معرفی و دانلود کتاب دستور حکومت: فرمان امیرالمومنین علی (ع) به مالک اشتر

معرفی کتاب دستور حکومت: فرمان امیرالمومنین علی (ع) به مالک اشتر

محمد ابن ابوبکر جوان‌تر از آن است که بتواند مصر در حال شورش را آرام نگه دارد. برای حکومت مصر، حاکمی پخته و عادل نیاز است و چه کسی بهتر از مالک‌اشتر؟ اما او نیز برای حکومت به راهنمایی نیاز دارد. کتاب دستور حکومت، همان راهنمایی‌هاست که محمدحسین فروغی آن‌ها را به فارسی ترجمه و گردآوری کرده است. این کتاب مجموعه‌ای از نامه‌های امیرالمؤمنین خطاب به مالک‌اشتر را دربردارد که در نهج‌البلاغه نیز آمده‌اند. حضرت علی (ع) در این نامه‌ها به مالک‌اشتر توصیه کرده که عادلانه و با رعایت انصاف حکومت کند و مردم را راضی نگه دارد.

درباره‌ی کتاب دستور حکومت

مصر فتح شد. دولت اسلامی به خلافت عمر بن خطاب این سرزمین باستانی را که ده سال قبل، توسط سلسله‌ی ساسانی اداره می‌شد و بعد به امپراتوری روم شرقی افزوده شد، در زیر لوای قدرت خود قرار داد و جهان اسلام را گسترده کرد؛ اما این فتح آن‌چنان که می‌بایست پیش نرفت. مصریان از اعتراض به شیوه‌ی حکومت‌داری عمر بن خطاب و پس از او عثمان بن عفان دست برنمی‌داشتند. اوضاع اقتصادی و سیاسی خوب نبود. بیم آن می‌رفت که مصریان شورشی عظیم برپا کنند و حکومت اسلامی را به‌خطر بیندازند؛ اما این اتفاق نیفتاد؛ زیرا عثمان بن عفان کشته شد و علی ابن ابی طالب (ع) به حکومت رسید. حال زمان آن رسیده بود که مردم مصر با شیوه‌ی جدیدی از حکومت اسلامی روبه‌رو شوند. امیرالمؤمنین (ع) که می‌خواست رضایت مردم را به دست آورد، در نخستین ماه‌های خلافت خود، حاکم مصر را که باعث خشم و ناخرسندی مردم شده بود، عزل کرد و مالک‌اشتر را برجای او بر تخت فرمان‌روایی نشاند.

مالک‌اشتر از صحابه‌ی مخلص و دوستان امام علی (ع) بود؛ کسی که آوازه‌ی جنگاوری‌اش به گوش تمام بلاد عربی رسیده بود، اما هنوز حاکمیت و مدیریت سرزمین‌ها را تجربه نکرده بود؛ به‌همین دلیل خلیفه‌ی چهارم، امام علی (ع)، برای ایشان دستورالعمل حاکمیت را طراحی کردند و در قالب نامه‌هایی ناپیوسته، شیوه‌ی حکومت‌داری اسلامی را به او یادآور شدند. این نامه‌ها که بخشی از کتاب نهج‌البلاغه را به خود اختصاص داده‌اند، به‌صورت مستقل و به‌عنوان کتاب دستور حکومت توسط محمدحسین فروغی بخش‌بندی و گردآوری شده‌اند.

امام علی (ع) در کتاب دستور حکومت به مالک‌اشتر توصیه کرده است که بدون در نظر گرفتن نسبت و دوستی خود با افراد، حقوق مردم را به‌طور مساوی پرداخت و همیشه جانب انصاف را رعایت کند. منابع تاریخی از دلایل کشته شدن عثمان، تبعیض و فساد سیستم اقتصادی و اداری را عنوان کرده‌اند؛ به‌همین جهت امیرالمؤمنین به مالک‌اشتر توصیه کرد که مراقب عملکرد حاکمان محلی، قاضیان و فرماندارها باشد و دستمزد آن‌ها را به اندازه‌ای تعیین کند که به دریافت رشوه و دزدی از مال مردم، وسوسه نشوند. امام علی (ع) از حاکمانی بودند که بر رعایت عدالت و پرداخت عادلانه‌ی حق بیت‌المال تأکید داشتند و بیشترین مضمونی که در نامه‌ی خود بر آن تأکید کرده‌اند نیز همین موضوع است.

