معرفی و دانلود کتاب افعال معین در زبان فارسی: رویکرد دستوری شدگی

معرفی کتاب افعال معین در زبان فارسی: رویکرد دستوری شدگی

در کتاب افعال معین در زبان فارسی: رویکرد دستوری شدگی به قلم شادی داوری و مهرداد نغزگوی کهن، برای نخستین بار انگاره‌ای ارائه می‌شود تا بررسی صورت و نقش افعال معین به دقت و با تکیه بر مستندات فارسی امروز و فارسی دوره‌های پیشین انجام پذیرد.

این انگاره «مدل ابعاد معین‌ شدگی» نامیده شده‌ است. پژوهشی که این کتاب به آن خواهد پرداخت، پژوهشی همه‌ زمانی در واکاوی روال تکوین افعال معین در زبان فارسی است. تأکید بر روال همه‌ زمانی این پژوهش بدین معنا است که در بررسی ساخت افعال معین زبان فارسی هدف آن است تا نقش‌ها و تا حدی ساخت صوری سازه‌های معین در نظام هم‌زمانی زبان فارسی با توجه به روال تحول در زمانی این سازه‌ها به صحنه‌ی کاوشی عمیق کشیده شوند.

موضوع بررسی مقوله‌ی «فعل معین» در زبان فارسی، در کنار روند پیدایش و تحول این مقوله در گذر زمان، پیش از این هیچ‌گاه به شکل تک‌نگاری ارائه نشده‌ است. در این اثر مجالی فراهم گردیده‌ است تا مقوله‌ی دستوری «فعل معین» به‌ طور مستقل، در قالبی نظام‌مند و با رویکردی زبان‌شناختی به بوته‌ی تحلیل سپرده‌ شود.

کتاب افعال معین در زبان فارسی (Auxiliary verbs in persian)، برگرفته از برترین رساله‌ی دکتری زبان‌شناسی کشور در سال 1394 است که به همین دلیل شایسته‌ی دریافت نخستین جایزه‌ی دکتر محمد مقدم (ویژه‌ رساله‌های برتر دکتری زبان‌شناسی) شناخته شده‌ است.

زبان‌شناسی، امروزه یکی از علوم پرطرفدار در حوز‌ه‌ی علوم انسانی به شمار می‌رود که به دلیل وسعت و تنوع حوزه‌ها و شاخه‌های اصلی و میان رشته‌ای آن، امکانات گوناگونی برای پژوهش در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد. در این میان نظام زبان به‌ عنوان پدیده‌ای ذهنی، همواره توجه بسیاری از زبان‌شناسان را به خود معطوف داشته است، به‌ طوری‌ که اغلب به مطالعه و بررسی بخش‌های مختلف این نظام و ارائه‌ی نظریه‌های گوناگون در خصوص آن پرداخته‌اند. با این‌ حال مشاهده‌ می‌شود که در کنار مطالعه‌ی روابط هم‌زمانی درون نظام زبان، آگاهی از پیشینه‌ی هر زبان و چگونگی تغییر و تحولات هر یک از حوزه‌های آن نیز همواره جایگاه مهمی در مطالعات زبان‌شناسی داشته‌ است. در این راستا، گروهی از زبان‌شناسان با بررسی داده‌های تاریخی و پیشینه‌ی عناصر مختلف زبانی، به‌ دنبال کشف قواعد و اصول کلی حاکم بر تغییرات زبانی و نظریه‌پردازی برای پیش‌بینی وقوع و تبیین این نوع تغییرات بوده‌اند. در نزد این دسته از پژوهشگران، زبان، نه به‌ عنوان پدیده‌ای ثابت و ایستا، بلکه همواره فرآیندی پویا و دستخوش تحولات عظیم درونی و بیرونی قلمداد می‌گردد.

این تحولات، نظام زبان را از نظامی بسته و خودکفا به نظامی بدل می‌کنند که پیوسته تحت تأثیر عواملی چون نیروهای شناختی و کاربردی قرار می‌گیرد. بر این اساس، ماهیت تغییرات زبانی را هیچ‌گاه نمی‌توان تنها بر پایه‌ی متغیرهای زبانی کاوید، بلکه در این راستا باید عوامل فرازبانی را نیز مد نظر داشت. اندیشه‌ی حضور این عوامل و نظام‌مندی تغییراتی که در زبان‌ها حادث می‌شود، از سه قرن پیش، زمینه‌ی مطالعات برخی از زبان‌شناسان را فراهم ‌آورد، با این وجود سنت ساخت‌گرای قرن بیستم آن‌ها را نادیده‌ انگاشت. اما خوشبختانه در دهه‌های اخیر با ظهور چارچوب‌های جدید پژوهش مانند کاربردشناسی و زبان‌شناسی‌ شناختی، توجه به تحولات زبانی مجددا در مرکز پژوهش‌های زبانی قرار گرفت و کشف محرک‌های زیربنایی این تغییرات و تحولات را تسهیل بخشید. «دستوری‌ شدگی» که مبنای نظری کتاب افعال معین در زبان فارسی است، از جمله تغییرات مهم زبانی است که به پیدایش عناصر دستوری در زبان‌ها می‌انجامد.

