معرفی و دانلود کتاب تاریخ مختصر اقتصاد توسعه

معرفی کتاب تاریخ مختصر اقتصاد توسعه

در کتاب تاریخ مختصر اقتصاد توسعه نوشتۀ سید فاخر علوی، سعی شده به اصلی‌ترین نکات تاریخچه علم اقتصاد توسعه پرداخته شود و به صورت مختصر آن‌ها را مرور نماید. این کتاب می‌تواند مورد استفاده دانشجویان رشته‌ها و گرایش‌های مختلف علوم اقتصادی و همچنین علاقمندان به مباحث توسعه اقتصادی قرار گیرد.

هرچند از ایجاد علم اقتصاد توسعه زمان زیادی نمی‌گذرد اما در این مدت این علم شاهد نظریه‌ها و مکاتب مختلفی بوده و مراحل گوناگونی را پشت سر گذاشته است. برای شناخت بیشتر از هر علم بررسی تاریخی آن مفید بوده و شاید ضروری باشد.

مطالعه توسعه اقتصادی یکی از شاخه‌های اقتصاد و اقتصاد سیاسی است. مطالعه منظم توسعه اقتصادی در جهان سوم از حدود سال 1960 آغاز شده است. اقتصاد توسعه یک رشته مطالعه است که سریعاً در حال تکمیل ساخت نظری و روش شناختی خود است. اقتصاد کشورهای فقیر با جهت‌گیری‌های متفاوت ایدئولوژیکی، زمینه‌های متنوع فرهنگی و مسائل بسیار پیچیده اقتصادی همواره نیاز به اندیشه‌های جدید و روش‌های نو دارد.

اقتصاد سنتی به تخصیص منابع تولیدی کمیاب که دارای حداکثر کارایی و حداقل هزینه باشند و به رشد این منابع در طول زمان برای تولید رشته وسیع‌تری از کالا و خدمات مربوط می‌شود. اقتصاد سیاسی فراتر می‌رود و به رابطه بین سیاست و اقتصاد با تاکید خاص بر نقش قدرت در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی می‌پردازد.

اقتصاد توسعه دامنه وسیع‌تری دارد. این علم علاوه بر پرداختن به تخصیص کارای منابع تولیدی کمیاب و رشد مستمر آن‌ها در طول زمان، با مکانیسم‌های اقتصادی، اجتماعی و نهادی که لازمه بهبود سریع و وسیع سطح زندگی مردم فقیر آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین است، سروکار دارد. اقتصاد توسعه بیشتر از اقتصاد سنتی و اقتصاد سیاسی به جریانات اقتصادی و سیاسی می‌پردازد و به این ترتیب نقش دولت و ضرورت برنامه‌ریزی اقتصادی و سیاست‌های جامع اقتصادی داخلی و بین‌المللی به عنوان اجزاء لاینفک اقتصاد توسعه درنظر گرفته می‌شود.

اقتصاد توسعه عبارت از بررسی و تجزیه و تحلیل انواع مشکلات اجتماعی پیش روی توسعه اقتصادی کشورهای توسعه نیافته جهان است. در سال‌های دهه 1940 و سال‌های بعد از جنگ دوم جهانی، زمانی که تعداد زیادی از کشورهای توسعه نیافته استقلال سیاسی پیدا کردند، توجه بیشتری به این رشته در علم اقتصاد صورت گرفت. توسعه اقتصادی به بررسی مشکلات کشورهای توسعه نیافته می‌پردازد و رشد اقتصادی به بررسی مسائل کشورهای پیشرفته صنعتی. اقتصاد توسعه در چارچوب نظام اجتماعی یعنی ارتباط بین عوامل اقتصادی و غیراقتصادی بررسی می‌شود. افزایش تولید ملی، بالابردن سطح زندگی و ایجاد امکانات اشتغال، به همان اندازه که نتیجه تحت تاثیر قراردادن متغیرهای اقتصادی مانند پس‌انداز، سرمایه‌گذاری و نرخ ارز خارجی است، تابع ارزش‌ها، انگیزه‌ها، طرز تفکرات، اعتقادات و ترتیبات نهادی و قدرت جامعه است.

