معرفی و دانلود کتاب اصول و کاربرد تحلیل محتوا در کتب درسی

معرفی کتاب اصول و کاربرد تحلیل محتوا در کتب درسی

سید علی سیدپورآذر و مریم السادات حسینی‌فر در کتاب اصول و کاربرد تحلیل محتوا در کتب درسی، شیوه‌ی تحلیل محتوا را معرفی می‌کنند و می‌کوشند تکنیک‌ها و قواعد این رویکرد را آموزش دهند. این کتاب مراحل هفت‌گانه‌ی تحلیل محتوا را توضیح می‌دهد، از روش‌های تعیین پایایی و اعتبار آن می‌گوید و ضمن مرور ساختار برنامه‌های درسی، به دانشجویان و اساتید یاد می‌دهد چطور با کمک این مفهوم، درس‌ها را تحلیل کنند و مقاصد کتاب‌ها را دریابند.

درباره‌ی کتاب اصول و کاربرد تحلیل محتوا در کتب درسی

یکی از مفاهیمی که امروزه به‌کرات در مورد آن صحبت می‌شود و نقشی تعیین‌کننده در مباحث مختلف دارد، تحلیل محتواست. تحلیل محتوا، در ساده‌ترین شکلش به معنای آنالیز کردن یک متن و استخراج اطلاعات و خلاصه کردن آن است. این مفهوم از نظر آکادمیک عمری خیلی کوتاه دارد و به نظر می‌رسد در حدود دهه‌ی 1960 بود که وارد واژگان عمومی و دانشگاهی شد و منتقدین سعی کردند آن را تئوریزه کنند. اما واقعیت این است که بشر از قرن‌ها پیش با آن آشنا بود و به شکلی غیررسمی و تا حدودی ناآگاهانه آن را به کار می‌برد. در قرن هفدهم، زمانی که صنعت چاپ در حال گسترش بود و کتاب‌ها بیشتر می‌شدند، کلیسا نگران اشاعه‌ی مطالب غیرمذهبی شد. به همین دلیل خیلی از مذهبی‌ها تلاش می‌کردند محتوای انواع کتب را بررسی کنند و ایده‌های غیردینی را تذکر دهند. بعدتر، از این رویکرد در پژوهش‌های جامعه‌شناختی هم استفاده شد. اندیشمندان علوم اجتماعی هم تلویحاً همین روش را به کار می‌بردند تا بتوانند برای مثال مطالب روزنامه‌ها را آنالیز کنند و به محتوای آن‌ها پی ببرند. در قرن بیستم، تحلیل محتوا وارد عرصه‌های دیگر هم شد و تقریباً تا نیمه‌ی این قرن، حوزه‌ای نبود که با این مفهوم گره نخورده باشد.

امروزه، از این روش به‌عنوان یک تکنیک و متدولوژی در پژوهش‌های علمی استفاده می‌شود و تقریباً در تمامی رشته‌های دانشگاهی کاربرد دارد. کتاب اصول و کاربرد تحلیل محتوا در کتب درسی نوشته‌ی سیدعلی سیدپورآذر و مریم السادات حسینی‌فر، این تکنیک را معرفی می‌کند و می‌کوشد نحوه‌ی استفاده از آن برای درک کردن دروس را توضیح دهد. این کتاب مبانی و اصول تحلیل محتوا را مرور می‌کند و نشان می‌دهد که چطور با استفاده از آن می‌توان منابع درسی را فرا گرفت.

