معرفی و دانلود کتاب مدیریت منابع آب در توسعه پایدار کشاورزی

معرفی کتاب مدیریت منابع آب در توسعه پایدار کشاورزی

هدف کتاب مدیریت منابع آب در توسعه پایدار کشاورزی نوشتۀ سمیه جنگ چی کاشانی و مسعود حکمت، بررسی مدیریت منابع و شاخص‌های بهره‌وری آب در بخش کشاورزی است که منجر به توسعه پایدار می‌گردد. در پایان نیز راهکارهایی برای مدیریت، برنامه‌ریزی و بهره‌وری بهینه از منابع آب در بخش کشاورزی ارائه گردیده است.

موضوع مدیریت منابع آب در سال‌های اخیر از موضوعی فرعی به مسئله‌ای محوری و مهم تبدیل شده. مدیریت تأمین و توسعه منابع آب به عنوان یک عامل پویا و مؤثر در جهت سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و ایجاد امکانات لازم برای بهره‌گیری از منابع آب از سال‌ها پیش شکل‌ گرفته و توجه عمده خود را به توسعه منابع آب، موضوعات زیست‌ محیطی، سیاسی، اجتماعی، حقوقی و سازمانی معطوف کرده است. در واقع مدیریت آب بر اساس درک منابع آب به عنوان بخش جدایی‌ ناپذیر زیست‌بوم، منبعی طبیعی و کالایی اقتصادی اجتماعی است. استفاده بهینه از منابع آب، از برنامه‌های اصلی کشورها است.

در کشورهای خشک و کم‌ آب حفظ پایداری سیستم‌های آبی نیازمند به‌ کارگیری اصول و برنامه‌ریزی دقیق‌تر است. مدیریت منابع آب بخشی از برنامه‌ریزی توسعه کشورها تلقی می‌شود و هر کشوری بر مبنای میزان منابع آب در دسترس، راهکارها و برنامه‌های خاصی را برای بهره‌برداری بهینه از منابع آب به اجرا می‌گذارد.

در شرایط کشور ایران نیز که آب دارای پتانسیل محدودی است، توسعه کشاورزی تابع آن است. در این ارتباط بدیهی است که آب‌های استحصال‌ شده فعلی و آب قابل استحصال، پاسخگوی روند توسعه کشاورزی و تأمین مواد غذایی لازم برای جمعیت رو به‌ رشد جامعه نخواهد بود. لذا آنچه در این زمینه اهمیت می‌یابد، مدیریت مصرف بهینه آب همراه با مدیریت تقاضا در بخش‌های مختلف صنعت، کشاورزی، شرب و محیط‌ زیست است تا توسعه پایدار در کلیه بخش‌های اقتصادی به‌ ویژه بخش کشاورزی امکان‌پذیر گردد. این امر در مقطع کنونی از طریق اتخاذ سیاست‌های مدیریتی مناسب، میسر است؛ بنابراین توسعه و بهبود مدیریت منابع آب برای قابلیت تداوم کشاورزی در نواحی کم‌آب امری ضروری به نظر می‌رسد.

بهبود مدیریت آب زراعی در مصرف بهینه آب، افزایش راندمان آبیاری، افزایش تولید محصولات کشاورزی و دستیابی به اهداف محیطی، اقتصادی و اجتماعی کشاورزی پایدار، گامی مهم و مؤثر محسوب می‌شود. از آنجا که بخش کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف‌ کننده آب بوده، عمده تلفات آب نیز متعلق به این بخش است و چون احداث شبکه‌های آبیاری و زهکشی باعث کاهش اتلاف آب می‌شود، لذا جهت افزایش بهره‌وری آب کشاورزی باید نسبت به ساخت و احداث این تأسیسات اهتمام جدی نمود.

