معرفی و دانلود کتاب چرخ دنده‌ها

معرفی کتاب چرخ دنده‌ها

«مردم به دولت‌مردان خود شبیه‌ترند تا پدرانشان». حکومت‌های خودکامه و ظالم، هنگام سرنگون شدن، از مردم خشم و نفرتی می‌بینند که نمی‌توانند آن را باور کنند اما آن خشونت نتیجه‌ی اعمال خود آن‌هاست. کتاب چرخ دنده‌ها ما را به یک دادگاه سیاسی دعوت می‌کند؛ دادگاهی که پادشاه محکوم آن است. ژان پل سارتر در فیلم‌نامه‌ی خود به ما نشان می‌دهد که «قدرت» چگونه افراد را آلوده و حتی افراد شریف را به دیکتاتوری خون‌‌خوار تبدیل می‌کند.

درباره‌ی کتاب چرخ دنده‌ها

تاریخ کشورهایی که هم‌اکنون با حکومت‌های تمامیت‌خواه اداره می‌شوند، یک حقیقت تاریخی را فریاد می‌زنند: «انقلاب» که به‌خودی‌خود حائز اهمیت نیست. ممکن است ده‌ها بار انقلاب شود اما تنها چیزی که تغییر کند نام ظالمان و شکل و ظاهر تاج و تختشان باشد. در این کشورها حتی انقلاب «مشروطه» کارساز نیست و حاکم خودکامه می‌تواند مجلس را به توپ ببندد و یا تمام فرامین خود را به شکل قانون و مصلحت اجتماعی به مردم تحمیل کند. انقلاب هنگامی اثرگذار است که بتواند ستم طبقاتی، تبعیض‌های اجتماعی، خرده‌فرهنگ‌های زن‌ستیزانه و مشکلات اقتصادی و زیست‌محیطی را برطرف کند، اما انقلابی که صرفاً در چند شعار تغییر نمادهای حکومتی خلاصه شود، کسی را نجات نخواهد داد؛ مانند انقلاب‌های پی‌درپی که در کتاب چرخ دنده‌ها رخ دادند.

نخستین صفحه‌ی فیلم‌نامه‌ی چرخ دنده‌ها با شلیک تیر به‌سوی یک جوان معترض آغاز می‌شود. مردم در این موقعیت، همانند باقی مردمانی که آزادی سیاسی و اجتماعی را در خواب و رؤیا می‌بینند و تابه‌حال آن را تجربه نکرده‌اند، به خیابان‌های مملو از خون خیره شده‌اند. در نزدیکی آن‌ها چاه‌های نفت و پالایشگاه‌ها و دستگاه‌های استخراجگر غول‌پیکر دیده می‌شوند. چند روز بعد مردم وارد کاخ‌ها و دفاتر سیاستمداران می‌شوند. بسیاری از آن‌ها حتی خود نمی‌دانند دقیقاً چه می‌خواهند و چه آرمان و رؤیایی دارند، تنها چیزی که می‌دانند این است که حکومت فعلی‌شان را نمی‌خواهند. آن‌ها هرطور شده باید انقلاب کنند، بعد از آن به روزهای بعدش فکر خواهند کرد.

نام حاکمی که مردم خشمگین وارد کاخ زرین و اتاق مجللش شدند، ژان است. او می‌داند که در دادگاه انقلابی محکوم و سپس کشته می‌شود؛ ژان از سرنوشت شومی که انتظار کشورش را می‌کشد خبر دارد و به مردم انقلابی اطمینان می‌دهد که: «شما از من ظالم‌تر خواهید شد.» ژان پل سارتر ما را به دادگاهی می‌برد که مردم برقرار کرده‌اند. دادگاهی که برای ژان ترتیب دیده‌اند شلوغ‌ترین مجلسی است که به عمر خود می‌بینید. شورشیان، ژان را به مصادره‌ی انقلاب، عمل نکردن به آرمان‌های رهبران احزاب و دزدیدن پول نفت متهم کرده‌اند. البته حق دارند. هنوز مدت چندان زیادی از انقلابی که ملت برای آن جان و مال خود را فدا کرده‌اند، نگذشته اما ژان برده‌ی قدرت و آلوده‌ی آن شده است.

شواهد و مدارک برای مجازات کردن ژان در دست دادگاه و مردم معترض است. تنها یک ضربه‌ی نهایی کافی است تا حاکم بدطینت و پست‌فطرت اعدام شود و مردم دوباره حکومت را عوض کنند، اما ژان پل سارتر اجازه نمی‌دهد بیش‌ازپیش برویم. او ما را به سه سال پیش می‌برد؛ یعنی زمانی که ژان هنوز حاکم عادل و مردم‌دوستی بود؛ اما این واقعیت دیر یا زود برای او نیز محقق شد: قدرت آدم را آلوده می‌کند و هیچ حاکمی به‌خودی‌خود عادل نیست، مگر اینکه نظارتی بر او باشد و قوانین اجازه ندهند که بر مردم ستم کند.