نگرش اولیه‌ای که نسبت به تحلیل محتوا وجود داشت، عموماً کمّی بود. در واقع تحلیل متن به‌قصد استخراج داده‌ها و اطلاعات آماری انجام می‌گرفت. اما در اواسط قرن بیستم، وقتی‌که این حوزه با نشانه‌شناسی، زبان‌شناسی و دیگر علوم اجتماعی پیوند پیدا کرد، رویکرد آن تا حد زیادی کیفی‌تر شد. ازنظر رولان بارت یا لوی اشتراوس، هر متنی حاوی پیام‌هایی بود، بنابراین دانش تحلیل محتوا در وهله‌ی اول باید این پیام‌ها را می‌یافت و درک می‌کرد. وقتی این اتفاق می‌افتاد، آنالیز کردن و تجزیه‌ی متن ساده‌تر می‌شد و می‌توانستیم به لایه‌های عمیق‌تر آن پی ببریم. تصور امروزی از تحلیل محتوا نیز به همین ایده‌ی دوم نزدیک‌تر است؛ مایی که در مواجهه‌ی دائمی با انواع رسانه‌های تلویزیونی و اینترنتی هستیم و می‌کوشیم پیام هر خبر یا مطلب را درک کنیم، داریم از همین نوع تحلیل محتوا استفاده می‌کنیم؛ هرچند به شکلی غیرعلمی و ناپیوسته. اما این موضوع فقط به رسانه و ارتباطات محدود نیست. از این تکنیک برای فهم کتب درسی هم می‌توان استفاده کرد تا بتوان سریع‌تر به عمق مطالب آن پی برد. سیدعلی سیدپورآذر و مریم السادات حسینی‌فر در کتاب اصول و کاربرد تحلیل محتوا در کتب درسی بر همین مسأله متمرکز هستند و می‌کوشند مراحل این کار را آموزش دهند. آن‌ها به هفت مرحله‌ی تحلیل محتوا اشاره می‌کنند و هر یک را به‌تفصیل توضیح می‌دهند. همین‌طور از شیوه‌های سنجش و تعیین پایایی و اعتبار روش تحلیل محتوا می‌گویند. نویسندگان در ادامه ساختار برنامه‌های درسی را مرور می‌کنند و در نهایت، تحلیل محتوای کتاب‌های آموزشی و درسی را می‌آموزند.

کتاب اصول و کاربرد تحلیل محتوا در کتب درسی را انتشارات اندیشه‌ی احسان چاپ کرده است.

کتاب اصول و کاربرد تحلیل محتوا در کتب درسی برای چه کسانی مناسب است؟

این کتاب پژوهشی به اساتید دانشگاه، معلمان و دانشجویان توصیه می‌شود. با کمک این اثر می‌توانید خیلی بهتر مقاصد و اهداف کتاب درسی را درک کنید.

در بخشی از کتاب اصول و کاربرد تحلیل محتوا در کتب درسی می‌خوانیم

یکی از سوالات مطرح در این حوزه این است که «چگونه می‌توان کیفیت داده‌ها را به حداکثر رساند؟» کیفیت داده‌ها تا حد قابل ملاحظه‌ای نشان دهنده قابل اعتماد بودن روش اندازه‌گیری مورد استفاده است. مسئله روایی روش اندازه‌گیری، چه در تحلیل محتوا و چه در هر روش تحقیق دیگر مسئله‌ای اساسی است و اگر شخص نتواند به نحوه اندازه‌گیری اطمینان داشته باشد، نمی‌تواند به تحلیل‌هایی که از آن داده‌ها حاصل می‌شود اطمینان کند. گزاره اصلی پایایی بسیار ساده است. ابزارهای اندازه‌گیری به کار برده شده برای مشاهده باید تا حد زیادی نسبت به زمان، مکان و شرایط ثابت باشند، اگر قرار است تغییرات چیزی را اندازه بگیریم، باید مطمئن باشیم که این تغییرات واقعاً در آن چیزهایی است که مشاهده شده، نه حاصل خطای وسیله اندازه گیری.

