معرفی و دانلود کتاب صوتی بحران نفت در ایران: از ناسیونالیسم تا کودتا

معرفی کتاب صوتی بحران نفت در ایران: از ناسیونالیسم تا کودتا

کتاب صوتی بحران نفت در ایران اثری از یرواند آبراهامیان، نویسنده، مدرس دانشگاه و مورخ ایرانی است. آبراهامیان در این کتاب به بررسی اسناد منتشرشده توسط دولت آمریکا درباره‌ی ماجراهای منتهی به ملی شدن صنعت نفت ایران و وقایع 28 مرداد سال 1332 پرداخته است.

درباره‌ی کتاب صوتی بحران نفت در ایران

یرواند آبراهامیان (Ervand Abrahamian) در کتاب صوتی بحران نفت در ایران: از ناسیونالیسم تا کودتا (Oil Crisis in Iran: From Nationalism to Coup d'Etat) بیست‌وهشت ماه پرتلاطم در تاریخ ایران، از اردیبهشت سال 1330 تا شهریور 1332 را مورد کنکاش و موشکافی قرار داده است. آبراهامیان با بهره‌گیری از اسناد طبقه‌بندی‌شده‌ی سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) و وزارت امور خارجه‌ی این کشور، که آبان سال 1396 به انتشار رسید، جنبه‌های متفاوت و جدیدی از وقایع بیست‌وهشتم مرداد ماه سال 1332 مورخین در ایران را آشکار کرده است. انتشار این اسناد مطابق با قانون فدرال آزادی اطلاعات انجام می‌شود که بر اساس آن، نشر بخش‌ها یا تمام اسناد طبقه‌بندی‌شده‌ی دولت آمریکا درباره‌ی یک رویداد را جهت اطلاع شهروندان این کشور، قانونی و ضروری ساخته است. آبراهامیان با توجه به مفاد این اسناد، تلاش کرده است به این پرسش‌ها پاسخ دهد که دخالت کشورهای بیگانه تا چه اندازه در این حوادث 28 مرداد تأثیرگذار بوده است؟ این دخالت‌ها با چه اهدافی انجام می‌شد، دسترسی به منابع نفتی یا ترس از رواج کمونیسم؟ 28 مرداد چه تغییری در معادلات منطقه ایجاد کرد و چه آثاری بر ملاحظات سیاستِ داخلی و روابط سیاسی ایران با کشورهای منطقه و جهان گذاشت؟ و آیا این رویداد همچنان بر روابط میان ایران و آمریکا سایه انداخته است؟

به باور برخی از جمله یرواند آبراهامیان، در مسائل مربوط به نفت ایران و بحران‌هایی که حول و حوش آن بین سال‌های 1330 تا 1332 روی داد، موضوع اصلی نه ترس از ترویج کمونیسم که کنترل منابع نفتی ایران و جلوگیری از گسترش دومینووارِ ملی شدن این صنعت در کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس بود. نگاه آبراهامیان در تحلیل و بازبینی رویدادهای تاریخی، نگاهی تأثیرپذیرفته از اندیشه‌های سوسیالیستی است و از این رو، تاریخ‌نگاری او نیز بی‌تأثیر از تفکرات و رویکردهای سیاسی وی نیست. او در کتاب صوتی بحران نفت در ایران، کوشیده است تا تفسیری نئومارکسیستی از آن دورانِ پرآشوب و ملتهب تاریخ ایران ارائه نماید.

کتاب صوتی بحران نفت در ایران به تفصیل به مباحث مناقشه‌برانگیز و مجادلات شرکت نفت ایران و دولت‌های انگلیس و آمریکا پرداخته است. آبراهامیان مترصد است تا پاسخی برای این پرسش‌ها بیابد که آیا آمریکا بر اساس ادعای خود، نقش واسطی امین و شریف را در آشفتگی‌های آن روزها ایفا کرده است؟ آیا این مذاکرات بود که در نهایت به حل بحران کمک کرد؟ مفاد مصالحه‌ی منصفانه‌ای که دولت آمریکا در آن سال‌ها مدعی پیشنهاد آن به ایران بود، چه بوده است؟ آیا سیاست‌های رؤسای جمهوری مختلف در آمریکا با تغییر حزب حاکم، تغییر کرد؟ و آیا ارتباط می‌توان ارتباطی مستقیم و آشکار میان رویداد سال 1332 و انقلاب سال 1357 تصور کرد؟

تمرکز یرواند آبراهامیان در کتاب صوتی بحران نفت، مباحث بین‌المللی است و کوشیده تا از دریچه‌ی مداخلات کشورهای خارجی، به تشریح بحران‌های آن دوره در ایران بپردازد. با وجود این، کتاب از مباحث مربوط به نقش گروه‌های داخلی و اهداف و دخالت‌های آشکار و پنهان ایرانیان داخل و خارج از کشور در آن حوادث عاری نیست. او به تحلیل شخصیت محمد مصدق، نخست‌وزیر وقت ایران نیز پرداخته است و از نگاه‌های متفاوت به او می‌گوید؛ از اینکه گروهی او را سیاست‌مداری پوپولیست و ناکارآمد می‌انگاشتند که در اساس، توان و اراده‌ای برای حل این مناقشه نداشت و شکست نهضت ملی شدن نفت را باید در ویژگی‌های شخصیتی وی و اطرافیانش جست‌وجو کرد و برخی دیگر او را طرفدار و حامی بزرگ آزادی و استقلال کشور می‌دانند که بدون تدبیر، آرمان‌خواهی و احساسات ملی‌گرایانه‌اش، صنعت نفت ایران هیچ‌گاه از یوغ دیگر کشورها رها نمی‌شد.