کتاب چرخ دنده‌ها ما را به‌عنوان تماشاگر در گوشه‌ای از دادگاه می‌نشاند تا به خوانندگان خود نشان دهند فرایند و چگونگی تبدیل فردی معترض و حامی مردم به سرکوبگری خون‌ریز چگونه خواهد بود. داریو و لوسین دو خدمتکار ژان هستند که برای شهادت درباره جنایت‌های ژان، پشت تریبون دادگاه آمده‌اند. آن‌ها حوادثی را که در طی تغییرات نظام کشاورزی و اقتصادی رخ داد و کشاورزان در برابر این تغییرات مقاومت کردند، بازگو می‌کنند. ژان پل سارتر در این دادگاه به ما نشان می‌دهد که حرف ژان درباره‌ی دیکتاتور و ظالم بودن شورشیان چندان هم غلط و نادرست نیست و البته رفتار مردم، کاملاً طبیعی است؛ زیرا چرخه‌ی خشونت بی‌پایان است و هرقدر سرکوب ملت شدیدتر باشد، خشم آن‌ها نیز بیشتر می‌شود. سارتر در خلال فیلم‌نامه‌ی چرخ دنده‌ها، انقلاب‌هایی را که در کشورهای جهان سوم رخ می‌دهند اما حکومت جدید نیز پس از مدت کوتاهی دقیقاً مانند حکومت پیشین عمل می‌کند، تحلیل می‌کند. او این فیلم‌نامه را به قصد تبدیل شدن به فیلمی سینمایی ساخت اما هیچ‌گاه موفق نشد نتیجه‌ی کار خود را بر پرده‌ی سینما ببیند.

کتاب چرخ دنده‌ها با ترجمه‌ی جمشید توللی در نشر جامی منتشر شده است.

کتاب چرخ دنده‌ها برای چه کسانی مناسب است؟

دقیقاً نمی‌دانیم جامعه‌ی خفقان‌زده، دیکتاتور را به وجود می‌آورد و یا دیکتاتور، اجتماع را به اختناق دچار می‌کند؛ به هر روی نتیجه‌ای که به دست می‌آید چیزی نیست جز یک دور باطل: تغییر ظالمان و باقی ماندن ظلم. فیلمنامه‌ی چرخ‌دنده برای افرادی که در انتظار تغییری اجتماعی و سیاسی هستند، جالب خواهد بود. سارتر به ما نشان می‌دهد بهبود شرایط اجتماعی چیزی نیست که به‌سادگی میسر شود؛ بهبود وضعیت قرن‌ها وقت می‌برد، حتی اگر ده‌ها بار انقلاب شود.

در بخشی از کتاب چرخ دنده‌ها می‌خوانیم

وکیل مدافع با حالتى ناامید و خراب، هاج و واج به‌اطراف خودش نگاه مى‌کند و سرش را تکان مى‌دهد و مى‌گوید:

- من دیگر نمى‌توانم، دیگر نمى‌توانم از آدمى که حرف نمى‌زند و وکیلش را مسخره مى‌کند دفاع کنم. مرا راحت بگذارید! من براى او خودم را به‌خطر انداخته‌ام و او به من پوزخند مى‌زند. من طرف شما هستم! من مى‌گویم که با شما و علیه او هستم.
فرانسوا مى‌گوید: تو از او دفاع خواهى کرد. تو از او دفاع خواهى کرد وگرنه از کرده خود پشیمان خواهى شد.
ناگهان داریو همانند کسى که مدت‌ها با خودش در نبرد بوده و دیگر تحمل نداشته باشد از جا بلند مى‌شود و مى‌گوید: او حق دارد. این محاکمه شرم‌آور است. شما دارید او را به قتل مى‌رسانید!

شعارهاى تعجب‌آمیز مختلفى از حضّار برمى‌خیزد.

یک زن هیئت منصفه به‌تندى مى‌گوید: آیا تقصیر ماست که نمى‌خواهد از خودش دفاع کند؟
داریو ادامه مى‌دهد: این خجالت‌آور است. آیا ما براى این مبارزه کرده‌ایم؟ براى این‌که به چرندیات یک نوکر گوش دهیم؟ مسایلى که باید مورد بحث قرار گیرند، اهمیت بسیار زیادى دارند! آیا وقتى‌که او کشاورزى را صنعتى کرد وقت چنین کارى بود؟ آیا مى‌توانست از شولشر خلع ید کرده و نفت را ملى کند؟ اما به‌جاى رسیدگى به این سؤال‌ها به ما وراجى زنانه راجع به دستى شکسته و حسّ حقارت یک‌نفر تحویل مى‌دهند. وانگهى تنها کسى که باید از خودش دفاع کند لب نمى‌گشاید.