عوامل مهمی که در پایایی یک تحلیل محتوا دخالت دارند عبارت‌اند از: تعریف مفاهیم و عملیاتی کردن آن‌ها، آموزش کدگذاران در به کار گیری صحیح آن مفاهیم و سنجه‌های ریاضی برای محاسبه قابلیت اعتماد به کدگذاری مقوله‌ها و در نتیجه رعایت اصل عینیت، لازم است ضریب پایایی (یا ضریب قابلیت اعتماد) برای هر مقوله تحقیق، جداگانه محاسبه شود. این ضریب به عوامل فوق بستگی دارد. روایی در تحلیل محتوا با تعریف مقوله‌ها و زیر مقوله‌ها و قواعد مربوط به نحوه کاربرد آن‌ها در یک تحقیق آغاز می‌شود. این تعاریف و قواعد عملیاتی کردن مفاهیم در یک پروتکل تحلیل محتوا به‌طور خاص مشخص می‌شوند. به‌وسیله‌ی تعاریف مفهومی و عملی می‌توان «مفاهیم مورد نظر را» در «محتوای مورد نظر» بازشناخت. در مورد این مسئله می‌توانید این گونه فکر کنید که: مفهوم، یک تفکر کلی و انتزاعی درباره چگونگی هستی یک چیز یا نحوه ارتباط چند چیز با یکدیگر است. هر طبقه در یک تحلیل محتوا نشان‌گر شکل عملیاتی شده آن مفهوم کلی و انتزاعی است. زیر مقوله‌ها هم به همین ترتیب به‌نوعی تعریف عملی هستند که مشمول تعاریف عملی طبقه‌ای می‌شوند که به آن تعلق دارند.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
فصل اول تحلیل محتوا «چیستی، گونه‌ها و ویژگی‌ها»
تاریخچه‌ی تحلیل محتوا
نقد و بررسی معنا و مفهوم تحلیل‌ محتوا
ویژگی‌های تحلیل محتوا
الف) ویژگی‌های مورد توافق
ب) ویژگی‌های مورد اختلاف
1- کمی یا کیفی بودن
2- محتوای آشکار یا پنهان
گونه‌های عمده تحلیل محتوا
1- تحلیل‌های مضمونی
الف- تحلیل مقوله ای
ب- تحلیل ارزیابی
2- تحلیل‌های صوری
الف- تحلیل‌بیان
ب- تحلیل‌گزاره‌ای
3- تحلیل‌های ساختاری
الف: تحلیل‌های همبستگی‌ها
ب: تحلیل ساختاری
مزایا و معایب تحلیل محتوا
الف: مزایا و موارد کاربرد
ب: معایب و کاستی‌ها
پرسش‌های پایان فصل اول
کار پژوهشی
فصل دوم مراحل تحلیل‌ محتوا
مراحل تحلیل محتوا
مرحله‌ی اول: تعیین موضوع تحقیق و محدود ساختن آن
مرحله‌ی دوم: تعیین اهداف تحقیق
مرحله‌ی سوم: تعیین جامعه‌ آماری و جمعیت‌ نمونه
مرحله‌ی چهارم: تعریف و مشخص کردن متغیرها (مقوله سازی)
انواع مقوله
مقوله‌های ساحتی
مقوله‌های مربوط به سبک
مقوله‌های موضوعی
مقوله‌های ارزشی
مرحله‌ی پنجم: مشخص کردن واحدهای تحلیل
الف: واحدهای ثبت
ب: واحدهای نمونه‌گیری
پ: واحدهای متن (واحدهای زمینه‌ای)
ت: واحدهای تحلیل
واحدهای فیزیکی
واحدهای نمادین
مرحله‌ی ششم: تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
تجزیه‌وتحلیل کمی در تحلیل محتوا
کمی‌سازی واحدهای تحلیل
الف: شمارش
