معرفی و دانلود کتاب ریشه‌شناسی 65 واژه در گویش مشهدی

معرفی کتاب ریشه‌شناسی 65 واژه در گویش مشهدی

پویا شهریاری راد در کتاب ریشه‌شناسی 65 واژه در گویش مشهدی، علاوه بر بررسی خانواده‌های زبانی مناطق مختلف، به معرفی واژه‌های هم‌سنگ، هم‌معنا و هم‌تراز با لهجه‌ی مشهدی پرداخته است.

ریشه‌شناسی، دانشی است که به کمک آن، تاریخ یک واژه از دید تلفظ و معنی ثبت می‌شود. در زبان یونانی باستان به این علم، «شناخت معنی حقیقی واژه» می‌گفتند و این عبارت از طریق زبان لاتین به سایر زبان‌های اروپایی راه یافته است. ریشه‌شناسی را به دو دستۀ علمی و عامیانه تقسیم‌بندی می‌کنند. منظور از ریشه‌شناسی علمی، استفاده از ابزارهای گوناگون زبان‌ شناختی، مردم‌ شناختی و تاریخی برای یافتن ریشۀ یک واژه است، حال آنکه در ریشه‌شناسی عامیانه، ریشه‌ها بر اساس شباهت‌های اتفاقی و ظاهری یک واژه با واژه‌ها یا عبارت‌های مشابه در زبان مورد بحث یا زبان‌های دیگر، معمولا توسط غیر زبانشناس‌ها پیدا می‌شود.

کتاب حاضر در دو بخش است: در بخش نخست به چیستی ریشه‌شناسی، خانواده‌های زبانی و موقعیت جغرافیایی آن‌ها، تعریف زبان، گویش، لهجه و نمونه‌ای از تغییرات آوایی پرداخته می‌شود و سپس با معرفی اجمالی گویش مشهدی و جایگاه آن در خانواده‌های زبانی این بخش به پایان می‌رسد. آن دسته از خوانندگانی که با دانش زبان‌شناسی آشنایی داشته و نیز ویژه‌دان‌های زبان‌های باستانی که خود بر این اطلاعات آگاهی کامل دارند، می‌توانند از خواندن این بخش‌ها چشم‌پوشی کرده و به سایر مباحث بپردازند.

در بخش دوم، 65 واژه که در گویش مشهدی کاربرد دارند، ریشه‌یابی علمی شده و به ترتیب الفبا مرتب گشته‌اند. ذیل هر واژه، آرِش (چَم) آن که معنی واژه درگویش است ذکر شده و پس از آن، دگرگونی‌های آوایی از دورترین زمان تا امروز آمده‌اند. امکان دارد که هر یک واژه‌ها در گویش‌های دیگر، معنی متفاوتی بدهند که در این‌جا منظور نیست. علی‌رغم سایر کتاب‌ها که به ریشه‌شناسی مبادرت ورزیده‌اند و نام منبع را در همان صفحه و بعضاً روبروی ریشه آورده‌اند، در این‌جا برای جلوگیری از پرش ذهنی خواننده از اصل مطلب، نام تمام منابع در پایان کتاب نوشته شده است.

در بخشی از کتاب ریشه‌شناسی 65 واژه در گویش مشهدی می‌خوانیم:

تغییرات زبانی، به دو صورت «درون‌ زبانی» و «برون‌ زبانی» است. تغییرات برون‌ زبانی آن دسته از دگرگونی‌های زبانی هستند که از خود زبان نشئت نمی‌گیرند و عواملی همچون سیاسی (برای نمونه جنگ‌ها که قوم پیروز، زبان خود را به گروه مغلوب تحمیل می‌کند)، اقتصادی و غیره در آن دخیلند. از دیگر سو، تغییرات درون‌ زبانی، به‌ خاطر شرایط واجی، واژگانی، ساختواژی، و نحوی زبان‌ها صورت می‌پذیرد.

زبان فارسی نیز از این امر مستثنا نیست. فارسی در درازنای تاریخ، علاوه بر تماس‌های زبانی فراوان که با زبان‌ها و گویش‌های اقوام گوناگون داشته است، دگرگونی‌های واجی و آوایی بسیاری را نیز در خود دیده است.

زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو نسبت به ایرانی باستان، نزدیک به چهل دگرگونی واجی دارند. باید توجه داشت که این دگرگونی‌ها در همۀ زبان‌ها و گویش‌ها یکسان نبوده و چندی از واژه‌های برخی از آن‌ها اصلا تغییر واجی نداشته‌اند و به همان صورت ایرانی باستان باقی مانده‌اند و نیز در واژه‌هایی، چند دگرگونی رخ داده است. بعضی از این دگرگونی‌ها با ذکر مثال‌هایی از گویش‌ها و زبان‌های مختلف تنها برای آشنایی خوانندگان در پی می‌آیند. سعی بر آن بوده که علاوه بر زبان‌ها و گویش‌های گوناگون و پراکنده، تغییرات مختلف واجی (از بافت‌ها و نظام‌های متفاوت واجی) نیز در این جدول گنجانده شوند.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
نشانه‌های به کار رفته در کتاب
الف: همخوان‌ها
ب: واکه‌ها
پ: نشانه‌های دیگر
ریشه‌شناسی چیست؟
خانواده‌های زبانی
خانوادۀ زبانی هندواروپایی
خانوادۀ زبانی ایرانی
زبان، گویش، لهجه
الف- تعاریف
ب- بررسی اجمالی گویش مشهدی
نمونه‌ای از دگرگونی‌های واجی ایرانیِ باستان در زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو
ریشه‌یابی 65 واژه در گویش مشهدی
فهرست منابع و مآخذ