در بخشی از کتاب مدیریت منابع آب در توسعه پایدار کشاورزی (Water Resources Management in Agricultural Sustainable Development) می‌خوانیم:

بحران آب ازجمله مسائلی است که در دهه‌های گذشته به‌عنوان یکی از دغدغه‌های مهم کشورهای مختلف مطرح گردیده و برنامه‌ریزی کشورها در زمینه استفاده بهینه از منابع آب از اولویت‌های این برنامه‌ها، در نظر گرفته شده است. در ایران به دلیل میانگین بارش سالانه در حدود یک‌ سوم میانگین بارش جهانی، عدم مدیریت بهینه در بخش کشاورزی، عدم مدیریت صحیح در مصرف بهینه منابع آب، ‌توزیع غیریکنواخت آب در مناطق مختلف با توجه به نیازهای آبی متفاوت، نزول بارش در فصول با نیاز آبی کم، عدم برنامه ریزی در جهت ذخیره سازی نزولات جوی جهت استفاده در زمان مناسب و همچنین اثرات تغییر اقلیم و خشکسالی‌های چند دهه و بویژه چند سال اخیر باعث شده تا ایران به شکل مشخصی تحت تأثیر بحران کم آبی قرار گرفته، به‌ طوریکه میزان متوسط سرانه آب از حدود ۷۰۰۰ مترمکعب در سال در ۵۰ سال گذشته به ۱۹۰۰ مترمکعب در سال در دهه اخیر رسیده است و پیش‌بینی می‌گردد، این مقدار در سال ۲۰۲۵ به ۱۳۰۰ مترمکعب در سال برسد.

ازآنجاکه بیش از ۹۰ درصد آب مصرفی در ایران به بخش کشاورزی اختصاص یافته است، مدیریت آب در این بخش از جمله اولویت‌های برنامه‌ریزی ایران به حساب می‌آید. بر اساس مطالعات صورت گرفته، از ۱۸/۵ میلیون هکتار مناطق زیر کشت در ایران حدود ۸/۵ میلیون هکتار از آن (تقریباً ۴۶ درصد) به‌صورت آبی کشت می‌شود که نیاز به ۸۴ میلیارد مترمکعب آب دارد و این میزان معادل ۹۳ درصد آب مصرفی در ایران است که تأمین چنین حجم آبی خود متحمل صرف هزینه‌های اقتصادی بسیار بالایی است. با این حال با وجود اقلیم خشک، کمبود آب و دیگر معضلات موجود در بخش کشاورزی، این بخش از مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی در کشور به حساب می‌آید. از سوی دیگر، ‌ازآنجا که بخش کشاورزی حدود ۱۸ درصد تولید ناخالص داخلی، ۲۵ درصد اشتغال، ‌ ۸۵ درصد عرضه غذا، ‌ ۲۵ درصد تولیدات غیرنفتی و ۹۰ درصد مواد خام مورد استفاده در بخش کشاورزی را تأمین می‌نماید، لذا کاهش میزان تولیدات کشاورزی نیز ضربه بزرگی بر اقتصاد کشور وارد خواهد نمود، ضمن اینکه، دولت در ‌این بخش به‌ عنوان یکی از بخش‌های مهم و جایگزین برای خروج از اقتصاد تک محصولی شروع به برنامه‌ریزی نموده است. لذا در این خصوص می‌بایست به دنبال راه چاره جهت توسعه کشاورزی پایدار و بهینه در کشور بود.