ب: رتبه‌بندی
ج: درجه‌بندی
تجزیه‌وتحلیل کیفی داده‌ها
مرحله‌ی هفتم: تفسیر و گزارش نتایج
تمرین‌های پایانی
فصل سوم روایی و اعتبار در تحلیل محتوا
مفهوم روایی و اعتبار
جایگاه روایی یا پایایی در تحلیل محتوا
روش‌های تعیین پایایی
1. روش پایایی مصححان
2. روش آزمون – باز آزمون
آزمون‌هایی برای محاسبه‌ی روایی یا پایایی
جایگاه اعتبار در تحلیل محتوا
انواع روش‌های تعیین اعتبار
1. اعتبار محتوایی
الف: اعتبار صوری
ب: اعتبار نمونه‌گیری
2- اعتبار تجربی
3- اعتبار سازه ای
4- اعتبار درونی و اعتبار بیرونی
پرسش‌های پایانی
فصل چهارم ساختار برنامه‌های درسی
رویکردهای برنامه درسی
رویکرد تجویزی یا دستوری: ساخت بهترین برنامه‌های ممکن
رویکرد توصیفی طراحی رویه‌های برنامه‌ریزی درسی
رویکرد انتقادی اکتشافی
اهداف برنامه‌ی درسی
اهداف غایی
اهداف کلی
اهداف عینی
کاربردهای اهداف عینی یا رفتاری
اجزای اهداف عینی از نظر رابرت میگر
طبقه‌بندی هدف‌های آموزشی
حیطه‌ی شناختی
حیطه‌ی عاطفی
حیطه‌ی روانی حرکتی
برنامه‌ریزی درسی و سازماندهی محتوا
الگوی مبتنی بر موضوع‌های درسیِ مدون
الگوی مبتنی بر دانش‌آموز
الگوی مبتنی بر جامعه
روش‌های یاددهی یادگیری
سناریوهای مستقیم
الف) روش یادسپاری
گام اول: توجه به مطلب
گام دوم: نظام اتصال
گام سوم: بسط تصاویر حسی
گام چهارم: تمرین یادآوری مطالب
نقاط قوت و ضعف روش یادسپاری
ب) روش سخنرانی
گام اول: آمادگی برای سخنرانی
گام دوم: مقدمه‌ی سخنرانی
گام سوم: متن و محتوای سخنرانی
گام چهارم: جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
نقاط قوت و ضعف روش سخنرانی
پ) روش نمایش علمی
گام اول: آمادگی و جهت‌دهی
گام دوم: توضیح و نمایش
گام سوم: تمرین منظم
گام چهارم: ارزشیابی
نقاط قوت و ضعف روش نمایش علمی
ت) روش تدریس تلفیقی
1. سناریوهای تعاملی
الف) روش پرسش و پاسخ
نقاط قوت و ضعف روش پرسش و پاسخ
ب) روش ایفای نقش
نقاط قوت و ضعف روش ایفای نقش
پ) روش بحث گروهی
گام اول: آمادگی و برنامه ریزی
گام دوم: روش اجرای بحث گروهی
نقاط قوت و ضعف روش بحث گروهی
ت) روش یادگیری مشارکتی
نقاط قوت و ضعف روش یادگیری مشارکتی
ث) روش بدیعه پردازی
الف) قیاس شخصی
ب) قیاس مستقیم
ج) تعارض فشرده
مراحل اجرای روش بدیعه‌پردازی
الف) نگاه به مسائل و دیدگاه‌های آشنا در پرتو بینشی تازه و جدید
گام اول: توصیف مسأله یا وضعیت جدید
گام دوم: قیاس مستقیم
گام سوم: قیاس شخصی
گام چهارم: تعارض فشرده
گام پنجم: قیاس مستقیم
گام ششم: بررسی مجدد تکلیف
ب) معنی دار ساختن مفاهیم و عقاید جدید ناآشنا به وسیله‌ی مفاهیم آشنا