در بخشی از کتاب تاریخ مختصر اقتصاد توسعه (A short history of development economics) می‌خوانیم:

نظریه وابستگی و نظام جهانی، باور اصلی نظریه‌پردازان مکتب وابستگی این است که بررسی توسعه جوامع جهان سوم به‌ عنوان موضوعی جدا از توسعه جوامع پیشرفته کم ارزش است. نظریه‌پردازان وابستگی برخلاف نظریات نوسازی معتقدند که جوامع توسعه‌ نیافته جزئی از یک نظام اجتماعی جهانی هستند. آنان اعتقادی به توسعه در طی مراحل متوالی ندارند و بر این باورند که این جوامع در مرحله‌ای که جوامع توسعه‌ یافته امروزی قبلاً از آن گذشته‌اند، به سر نمی‌برند.

توسعه‌ نیافتگی محصول ویژگی‌های اقتصادی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی یک جامعه نیست، بلکه تا حد زیادی نتیجه تاریخی ارتباط گذشته و مناسبات مداوم اقتصادی میان کشورهای توسعه ‌نیافته و توسعه‌ یافته است. بنابراین مسائل عمده در کشورهای توسعه‌ نیافته مسائل بیرونی است. آندره گوندر فرانک و پل باران از نظریه‌پردازان این مکتب هستند. باران توسعه ‌نیافتگی را به عملکرد نظام سرمایه‌داری در بخش‌های کمتر توسعه‌ یافته جهان نسبت می‌دهد. فرانک نیز نظریه خود در خصوص توسعه و توسعه ‌نیافتگی در نظام سرمایه‌داری را بر همین مبنا و تحت تأثیر باران تدوین کرد.

نظریه وابستگی برخلاف نظریه نوسازی الگوی توسعه برون‌زا را می‌پذیرد. این الگو منشأ و جهت‌گیری خارجی دارد. در این الگو به اوضاع درونی جامعه کمتر توجه می‌شود و با ملاک قراردادن الگوهای نظام سرمایه‌داری در جهت رسیدن به توسعه غربی گام برداشته می‌شود.

