معرفی و دانلود کتاب تاریخ اسلام در قرآن: بررسی اسباب‌النزول در مجمع‌البیان

معرفی کتاب تاریخ اسلام در قرآن: بررسی اسباب‌النزول در مجمع‌البیان

کتاب تاریخ اسلام در قرآن که به اهتمام محمد اخوان تألیف شده، اثری پژوهشی‌ست که دو هدف مهم را دنبال می‌کند: ابتدا بررسی علل نزول آیات قرآنی و سوره‌ها براساس کتاب «مجمع‌البیان» علامه طبرسی و سپس مرور تاریخ اسلام با توجه به روایاتی که در قرآن به آن‌ها اشاره شده است. این کتاب خواندنی منبع بسیار مناسبی در زمینه‌ی قرآن‌پژوهی به‌شمار می‌رود.

درباره‌ی کتاب تاریخ اسلام در قرآن

قرآن کتاب مقدس مسلمانان، علاوه بر اینکه نکات اخلاقی و آموزه‌های دینی را در برمی‌گیرد، در نوع خود یک کتاب تاریخ منحصر‌به‌فرد است که بسیاری از حوادث تاریخی صدر اسلام را مورد اشاره قرار داده. دکتر محمد اخوان عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان، در اثر تألیفی و پژوهشی خود با عنوان تاریخ اسلام در قرآن، بنا بر همین اصل به ذکر وقایع تاریخ اسلام پرداخته که در آیات و روایات قرآنی به آن‌ها اشاره شده است.

کتاب تاریخ اسلام در قرآن به دو بخش اصلی تقسیم شده که بخش اول به بررسی اسباب‌النزول (دلایل نزول آیات) در سوره‌های گوناگون می‌پردازد و مؤلف برای نگاشتن این بخش، کتاب مجمع‌البیان علامه طبرسی را مرجع خود قرار داده. نویسنده دلایل متعددی را برای پرداختن به این علم قرآنی ذکر نموده که از آن میان می‌توان به نیاز مبرم به تفسیر قرآن، فهم بهتر اهداف این کتاب آسمانی، ماندگار شدن حوادث صدر اسلام، جلوگیری از جعل و وضع و پی بردن به اعجاز قرآن اشاره کرد. او در آغاز کتاب به معرفی علامه طبرسی و آثارش پرداخته و اطلاعات جامعی را درباره‌ی کتاب مجمع‌البیان که به عنوان منبع پژوهش از آن بهره برده، به خواننده ارائه می‌کند.
فصل اول این کتاب شامل بررسی شأن نزول آیات مربوط به هر سوره از قرآن است که در بخشی مجزا به هر کدام پرداخته شده و تفاسیر گوناگون از دیدگاه مفسران و صاحب‌نظران معروف شیعه را مورد بررسی قرار می‌دهد.

دومین فصل کتاب و گفتارهای آن به بررسی حوادث تاریخی مورد اشاره در سوره‌های مختلف اختصاص یافته و موارد گوناگونی از حوادث پیش از هجرت تا مبعث پیامبر (ص) و آغاز وحی را واکاوی می‌کند. از جمله رویدادهای تاریخی که در این فصل به آن‌ها اشاره شده، دعوت همگانی مردم به اسلام، واکنش‌های قریش، هجرت مسلمانان و معراج پیامبر اسلام (ص) و ... است. مؤلف همچنین موارد دیگری مانند حوادث مدینه پس از هجرت، تغییر قبله، جنگ‌ها و غزوات حضرت محمد (ص)، فتح مکه و بسیاری دیگر از رویدادهای تاریخی صدر اسلام را تا زمان درگذشت پیامبر (ص) مورد بررسی قرار داده و آیات و روایات مربوط به هر کدام از آن‌ها را در گفتارهایی جداگانه ذکر کرده است.

انتشارات مرسل کتاب تاریخ اسلام در قرآن را منتشر کرده و در دسترس علاقه‌مندان قرار داده است.

کتاب تاریخ اسلام در قرآن مناسب چه کسانی است؟

خواندن کتاب تاریخ اسلام در قرآن به علاقه‌مندان علوم قرآنی، تفسیر قرآن و تاریخ صدر اسلام و همچنین قرآن‌پژوهان توصیه می‌شود.

