معرفی و دانلود کتاب صحنه تسخیر شده: تئاتر به‌ مثابه ماشین حافظه / خاطره

معرفی کتاب صحنه تسخیر شده: تئاتر به‌ مثابه ماشین حافظه / خاطره

کتاب صحنه تسخیر شده نوشته‌ی ماروین کارلسن، در پی آن است تا رابطه‌ی هنر تئاتر را با حافظه‌ی آدمی روشن کند. او در فرآیند تبیین نظریاتش، حافظه‌ی بیننده را در صحنه‌ی تئاتر عامل اصلی تحرک ذهن برای درک و دریافت اجرای پیش رو می‌شناسد و نقش حافظه/خاطره را در درک و دریافت معنای تئاتر توضیح می‌دهد.

درباره‌ی کتاب صحنه‌ی تسخیرشده

ماروین کارلسن (Marvin Carlson) از پژوهشگران برجسته‌ی آمریکایی در حوزه‌ی مطالعات تئاتر و هنرهای نمایشی به‌شمار می‌رود که آثار مهمی را در حوزه‌ی نظریه‌ی تئاتر منتشر کرده است. کتاب صحنه‌ی تسخیرشده (The Haunted Stage) یکی از آثار اوست و تئوری او را شامل می‌شود که بر محور ارتباط حافظه با دریافت معنای تئاتر و نقش حافظه در درک این هنر بنیان نهاده شده است.

چگونگی دریافت و درک متن یکی از مسائل مهمی است که در نظریه‌های نقد ادبی معاصر مورد بحث بسیار قرار می‌گیرد. تا امروز، نظریه‌پردازان متعددی در این حوزه سخن گفته‌اند و نظرات متفاوت و حتی متناقضی درباره‌ی دریافت متن مطرح شده است. یکی از مهم‌ترین نظریه‌های مطرح‌شده در این مورد، نظریه‌ی بینامتنیت است که خود گونه‌های متفاوتی دارد. رولان بارت به عنوان یکی از پرچم‌داران مهم این نظریه، بر این مطلب تأکید می‌کند که هر متن مستقل، خود شبکه‌ای درهم‌تنیده از نقل‌ قول‌هاست و درک و دریافت این نقل‌ قول‌ها توسط خواننده موجب دریافت معنای کلی متن مستقل می‌شود. از طرفی زمینه‌های فکری هر خواننده، نسبت به دیگری متفاوت است و این تفاوت زمینه‌ی فکری حاصل تفاوت در تجربیات، دانسته‌ها، بهره‌ی هوشی، شیوه‌ی زندگی و بسیاری دیگر از مؤلفه‌هاست. بنابراین، زمینه‌ی فکری هر خواننده مخصوص به خود اوست، پس درک خواننده از متن که شبکه‌ی درهم‌تنیده‌ای از نقل قول‌هاست نیز، منحصربه‌فرد است.

کتاب صحنه‌ی تسخیرشده بر مبنای نظریه‌ی پیش‌گفته و دیگر نظریه‌های مهم نقد ادبی، قصد دارد تا نقش حافظه را در دریافت و کشف معنای تئاتر بررسی کند و ویژگی‌های منحصربه‌فردی را که تئاتر به مثابه یک متن، نسبت به دیگر متون ادبی و هنری دارد، برای مخاطبان توضیح دهد.

ماروین کارلسن در این کتاب تئاتر را چیزی شبح‌مانند می‌داند. به این معنا که وقتی مخاطب به دیدن یک اجرای تئاتر مشغول است، انگار مشغول دیدن چیزی است که پیش از این بارها دیده. گویی اجرای تئاتر نوعی بازتولید یک خاطره‌ی تجربه‌شده است. این تلقی از تئاتر در زمینه‌ی تاریخی این هنر نیز سابقه‌ی دیرین داشته است. نویسنده برای اثبات تئوری‌اش از این سابقه‌ی تاریخی نیز بهره‌ی بسیار می‌گیرد.

به اعتقاد نویسنده تئاتر نوعی بازنمود زندگی انسانی است و از این جهت، هنگامی که بشر به دیدن این بازنمود انسانی می‌رود، برای گشودن رمزهای اجرای تئاتر و درک معنای آن، باید از حافظه‌اش استفاده کند. یک حافظه پر از کدهایی که با لحظه‌های در جریانِ اجرای تئاتر مطابقت دارند. از این جهت، نویسنده تئاتر را هنری تسخیرشده می‌داند زیرا همیشه چیزی از گذشته در خود دارد و همین شبح باقیمانده از گذشته، دلیل معنا یافتن آن است.

ماروین کارلسن در کتاب صحنه‌ی تسخیر شده، شش فصل را پیش روی مخاطب می‌گذارد. در فصل اول، او تصویری کلی از صحنه‌ی تسخیرشده و شبح‌گون تئاتر به دست می‌دهد و نظریه‌اش را برای مخاطب توصیف می‌کند. در فصل‌های بعدی به ترتیب به متن، بدن، اجرا و تماشاخانه‌ی تسخیرشده می‌پردازد و در این فصل‌ها برای اثبات و تبیین نقش حافظه در درک موارد پیش‌گفته در صحنه‌ی تئاتر تلاش می‌کند و در فصل آخر، فرشینه‌های شبح‌گون، به بحث بازیافت پست‌مدرن می‌پردازد.