کتاب دستور حکومت، راهنمای حکومت‌داری به شیوه‌ی اسلامی است. امام علی (ع) که به‌مدت چهار سال و پس از خلیفه، به قدرتمندترین فرد در حکومت تبدیل شده بود، به مالک‌اشتر توصیه کرده است که حاکمان محلی را از افراد با علم و بصیرت و آرام انتخاب کند؛ نه افرادی که زود خشمگین می‌شوند و به‌جای کسب دانش و فرهنگ، به مال‌اندوزی مشغولند. یکی از معضلاتی که حکومت‌های حال حاضر با آن مواجه‌اند، بی‌خبری حاکمان از وضعیت مردمان است؛ به‌همین جهت امام علی (ع) برای جلوگیری از بروز مشکلات مالی و آغاز اعتراضات مردمی، در کتاب دستور حکومت به مالک‌اشتر توصیه کرده است که خود را از رعایا پنهان نکند و در جمع مردم باشد تا آن‌ها بتوانند مشکلات و خواسته‌های خود را با او در میان بگذارند. محمدحسین فروغی کوشیده است نامه‌های امام علی (ع) خطاب به مالک‌اشتر را به‌صورت تحت‌لفظی ترجمه کند تا جمله و مفهومی از قلم نیفتد. او از مترجمان و ادیبان دربار قاجار بوده است و توانست لقب ذکاءالملک اول را از آن خود کند.

کتاب دستور حکومت با ترجمه و گردآوری محمدحسین فروغی در انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده است.

کتاب دستور حکومت برای چه کسانی مناسب است؟

این کتاب مختص حاکمان نوشته شده است؛ کسانی که می‌خواهند حکومتی با قوانین اسلامی را پیاده کنند؛ عدالت را برقرار سازند و رضایت مردم را به‌دست آورند؛ اما مردم عادی نیز می‌توانند از توصیه های امام علی (ع) همچون تشویق به بخشندگی بهره بگیرند.

در بخشی از کتاب دستور حکومت: فرمان امیرالمومنین علی (ع) به مالک اشتر می‌خوانیم

ای مالک! بترس و بپرهیز از ریختن خونی که حلال نباشد، زیرا که هیچ چیز بیشتر از خونریزی ناحق سبب خشم و غضب خدا و عذاب‌ و نکال آخرت و زوال نعمت و کوتاهی عمر نشود. و حضرت عزّت جلّ ذکره روز قیامت نخستین حکمی که در میان بندگان خود کند، در باب خون‌هایی است که ریخته‌اند. پس هرگز به امید قوام و دوام ملک و قدرت و استیلای خود به ریختن خون ناروا و حرام مبادرت و اقدام مکن؛ چه آن تسلّط و قوّت حاصل نشود، بلکه مورث سستی و ضعف گردد یا این عمل ظالمانه به‌کلی‌ اسباب زوال حکومت باشد و آن را به جای دیگر نقل دهد.

و اگر کسی را به عمد و قصد کشته باشی، بی‌حرف قصاص تن لازم آید و برای تو پیش خدا و نزد من در آن کبیره هیچ عذری نیست. اما در صورتی که به‌خطا مبتلا به این خطیئه شوی، یعنی در زدن تازیانه و مشت زیاد و شکنجۀ دیگر که گاهی سبب قتل می‌شود، یکی به دست تو جان داد، باید کبر و نخوت فرمان‌فرمایی و باد و بروت حکمرانی را کنار گذاشته، دیۀ مقتول را به اولیای او برسانی و آن حقّ را ادا کنی تا از عذاب الهی برهی و معاقب نشوی‌.

فهرست مطالب کتاب

یادداشت
دربارۀ مترجم
دستور حکومت
مقدمه
ترجمۀ عهدنامۀ امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام
اما اصل نامۀ مبارکه و عین عهد این است