گام اول: عرضه و توضیح اطلاعات درباره‌ی موضوع جدید
گام دوم: پیشنهاد قیاس مستقیم
گام سوم: قیاس شخصی
گام چهارم: مقایسه‌ی موضوع با مفهوم آشنا
گام پنجم: استفاده از مهارت‌های آموخته شده
گام ششم و هفتم: تحلیل و نگارش قیاس‌ها با بهترین نثر ممکن
نقاط قوت و ضعف روش بدیعه‌پردازی
سناریوهای مسأله محور
الف) روش گردش علمی
- فعالیت‌های قبل از رفتن به گردش علمی
- فعالیت‌های ضمن گردش علمی
- فعالیت‌های پس از گردش علمی
ب) روش آزمایشگاهی
نقاط قوت و ضعف روش آزمایشگاهی
پ) روش اکتشافی
گام اول: طراحی و انتخاب یک موقعیت مشکل آفرین یا معما‌ساز
گام دوم: ارائه‌ی موقعیت معما برانگیز
گام سوم: تحلیل اطلاعات، تفکر و کشف روابط
گام چهارم: بازاندیشی و تحلیل فرآیند اکتشاف
نقاط قوت و ضعف روش اکتشافی
ت) روش کاوشگری
نقاط قوت و ضعف روش کاوشگری
ث) روش واحد محور
1. سناریوهای انفرادی
الگوها و روش‌های ارزشیابی
الف) الگوی ارزشیابی هدف‌مدار تایلر
مراحل الگوی ارزشیابی هدف‌دار
نقدی بر الگوی ارزشیابی هدف‌مدار
ب) الگوی ارزشیابی اختلاف
نقدی بر الگوی اختلاف
پ) الگوی ارزشیابی سیپ
اجزای چهارگانه‌ی الگوی ارزشیابی سیپ
ت) الگوی ارزشیابی هدف آزاد
نقدی بر الگوی ارزشیابی هدف آزاد
ث) الگوی اعتبار سنجی
نقدی بر الگوی اعتبار سنجی
ج) الگوی ارزشیابی مبتنی بر خبرگان
نقدی بر الگوی ارزشیابی مبتنی بر خبرگان
چ) الگوی ارزشیابی مبتنی بر مدافعه
نقدی بر الگوی مبتنی بر مدافعه
ح) الگوی ارزشیابی کرک پاتریک
ارزشیابی تشخیصی، تکوینی و پایانی
پرسش‌های پایانی
کار پژوهشی
فصل پنجم تحلیل محتوای برنامه‌ی درسی
مواد آموزشی در برنامه درسی
ویژگی‌ها و ساختار کتاب درسی
قسمت مقدماتی
الف) مقدمه‌ی کتاب
ب) فهرست عناوین و موضوعات
قسمت میانی (تنظیم واحد یادگیری)
الف) مقدمه
ب) متن اصلی واحد یادگیری
ج) قسمت پایانی واحد یادگیری
قسمت پایانی کتاب درسی
عناصر برنامه درسی در کتب آموزشی
ویژگی‌های کتاب درسی در بُعد بیان اهداف
ویژگی‌های کتاب درسی در بُعد محتوا و روش‌های ارائه‌ی آن
الف) رابطه‌ی محتوا و هدف
ب) محتوا و توان فراگیران
پ) محتوا و زمان
ت) محتوا و سودمندی
ث) محتوا و ارتباط عمودی
ج) محتوا و ارتباط افقی
چ) محتوا و روش‌های یاددهی یادگیری
ح) رابطه‌ی محتوا و تصویر
گونه‌های ارتباط محتوا و تصویر
ویژگی‌های کتاب درسی از بُعد ارزشیابی پیشرفت تحصیلی
نقش و ویژگی‌های تمرین‌ در کتاب درسی
ابعاد تحلیل محتوا در برنامه درسی
الف) ساختار شکلی
ب) ساختار محتوایی
چک لیست تحلیل محتوای کتاب درسی
پرسش‌های پایانی
کار پژوهشی
کتاب‌نامه فارسی
کتاب‌نامه انگلیسی