ایمانوئل والرشتاین، یکی از صاحب‌نظران این مکتب است که دیدگاه نظام جهانی را به‌عنوان شکل تکامل ‌یافته نظریه وابستگی مطرح می‌کند. او با اجتناب از تمایز بین توسعه ‌یافتگی و توسعه ‌نیافتگی معتقد به وجود یک نظام سرمایه‌داری جهانی است. از نظر او بایستی توسعه ناهمگون سرمایه‌داری را در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شناخت و تکامل تاریخی هر کشور یا منطقه را در چارچوب زمانی جهانی ملاحظه کرد.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه: ماهیت علم اقتصاد توسعه
مقدمه
تعریف اقتصاد توسعه
توسعه‌ نیافتگی
کمتر توسعه ‌یافتگی
گروه‌بندی کشورهای توسعه‌ نیافته
خصوصیات کشورهای در حال توسعه
موانع توسعه اقتصادی کشورهای درحال توسعه
چه زمانی توسعه اقتصادی روی می‌دهد؟
فصل اول: نظریه‌های توسعه اقتصادی
کلاسیک‌ها
نئوکلاسیک‌ها
بائر
کالین کلارک
روزنشتاین رودان
آلبرت هیرشمن
آرتور لوئیس
نیل اسملسر
والت ویتمن روستو
گونار میردال
آندره گوندر فرانک
ایمانوئل والرشتاین
رائول پربیش
هانس سینگر
یان تین برگن
فصل دوم: توسعه و جامعه‌شناسی
مقدمه
ابعاد جامعه ‌شناسی توسعه
مفاهیم جامعه‌ شناسی توسعه
ارتباط با سایر رشته‌ها
شاخص‌های توسعه و توسعه‌ نیافتگی
نظریه‌های توسعه و توسعه‌ نیافتگی
فصل سوم: توسعه ‌و دولت‌ و سیاست درجهان سوم
مقدمه
نظریات مختلف درباره ویژگی‌های سیاسی جوامع شرقی
منتسکیو
مارکس
ویتفوگل
ماکس وبر
نظریات نظریه‌پردازان نوسازی درباره دولت و سیاست
دانیل لرنر
ادوارد شیلز
گابریل آلموند و جیمز کلمن
هانتینگتون
نظرات نظریه‌پردازان وابستگی درباره دولت و سیاست
نظریات نظریه‌پردازان نظام جهانی درباره دولت و توسعه
آندره گوندر فرانک
ایمانوئل والرشتاین
سمیر امین
نظریه دولت در جوامع پسااستعماری
نظریه دولت اقتدارگرای بوروکراتیک
پیشینه تاریخی دولت و سیاست در جهان سوم
آسیا و خاورمیانه
آفریقا و آمریکای لاتین
دولت‌های استعماری
استعمارزدایی در کشورهای جهان سوم
مبانی اجتماعی سیاست در جهان سوم
آثار ترکیب قومی و مذهبی
نقش طبقات اجتماعی
نظام‌ها و نهادهای سیاسی در جهان سوم
جامعه مدنی و احزاب سیاسی
امریکای لاتین
آفریقا
خاورمیانه
شبه قاره هند
جنوب و جنوب شرق آسیا
ویژگی‌های سیاسی مشترک کشورهای جهان سوم
فصل چهارم: روش‌شناسی اقتصادتوسعه
مقدمه
روش‌شناسی اقتصاد توسعه
روش‌شناسی با رویکرد اجتماعی (قبل از1950)
روش‌شناسی بارویکرد اجتماعی - تجربی (بعد از1950)
تفاوت‌های دو نوع روش‌شناسی
روش مطالعات علم توسعه
روش مطالعات عینی
روش‌های مطالعات تاریخی
تعادل‌های سه‌گانه در اقتصاد توسعه
تعادل‌های سنتی (معیشتی)
تعادل‌های مدرن
تعادل‌های بحران‌زا
استنتاج یک تعریف سازگار با توجه به ابعاد توسعه
فصل پنجم: اقتصاد توسعه و اخلاق
مقدمه
اهمیت اخلاق در اقتصاد
مسائل اقتصاد توسعه و پاسخ‌های اخلاق توسعه
ارزش‌ها و توسعه
اخلاق و اصلاحات اقتصادی
برابری به عنوان هدف اخلاقی توسعه
فصل ششم: دوران پساتوسعه
مقدمه
سلطۀ توسعه
جنبش‌های اجتماعی و تغییر نظم توسعه
گفتمان قدیمی برای تصریح گفتمان جدید
نظریه تبدیل قدیم به جدید
جنبش‌های اجتماعی
نظریه‌های جنبش‌های اجتماعی
نظریه اعتبار تاریخی و سلطه
اعتبار تاریخی و تغییر اجتماعی
جنبش‌های اجتماعی و علوم سیاسی
جنبش‌های اجتماعی و دولت
جنبش‌های اجتماعی و خودسازندگی
جنبش‌های اجتماعی و توسعه جایگزین
فصل هفتم: تفکر توسعه درایران
مقدمه
دوران سلطنت سلسله پهلوی
دوره پهلوی اول، رضاشاه
دوره پهلوی دوم، محمدرضاشاه
ساختار برنامه‌های دوران پهلوی
برنامه اول عمرانی (1334 - 1327)
برنامه دوم عمرانی (1341 - 1334)
برنامه سوم عمرانی (1346- 1341)
برنامه چهارم عمرانی (1351- 1346)
برنامه پنجم عمرانی (1356- 1351)
برنامه ششم عمرانی (1361- 1357)
دوران جمهوری اسلامی (بعد از بهمن 1357)
مقدمه
برنامه پنج ساله اول توسعه (1368- 1372)
برنامه پنج ساله دوم توسعه (1374- 1378)
برنامه پنج ساله سوم توسعه (1383- 1379)
برنامه پنج ساله چهارم توسعه (1388- 1384)
برنامه پنج ساله پنجم توسعه (1390- 1394)
برنامه پنج ساله ششم توسعه (1399- 1395)
تجربه برنامه‌ریزی آمایش در ایران
تجربه اول: مطالعات استراتژی بلندمدت آمایش سرزمین
تجربه دوم: مطالعات طرح پایه ‌آمایش سرزمین ‌اسلامی ایران
تجربه سوم: مطالعات طرح پایه آمایش سرزمین جمهوری اسلامی ایران
ساخت و تدوین نظریه پایه توسعه ملی در آمایش سرزمین
برنامه‌ریزی آمایش سرزمین در سطح منطقه‌ای
مطالعات استانی آمایش سرزمین
برنامه‌ریزی فضایی منطقه‌ای
منابع و مآخذ