کتاب بحران نفت در ایران را محمدابراهیم فتاحی به فارسی ترجمه کرده و نشر نی آن را به چاپ رسانده است. نسخه‌ی صوتی این کتاب را به همت آوانامه و با خوانش تایماز رضوانی می‌شنوید.

(در پایان ذکر این نکته ضروری است که بسیاری از از دیدگاه‌های مؤلف کتاب پیش رو، خصوصاً نگاه وی به منازعه‌ی محمد مصدق و محمدرضا شاه و همچنین تحلیل‌های وی در باب وضعیت سیاسی ایران در دوره‌ی پهلوی دوم، از سوی برخی مورخین و صاحب‌نظران -از جمله جواد طباطبایی- مورد نقد واقع شده و زیر سوال رفته است. مخاطب برای قضاوت بهتر درباره‌ی مباحث تاریخی مطرح‌شده در کتاب پیش رو، بهتر است همزمان آثار دیگری را که از زوایایی دیگر و با رویکردهایی متفاوت موضوع را مورد بررسی قرار داده‌اند نیز مطالعه کند.)

نکوداشت‌های کتاب بحران نفت در ایران

• پژوهش‌های تازه‌ی یرواند آبراهامیان به این افسانه پایان می‌دهد که پیشنهاد آمریکایی-انگلیسیِ سال‎‌های 1951-1953، پیشنهادی سخاوتمندانه بوده و مصدق باید آن را می‌پذیرفته است. (مازیار بهروز، دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو)
• کتاب بحران نفت در ایران، بیش از یک گزارش گیرا و خواندنی از سال‌های منتهی به کودتای سال 1953 توسط آمریکا و انگلستان در ایران است که به سرنگونی دولتِ پیشین و روی کار آمدن دولتی جدید انجامید. این کتاب اولین قرائت جدی از اسناد منتشرشده توسط دولت آمریکاست. یرواند آبراهامیان با اثر گذاشتن بر دیدگاه ما نسبت به این رویداد، خدمتی بی‌سابقه به تاریخ‌نگاران و سیاست‌گذاران کرده است. (رشید خالدی، دانشگاه کلمبیا)
• یرواند آبراهامیان در کتاب خود به بررسی اسناد تازه‌منتشرشده درباره‌ی نقش آمریکا در رویداد 28 مرداد 1332، برکناری مصدق و رسیدنِ دوباره‌ی شاه به سلطنت پرداخته است. بحران نفت در ایران، گزارشی جذاب و جالب‌توجه درباره‌ی نقطه‌ی عطفی در تاریخ معاصر خاورمیانه است. (گری سیک، دانشگاه کلمبیا)

کتاب صوتی بحران نفت در ایران برای چه کسانی مناسب است؟

شنیدنِ مطالب کتاب صوتی بحران نفت در ایران به تمامی پژوهشگران تاریخ معاصر، دانشجویان، کارشناسان و علاقه‌مندان به تاریخ و علوم سیاسی و همین‌طور دوست‌داران این سرزمین کهن و پیشینه‌ی آن توصیه می‌شود.

در بخشی از کتاب صوتی بحران نفت در ایران: از ناسیونالیسم تا کودتا می‌شنویم

کابینه‌ی مصدق و برنامه‌اش در تاریخ 12 اردیبهشت سال 1330 به مجلس ارائه شد. مصدق با تأیید اکثریت قریب به اتفاق نمایندگان مجلس خودبه‌خود فرمان سلطنتی را برای ریاست دولت جدید دریافت کرد. شاه نیز در تاریخ 10 اردیبهشت برای حفظ ظاهر امضای خود را زیر قانون ملی شدن نفت گذاشت. مصدق در سخنرانی روز کارگر خطاب به ملت یادآور شد که انتظار نداشت در این سن و سال و با این وضع وخیم جسمی سمت نخست‌وزیری را عهده‌ار شود، اما وعده داد که به‌طور کامل قانون ملی شدن نفت را اجرایی نماید. او ضمن تبریک به کارگران عاجزانه از ملت، از جمله روزنامه‌نگاران، خواست «اعتدال» و «نظم» را رعایت کرده و از «آزادی‌هایشان سوءاستفاده» نکنند. به نظر سفارت بریتانیا مصدق به دلیل پایبندی‌اش به قانون اساسی و حاکمیت قانون -به‌ویزه حق شهروندان در آزادی بیان، تشکل و تجمع- اجازه‌ی برگزاری جشن عمومی روز جهانی کارگر را داد. به گزارش سیا، «دستور به پلیس مبنی بر جلوگیر نکردن از تظاهرات روز جهانی کارگر، نخستین کنش رسمی مصدق بود. تمایل او برای اجازه‌ی برگزاری تظاهرات نشان‌دهنده‌ی بینش و منش سیاسی غیرقابل اعتماد اوست.»

بنا بر گزارش سیا ملی شدن نفت تا حد زیادی «از پشتیبانی جهانی» بهره‌مند بود و به مثابه‌ی «نبردی برای استقلال ملی از مداخله‌ی خارجی در امور داخلی ایران» تلقی می‌شد. گزارش می‌افزاید: «برای نخستین بار یک دولت در ایران با پشتیبانی مردمی به قدرت رسیده است.» چندی بعد کاردار آمریکا نوشت مصدق در فضایی آکنده از محبوبیت بی‌سابقه به نخست‌وزیری انتخاب شده است.

فهرست مطالب کتاب صوتی