معرفی و دانلود بهترین فیلمنامه‌های تاریخ سینمای ایران
چرا باید فیلمنامه بخوانیم؟
خوب است قبل از هر چیز بدانیم که تعریف دقیق فیلمنامه چیست؟ زیرا فیلمنامه نسبت به داستان، رمان، مقاله و شعر، ساختاری کاملاً متفاوت دارد و شاید تا زمانی که یک کارگردان آن را به شمایل یک فیلم درنیاورد، نتوان آن را یک اثر کامل دانست. فیلمنامه‌ها یا اسکریپت‌ها و یا سناریوها، طرح‌های اولیه‌ای هستند که با فراهم کردن زمینه‌ی تولید فیلم، جادوی سینما را خلق می‌کنند. درواقع فیلمنامه اثری مکتوب است که برای فیلم، سریال، نمایش تلویزیونی و یا سایر رسانه‌های تصویری به نگارش درمی‌آید و در آن روایت و ماجرا، حرکات، کنش‌ها و گفت‌وگوی شخصیت‌ها ذکر می‌شود.
فیلمنامه‌ها به‌مثابه‌ی نقشه و چراغ راهنمایی برای فیلم‌سازان، بازیگران و تیم‌های تولید عمل می‌کنند و مجموعه‌ای از عناصر دیداری و شنیداری یک فیلم را شکل می‌دهند. فیلمنامه فراتر از دیالوگ محض، یک بوم روایی است که شخصیت‌ها در آن نفس می‌کشند، احساساتشان شکل می‌گیرد و داستان‌ها و ماجراها عیان می‌شوند. هر فیلمنامه به‌عنوان طرح اولیه‌ی فیلم، در قالب خاصی نوشته می‌شوند. موضوع فیلم و میزان بودجه‌‌ی ساخت، از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده‌ی قالب فیلمنامه محسوب می‌شوند.
وقتی به مرور یک فیلمنامه می‌پردازید، می‌بینید که در هر صفحه از آن، صحنه‌ها با دقت توصیف می‌شوند، انگیزه‌های شخصیت‌ها آشکار می‌شوند و ماهیت داستان به تصویر کشیده می‌شود. هر زاویه‌ی دوربین، هر دیالوگ و هر کنشی تنظیم شده تا مخاطب را در دنیای جذاب فیلم غوطه‌ور کند. سناریو با استفاده از نماهای دور و نماهای نزدیک، زندگی را در هر فریم پیش چشم مخاطب زنده می‌کند. به‌عبارتی فیلمنامه‌نویسان به‌طرز ماهرانه‌ای خلاقیت روایی را با دقت فنی می‌آمیزند و در عین رعایت استانداردها، احساسات مخاطب را درگیر می‌کنند.
دیالوگ‌های موجود در سناریوها نیز اغلب همچون روحی هستند که به کالبد فیلمنامه جان می‌دهند. به‌همین دلیل این گفت‌وگوها باید اصالت و عمق روایت را بازتاب دهند و باعث پیشرفت داستان شوند. اگر لایه‌های مختلف یک فیلمنامه را واکاوی کنیم، جهانی از داستان‌سرایی را در آن کشف خواهیم کرد. در واقع سناریونویسی، هنری جذاب و اغواگر است که عناصر ساختاری و تخیل را به هم پیوند می‌دهد تا در نهایت، منظری از شگفتی را به نمایش بگذارد.
تاریخچه‌ی فیلمنامه و فیلمنامهنویسی در جهان
با توجه به اینکه فیلمنامه‌ها طرح‌هایی برای ساخت فیلم هستند، تاریخ فیلمنامهنویسی و فیلم‌سازی نیز تقریباً به موزات یکدیگر پیش رفته است. از همین رو می‌توان گفت که تاریخچه‌ی نگارش فیلمنامه و ساخت فیلم به شیوه‌ی مدرن، قدمت چندانی ندارد. فاصله‌ی مابین سال‌های 1895 تا 1905 میلادی را می‌توان به‌عنوان اولین سال‌های توجه به فیلم و فیلمنامه در نظر گرفت.
در این دوران هنرمندان در پی این بودند که بدانند از چه چیزی باید فیلم بگیرند، ساختار فیلم باید چگونه باشد و چطور باید آن را به مخاطب ارائه کرد. به‌همین خاطر این سال‌ها با آزمون و خطاهای بسیاری همراه بودند و فیلمنامه‌های آن دوران نیز به آثاری چندصفحه‌ای محدود می‌شدند. زیرا فیلم‌ها صامت و بسیار کوتاه بودند و فیلم‌سازان نیز، تنها جملاتی در مورد آنچه می‌خواستند در مقابل دوربین بیاورند و از آن فیلمبرداری کنند، می‌نوشتند.