در بخشی از کتاب تاریخ اسلام در قرآن: بررسی اسباب‌النزول در مجمع‌البیان می‌خوانیم

11 البقره / 19: « اَوْ کَصَیِّبٍ مِنَ السَّماءِ فیهِ ظُلُماتٌ وَ رَعْدٌ وَ بَرْقٌ یَجْعَلُونَ اَصابِعَهُمْ فى آذانِهِمْ مِنَ الصّواعِقِ حَذَرَالْمَوْتِ واللهُ مُحیطٌ بِالْکافِرینَ».

در مورد تشبیهى که در این آیه آمده است، طبرسى چهار قول بدون این که یکى را ترجیح دهد آورده است. قول چهارم که یک داستان است از ابن‌مسعود و گروهى از صحابه نقل کرده است: دو نفر از منافقان مدینه از پیامبر گریختند و در راه دچار باران و رعد و برق و صاعقه شدند. آن‌ها از شدت صاعقه انگشت‌هاى خود را در گوش‌هایشان قرار دادند، وقتى که برق راه آن‌ها را روشن مى‌کرد، راه مى‌رفتند و چون هوا تاریک مى‌شد مى‌ایستادند، آن‌ها آرزو کردند به مدینه بازگشته با پیامبر بیعت کنند و چنین هم شد و‌ آن‌ها توبه کرده افراد خوبى شدند.

خدا داستان آن‌ها را براى دیگر منافقان مثال زده که چگونه انگشتان خود را در گوش خود فرو مى‌برند تا سخن پیامبر (ص) و وحى را که سبب رسوایى آن‌ها مى‌شود نشنوند. حال آن‌ها، حال دو مردى بود که مثالشان آمده؛ وقتى که فتح و غنیمتى نصیبشان مى‌شد دین باور مى‌شدند و وقتى ضررى به آن‌ها مى‌رسید، کفر مى‌ورزیدند. سیوطى نیز در نقل این داستان با طبرسى هم داستان شده است. طبرى نیز در این زمینه با طبرسى هم عقیده است. ذکر این مثال و داستان مى‌تواند اثر تربیتى شایسته‌اى براى همه داشته و اگر بخواهند مایه روشنى دل منافقان نیز بشود و شأن نزولى براى آیه به حساب آید.

12 البقره / 20: « یَکادُالْبَرْقُ یَخْطَفُ ابْصارَهُمْ کُلَّما اَضاءَ لَهُمْ مَشَوْا فیهِ وَ اِذا اَظْلَمَ عَلَیْهِمْ قامُوا وَ لَوْ شاءَاللّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَ اَبْصارِهِمْ اِنّ‌اللّهَ عَلى کُلِّ شَىْ‌ءٍ قَدیرٌ».