فهرست مطالب کتاب

مدیریت منابع آب در
توسعه پایدار کشاورزی
پیشگفتار...
فصل اول: مدیریت منابع آب
مقدمه
منابع آب جهانی
منابع آب کشور
بررسی منابع آبی زیرزمینی و مقدار تخلیه آن
وضعیت منابع آب در اقصی نقاط جهان و ایران
سرانه آب در کشورهای عربی
منابع آب شرق آسیا
قاره آب قاره آفریقا
منابع آب در آسیا و اقیانوسیه
منابع آبی در قاره اروپا
منابع آبی در قاره آمریکا
وضعیت موجود آب در ایران
برداشت از منابع آب جهان
وضعیت آب‌های جهان
کمبود آب
وضعیت کمبود آب دنیا
میزان استفاده از منابع آب در ایران
بررسی روند تغییرات منابع آب در جهان
بررسی روند تغییرات منابع آب در ایران
بررسی وضعیت منابع آبی ایران در 5 سال آینده
مصارف آب کشور
مصرف شرب و بهداشت
مصرف صنعت و خدمات
مصرف کشاورزی
فصل دوم: آب و کشاورزی پایدار
پایداری آب کشاورزی
شاخص‌های پایداری آب کشاورزی
مهم‌ترین مشخصه‌های تبیین کننده وضعیت آب در مناطق مختلف جهان
شاخص وابستگی به منابع آب خارجی
بررسی وضعیت وابستگی بخش کشاورزی به منابع آب زیرزمینی
شاخص بهروری آب
شاخص فالکن مارک
شاخص سازمان ملل
چشم انداز شاخص‌های جهانی آب در افق سال 2050
مهم‌ترین چالش‌های مرتبط با منابع آب در کشور
چالش‌های مرتبط با عرضه آب
چالش‌های مرتبط با تقاضای آب - حوزه کشاورزی
جایگاه مدیریت منابع آب در توسعه کشاورزی
روش‌ها و فنون بهره برداری بهینه از آب کشاورزی
مدیریت خشکسالی در کشاورزی پایدار
نقش مدیریت منابع آب در توسعه پایدارکشاورزی
نظام حقوقی و بهره‌برداری از آب کشاورزی
فصل سوم: مشارکت مردمی در مدیریت منابع آب
چرایی و چگونگی مشارکت کشاورزان در مدیریت منابع آب
نقش تشکلها در مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی
عوامل تسهیل کننده در مشارکت بهره برداران از منابع آبی
عوامل بازدارنده در در مشارکت بهره برداران در مدیریت منابع آب
نقش آفرینی کشاورزان و بهره‌برداران در تصمیم‌گیری‌های بخش آب و کشاورزی
شناخت و ارزیابی سیاست‌ها و برنامه‌های بخش کشاورزی
منابع آبی
زیست محیطی
مالی
سیاست بخش آب و کشاورزی در دهه‌های اخیر
نقش دانش بومی مدیرت آب
اهمیت دانش بومی در مدیریت مصرف آب
راهکارهای دستیابی پایدار به منابع آب در بخش کشاورزی
موانع اجرایی مدیریت بهینه منابع آب کشاورزی
چرایی انتقال مدیریت آب به تشکل‌های آب‌بران
نقش مشارکت بهره‌برداران در فرآیند توسعه
مفهوم مدیریت مشارکتی آبیاری
سطوح مدیریت مشارکتی آبیاری
تحقق مشارکت بهره‌برداران از طریق ایجاد تشکل
تشکل‌های مردمی در بخش کشاورزی
مفهوم تشکل کشاورزی
کارکردهای اصلی تشکل‌های بخش کشاورزی
نقش تشکل‌ها در دستیابی به توسعه در بخش کشاورزی
ضرورت تشکیل تشکل‌های کشاورزان در زمینه آب
مبانی ایجاد تشکل‌های‌آب‌بران
اهداف مورد نظر در ایجاد تشکل‌های آب‌بران
شیوه‌های سازماندهی تعاونی‌های آب‌بران
نقش تشکل‌های آب‌بران در مدیریت و بهره‌برداری بهینه از منابع آب
ضرورت تفویض مدیریت شبکه‌های آبیاری به تشکل‌های آب‌بران
نقش تشکل‌های آب‌بران در مدیریت مشارکتی آبیاری
دامنه مشارکت تعاونی‌های آب‌بران
وظایف تشکل آب‌بران
مزایای تشکیل تشکل‌های آب‌بران
موانع و مشکلات پیش‌روی تشکل‌های آب‌بران در جوامع بین‌المللی
موانع تشکل‌های آب‌بران را در آسیا
دانش غیرکافی از ادارات مانند کشاورزان درباره انتقال مدیریت
تمهیدات لازم موفقیت تشکل‌های آب‌بران
فصل چهارم: تجارب سیاستی داخلی و خارجی جهت مدیریت منابع آب و نقش آن در توسعه بخش کشاورزی با رویکرد پایداری
مقدمه
تجارب داخلی
تجارب خارجی
منابع