این کتاب با یادداشتی از نویسنده برای ترجمه‌ی فارسی، توسط نرگس یزدی برگردان شده و در انتشارات نیماژ به چاپ رسیده است.

نکوداشت‌های کتاب صحنه‌ی تسخیرشده

• شبح تئاتر جلوه‌ی عجیبی از نقش تئاتر به عنوان حافظ حافظه‌ی فرهنگی است. صحنه‌ی تسخیرشده کتاب فوق‌العاده‌ای است که در زمینه‌ی تئاتر و اجرا به هنرجویان کمک می‌کند. (جوزف روچ، دانشگاه ییل)
• ترکیبی جالب از فرهنگ‌ها و تاریخ تئاتر از سراسر جهان. این کتاب یکی از معدود آثاری است که به چگونگی تحریک حافظه و استفاده از نقش حافظه در زمینه‌ی تئاتر اختصاص یافته است. در هیچ جای دیگر مسئله‌ی دریافت و حافظه‌ی مخاطب بدین شکل مورد بحث قرار نمی‌گیرد. این کتاب نه تنها برای دانشجویان و دست‌اندرکاران تئاتر ارزشمند است، بلکه برای روانشناسان و جامعه‌شناسان نیز کاربرد عملی دارد. (ام.دی. ویتلچ، دانشگاه بوئنا ویستا)

کتاب صحنه‌ی تسخیرشده برای چه کسانی مناسب است؟

کتاب حاضر برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به حوزه‌های ادبیات نمایشی، تئاتر و نقد و نظریه‌ی ادبی مناسب است.

در بخشی از کتاب صحنه تسخیر شده: تئاتر به‌ مثابه ماشین حافظه / خاطره می‌خوانیم

قدیمی‌ترین نمونه‌های شناخته‌شده‌ی کمدیادلارته معمولاً چهار نقش‌واره‌ی دلقک اصلی دارند که عبارتند از دو خدمتکار، اغلب آرلکینوی بوالهوس و بریگلای نیرنگ‌باز و دو ارباب، اغلب پانتالونِ پیرمرد ابله و دوتوره‌ی فضل‌فروش؛ و یک زوج عاشق که وصال آن‌ها عنصر جدی یا رمانتیک این نمایش‌ها را فراهم می‌کند. اهمیت طرح و دسیسه‌ی عشق موجب شد کمدیا از فارسِ آتلانِ مبتنی بر سلپ‌ستیک پیوند گسسته و بیشتر به ساختار کمیک دیگری که کاملاً کلیشه‌ای و پیش‌بینی‌پذیر بود، یعنی "کمدی نو" یونانی و رمی که مناندر، پلوتوس و ترنس پرورده بودند، نزدیک شود. "کمدی نو" یونانی به‌روشنی رابطه‌ی نزدیک میان روایت‌ و شخصیت‌های بازیافت‌شده را به نمایش می‌گذارد. با اینکه تئاتر کمیک برخلاف تئاتر تراژیک عموماً داستان‌های مشخصی را بازیافت نمی‌کرد، روایت‌های مورد استفاده در آن به‌قدری کلیشه‌ای و قالبی بودند که یکی از پژوهشگران آثار مناندر از «محدودیت آزاردهنده» و طرح‌های تقریباً مشابه آثار او زبان به‌شِکوه گشوده بود. البته اغلب پژوهشگرانِ این حوزه همدلی بیشتری نسبت به سازوکار این سنت نشان می‌دهند، اما قاطبه‌ی آن‌ها درخصوص پیش‌بینی‌پذیربودن روایت‌های متعارفِ «کمدی نو» توافق‌نظر دارند.

یکی از گردآورندگان و ویراستاران آثار ترنس در شرح این مسئله چنین می‌گوید: کنش نمایش‌نامه، تلاش‌های مرد جوانی را برای تصاحب معشوقه‌اش به‌نمایش می‌گذارد که اغلب با مخالفت سرسختانه‌ی والدین یا قیم دختر جوان مواجه می‌شود و در این مسیر غلامی نیرنگ‌باز او را یاری می‌رساند. در نهایت معلوم می‌شود قهرمان زن نمایش‌نامه که در آغاز گمان می‌رفت متعلق به طبقه‌ی فاحشه‌ها باشد (که در آن زمان خارجی قلمداد می‌شدند)، در واقع دوشیزه‌ای از خانواده‌ای نجیب و شهروند آتن است و در نتیجه ازدواج او با قهرمان نمایش‌نامه، پایان مناسب و ضروری نمایش‌نامه است.

فهرست مطالب کتاب

یک: صحنه‌ی تسخیرشده: تصویری کلی
دو: متنِ تسخیرشده
سه: بدن تسخیرشده
چهار: تولید (جرای) تسخیرشده
پنج: تماشاخانه‌ی تسخیرشده
شش: فرشینه‌های شبح‌گون: بازیافت پست‌مدرن
یادداشت‌ها
منابع
نمایه