سومین مثالى که در این آیه آمده است، مشابه مثال آیه هفدهم و گویاى فرصت‌طلبى منافقان است. بر این اساس است که به هنگام خوشى‌ها رویکرد فرصت‌طلبانه‌اى به دین دارند و به هنگام دشواری‌ها دچار تحیر و دو دلى مى‌شوند. طبرسى اینجا با نقل قولى حال منافقان را به یهود تشبیه کرده است.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
فصل اول: بررسی تطبیقی اسباب‌النزول در مجمع‌البیان
سوره فاتحه‌الکتاب
سوره بقره
سوره آل عمران
سوره نساء
سوره مائده
سوره انعام
سوره الاعراف
سوره انفال
سوره توبه
سوره یونس
سوره هود
سوره رعد
سوره ابراهیم
سوره حجر
سوره نحل
سوره اسراء
سوره کهف
سوره مریم
سوره طه
سوره انبیاء
سوره حج
سوره مؤمنون
سوره نور
سوره فرقان
سوره شعراء
سوره قصص
سوره عنکبوت
سوره روم
سوره لقمان
سوره سجده
سوره احزاب
سوره سبا
سوره فاطر
سوره یس
سوره صافات
سوره ص
سوره زُمر
سوره مؤمن
سوره فصلت
سوره شورى
سوره زخرف
سوره دخان
سوره جاثیه
سوره احقاف
سوره محمد
سوره فتح
سوره حجرات
سوره ق
سوره الذاریات
سوره طور
سوره نجم
سوره قمر
سوره واقعه
سوره حدید
سوره مجادله
سوره حشر
سوره ممتحنه
سوره صفّ
سوره جمعه
سوره منافقون
سوره تغابن
سوره طلاق
سوره تحریم
سوره ملک
سوره قلم
سوره الحاقه
سوره معارج
سوره جن
سوره مزَمّل
سوره مدثر
سوره قیامت
سوره انسان
سوره مرسلات
سوره نباء
سوره عبس
سوره مطففین
سوره اعلى
سوره غاشیه
سوره بلد
سوره لیل
سوره ضحى
سوره شرح
سوره علق
سوره قدر
سوره بیّنه
سوره زلزله
سوره عادیات
سوره تکاثر
سوره عصر
سوره همزه
سوره ماعون
سوره کوثر
سوره کافرون
سوره نصر
سوره مسد
سوره اخلاص
سوره فلق و ناس
فصل دوم: جمع‌بندى اسباب‌النّزول در مجمع‌البیان
بخش اول: حوادث پیش از هجرت
1 «حنیفیت» و «حُمْس»، زمینه‌اى براى پیدایش اسلام
2 - استفتاح و انتظار یهود
3 - موّحدان جاهلى
4 - مبعث پیامبر (ص) و آغاز وحى
5 - تشریع وضو و نماز
6 - نخستین مرد و زن مسلمان
7 - سه سال دعوت پنهانى
8 - پایان دوره توقف وحى
9 - دعوت خویشان به اسلام
10 - دعوت همگانى
11 – واکنش‌هاى ابتدایى قریش
12 - تحرکات ایذایى مشرکان؛ رایزنى با یهود مدینه
13 - شکنجه‌هاى قریش
14 - مسلمان شدن حمزه (ع)
15 - داستان مستهزئین
16 دو چهره فعال و خشن از قریش
17 - صفح از مشرکان
18 هجرت مسلمانان به حبشه
19 - رؤیاى سازش
20 دیدگاه‌هاى قریش درباره قرآن
21 – بهانه‌گیری‌هاى مشرکان
22 - هیأت مسیحى حبشى
23 - معرفى سران کفر در قرآن
24 نزول سوره کافرون
25 ولادت کوثر
26 - معجزه شق القمر
27 - معراج پیامبر اسلام (ص)
28 پیش‌بینى پیروزى رومیان
29 - گوش فرا دادن جن به قرآن
30 - لیله المبیت و هجرت به مدینه
بخش دوم: حوادث مدینه پس از هجرت
1 - خط کشى‌هاى اجتماعى
2 - پرداختن جدى به اهل کتاب
3 - معرفى عالمان اهل کتاب
4 - زندگى در صُفّه
5 - تجویز و تشریع جهاد
6 - توجه اساسى به وحدت مسلمانان
7 - بازگویى حدّ مُحارب
8 - سریه عبداللَّهبن جحش
9 - تغییر قبله
10 تشریع روزه
11 جنگ بدر
12 - غزوه بنى قَیْنُقاع
13 - پیدایش دولتى نیرومند پس از جنگ بدر
14 – پیمانشکنى بنى نضیر و کشته شدن کعب‌بن الاشرف
15 جنگ اُحد
16 - غزوه حمراءالاسد
17 - کوچاندن بنى‌النضیر
18 - غزوه بدر دوم
19 - ازدواج پیامبر (ص) با زینببنت جحش
20 - جنگ خندق
21 - غزوه بنى قُریظه
22 - غزوه بنی‌المصطلق
23 - صلح حُدیبیه
24 - هجرت زنان مسلمان پس از صلح حُدیبیه از مکه
25 اعراب و بادیه‌نشینان
26 وفد بنى تمیم
27 رهنمودهاى اخلاقى سوره حُجرات
28 غزوه خیبر
29 بازگشت مهاجران از حبشه
30 غزوه ذات السلاسل
31 - فتح مکه
32 - جنگ حُنین
33 - اسیران اوطاس
34 - جنگ تَبوک
35 - مسجد ضرار
36 – سنه الوفود
37 - نزول سوره توبه
38 - اعلام دریافت زکات
39 - مباهله
40 - حجه الوداع
41 - واقعه غدیر خم
42 - درگذشت پیامبر اسلام (ص)
فهرست منابع
نمایه