بررسی این فرآیند که نمونه‌ی بارز تعامل زبان‌شناسی نظری و مطالعات تاریخی است، در عین‌ حال می‌کوشد تا به‌ عنوان چارچوبی نظام‌مند، پیدایش و تحول عناصر دستوری را از عناصر واژگانی در قالب یک نظریه‌ی واحد، توصیف و تبیین نماید. در حوزه‌ی مطالعات زبان فارسی نیز که همواره هر یک از دو گروه زبان‌شناسان معاصر و دستورنویسان تاریخی زبان فارسی، راه خود را جداگانه پیموده‌اند، معرفی نظریاتی از این دست، به نزدیکی و تعامل علمی بیشتر این دو حوزه می‌انجامد و لزوم پژوهش‌های بین حوزه‌ای را نمایان‌تر می‌سازد.

در بخشی از کتاب افعال معین در زبان فارسی می‌خوانید:

عقیده‌ی کلی در دستوری‌ شدگی آن است که تکوین تمام واحدهای دستوری از منابع واژگانی بوده‌ است. حتی اگر برای برخی واحدهای دستوری نتوانیم در هیچ زبانی منبعی واژگانی پیدا کنیم (مانند کلمات پرسشی، برخی حروف اضافه و اشاری‌ها) تنها می‌بایست این واحدهای دستوری را قدیمی‌ترین صورت‌های دستوری برشماریم که قدمت تکوین‌شان، دسترسی به منبع واژگانی آن‌ها را غیرممکن می‌سازد (تراگوت). به همین دلیل، پس از تعیین نیروی معین‌ شدگی که ناظر بر زایش افعال معین است، باید به تعیین ماهیت واحد واژگانی اولیه‌ای پرداخت که در این مسیر به فعل معین تبدیل شده است. پس در این مدل، دومین بُعد از مجموعه‌ی ابعاد سازنده‌ی تحول همه‌ زمانی معین‌ شدگی، بُعد «منبع معین‌ شدگی» است. اختصاص این بُعد به روال تحولات معین‌ شدگی، ریشه در این حقیقت غیرقابل انکار دارد که مسیر آرمانی دستوری‌ شدگی، با ساخت‌ها و صورت‌های عینی و واژگانی آغاز می‌شود و با محو واحد زبانی پایان می‌یابد. با این‌ حال، اهمیت زنجیره‌های دستوری‌ شدگی در تحول یکسان زبان‌های دنیا به این مسیر یک‌ سویه ختم نمی‌شود؛ بلکه تمرکز بر علل رمزگذاری نقش‌های دستوری خاص با صورت‌های مشخص در تمام زبان‌های دنیا، ابزاری ارزشمند در کشف رفتارها و ساز‌و‌کارهای شناختی انسان است.

این همسانی رفتار در روند پیدایش صورت‌های دستوری، نه تنها یاری‌‌رسان توصیف همه‌زمانی زبان است، بلکه قدرت پیش‌بینی پیدایش یک واحد دستوری خاص از یک منبع واژگانی مشخص را به ارمغان می‌آورد. این منابع مشخص، در روال تحولات معین‌شدگی، همان طرحواره‌های رویداد هستند. همان‌طور که در فصل پیشین به طور مفصل به این مفهوم اشاره شد، بر‌ اساس هاینه (1993)، منابع معین‌ شدگی مجموعه‌ای از طرح‌واره‌های رویداد هستند که در روال بازنمایی یک نقش دستوری به خدمت گرفته می‌شوند.

فهرست مطالب کتاب

سخن ناشر
پیشگفتار
فصل یکم: مقدمه
فصل دوم: پیشینه‌ی مطالعات دستوری‌ شدگی
فصل سوم: ملاحظات نظری
فصل چهارم: تحلیل داده‌ها
فصل پنجم: نتیجه‌گیری
منابع
واژه‌نامه‌ی فارسی - انگلیسی