اراده آزاد برای چه کسانی مناسب است؟

مطالعه‌ی کتاب محتوم را به تمام علاقه‌مندان مباحث جبر و اختیار و مخاطبان آثار فلسفه‌ی کاربردی پیشنهاد می‌کنیم.

در بخشی از کتاب محتوم: نگاه علم به زندگی بدون اراده آزاد می‌خوانیم

به طریق مشابه،‌ گروه سربازانی را در نظر بگیرید که در جوخه آتش برای اعدام کسی صف کشیده‌اند. هرچقدر هم که کسی با اطاعت افتخارآمیز از خدا یا میهن بخواهد ماشه را بکشد، باز اغلب کمی تردید وجود دارد؛ شاید کمی حس گناه بابت آن‌طور کله‌پا کردن یک آدم یا نگرانی از اینکه نکند ورق برگردد و خود او روزی مقابل جوخه آتش قرار بگیرد. این موضوع در طول قرن‌ها به یک دست‌کاری شناختی منجر شد. به‌صورت تصادفی به یک سرباز به‌جای گلوله واقعی، تیر مشقی می‌دادند. هیچ‌کس نمی‌دانست تیر چه‌کسی مشقی است و در نتیجه هر تفنگ‌دار می‌دانست که ممکن است تیر خودش مشقی باشد و در واقع قاتل نباشد. وقتی دستگاه‌های تزریق مرگ‌بار ابداع شد، در بعضی ایالت‌ها گفتند که باید دو مسیر متفاوت انتقال دارو وجود داشته باشد که هرکدام یک سرنگ جداگانه پر از سم دارد. دو نفر، هرکدام یکی از دکمه‌ها را فشار می‌دهند و یک سیستم تصادفی‌ساز در ماشین، سم را از یکی از سرنگ‌ها به فرد تزریق کرده و محتوای سرنگ دیگر را در ظرفی خالی می‌کند. اثر و سابقه‌ای هم نگه نمی‌دارد که کدام سرنگ، کدام بود. در نتیجه هر فرد می‌داند که ممکن است اعدام‌کننده نبوده باشد. این‌ها حقه‌های روان‌شناختی جالبی برای خنثی کردن حس مسئولیت هستند.

آشوبناکی هم نوع مرتبطی از حقه‌های روان‌شناختی را سوار می‌کند. این ویژگی آشوبناکی که دانستن وضعیت آغازین باعث نمی‌شود تا بتوانید پیش‌بینی کنید که چه رخ خواهد داد، ضربه خردکننده‌ای به تقلیل‌گرایی کلاسیک است. اما اینکه هرگز نتوانیم بدانیم در گذشته چه رخ داده است، باعث ویران شدن آن چیزی می‌شود که تقلیل‌گرایی حذف‌گرایانه رادیکال می‌نامند، یعنی توانایی حذف کردن هر علت قابل تصور چیزی، تا وقتی که به آن علت اصلی‌اش برسیم.

پس نمی‌توانید تقلیل‌گرایی حذف‌گرایانه رادیکال انجام دهید و مشخص کنید که یک چیز منفرد باعث آتش‌سوزی شده، کدام‌یک از کسانی که دکمه را فشار دادند سم را وارد کردند یا کدام حالت پیشین باعث ایجاد یک الگوی آشوبناک خاص شده است. اما معنایش این نیست که آتش بدون هیچ دلیلی به راه افتاده، هیچ‌کس به زندانی سوراخ‌سوراخ‌شده شلیک نکرده یا آن وضعیت آشوبناک از هیچ‌ سر برآورده است. کنار گذاشتن تقلیل‌گرایی حذف‌گرایانه رادیکال، اثبات‌کننده غیرجبری بودن نیست.

فهرست مطالب کتاب

فصل 1: همین‌طور لاک‌پشته تا آخر!
فصل 2: سه دقیقه آخر فیلم
فصل 3: نیت از کجا می‌آید؟
فصل 4: اراده بااراده: افسانه عزم
فصل 5: مقدماتی از نظریه آشوب
فصل 6: آیا آزادی اراده‌تان آشوبناک است؟
فصل 7: مقدماتی از پیچیدگی ظاهرشونده
فصل 8: آیا آزادی اراده ظاهر می‌شود؟
فصل 9: مقدماتی از عدم تعین کوانتومی
فصل 10: آیا آزادی اراده یک امر تصادفی است؟
فصل 10/5: میان‌پرده
فصل 11: آیا همگی از کنترل خارج خواهیم شد؟
فصل 12: چرخ‌دنده‌های باستانیِ درونمان
فصل 13: پیش‌تر این راه را رفته‌ایم
فصل 14: شوق مجازات
فصل 15: اگر فقیر بمیری
پیوست
منابع