به‌مرور هرچه جزئیات فیلم‌ها بیشتر شد، حجم فیلمنامه‌ها نیز افزایش پیدا کرد. فیلمنامه‌ی فیلم «سفر به ماه» ساخته‌ی ژرژ ملی‌یس که در سال 1902 ساخته و اکران شد، از اولین فیلمنامه‌های اصولی جهان به‌شمار می‌آید. برخلاف آثار پیشین، این فیلم از صحنه‌های متمایز و متعددی برخوردار بود و برای هر صحنه از آن، توضیحات کوتاهی نوشته شده بود. یک سال بعد، ادوین پورتر با نگارش سناریویی برای تولید فیلم «سرقت بزرگ قطار»، به این ساختار پایبند ماند و برای هر صحنه، توضیحات طولانی‌تری نوشت و این توصیفات و توضیحات را به‌شکلی که همچنان مرسوم است، قالب‌بندی کرد.
در دهه‌ی 1910، به‌رغم اینکه برخی افراد معتقد بودند این آزمون و خطاها و خلاقیت‌ها از نظر تجاری مقرون به صرفه نیستند، افرادی مثل توماس اینس با الهام از صنعت‌گرانی چون هنری فورد، در روال فیلم‌سازی بازنگری کردند و به‌تدریج زمینه‌ساز گسترش و رشد استودیوهای فیلم‌سازی شدند. در این دوران نقادانه‌نگریستن نسبت به فیلم ظهور و بروز پیدا کرد، فیلمنامه‌ها دقیق‌تر نگاشته شدند و اعضای گروه فیلم‌سازی، دیگر دقیقاً می‌دانستند که باید چه کارهایی انجام دهند و از چه مراحلی عبور کنند.
در سال 1927 صداگذاری روی فیلم رایج شد و به این ترتیب، دیالوگ‌نویسی هم به ساختار فیلمنامه‌ها اضافه شد. به‌مرور دستورالعمل‌هایی که برای فیلمبرداری شات‌ها مورد نیاز کارگردان بود نیز در توضیحات فیلمنامه ذکر شد. پس از آن، فیلمنامه‌نویسان جزئیات هر شات را نیز به سناریوی خود اضافه کردند. طرح فیلم «کازابلانکا» که در سال 1942 اکران شد، به این سبک نوشته شده بود و شامل دیالوگ‌ها و دستورالعمل‌های فنی دقیق و تودرتویی می‌شد.
به‌تدریج با قدرت گرفتن استودیوها، مالکیت فیلم‌ها به انحصار آن‌ها درآمد؛ اما در سال 1948 دادگاه عالی، علیه استودیوها حکمی صادر کرد و در نتیجه‌ی آن، سیستم جدیدی ظهور یافت که به فیلم‌سازان آزادی بیشتری می‌داد. گفتنی‌ست که این سیستم و روندی که تابه‌امروز نیز اجرا می‌شود، بر نگارش فیلمنامه‌ها تأثیر به‌سزایی داشت.
دسته‌بندی انواع فیلمنامه‌ها
از یک جنبه بر اساس ایده‌ی فیلم، می‌توان فیلمنامه‌ها را به دو دسته تقسیم‌بندی کرد؛ اگر فیلمنامه بر اساس ایده‌ی ذهنی نویسنده خلق شود، در دسته‌ی «فیلمنامه‌ی اورجینال یا غیراقتباسی» قرار می‌گیرد و اگر با الهام از داستان یا رمانی به نگارش درآید، در این صورت «فیلمنامه‌ی اقتباسی» نام می‌گیرد. از سوی دیگر فیلمنامه‌ها را می‌توان بر اساس ایده و رسانه و بستر نمایشی‌شان نیز دسته‌بندی کرد:
- فیلمنامه‌ی سینمایی و تلویزیونی: فیلمنامه‌هایی که منحصراً برای رسانه‌های تصویری همچون سینما یا تلویزیون تألیف می‌شوند، از این نوع هستند. این آثار بر عناصر بصری تمرکز بیشتری دارند و به‌همین دلیل، شامل دستورالعمل‌هایی می‌شوند که به چشم مخاطب می‌آیند؛ مواردی همچون مکان‌ها، کنش شخصیت‌ها و زاویه‌ی دوربین. در این زمینه، فیلمنامه‌ی «درخشش ابدی ذهن بی‌آلایش» اثر چارلی کافمن، یکی از بهترین انواع فیلمنامه‌های سینمایی جهان محسوب می‌شود.
- فیلمنامه‌ی مستند: با وجود اینکه مستندها ضبط رویدادهایی واقعی هستند، اما معمولاً برای اینکه کارگردان و تیم سازنده، درک بهتری از روایت کلی مستند داشته باشند، فیلمنامه‌ای برای آن نوشته می‌شود که ویژگی‌های خاص خود را دارد. فیلمنامه‌های مستند کمتر بر دیالوگ تمرکز دارند و بیشتر بر روی موقعیت‌های کلی‌ای که مستندساز قصد فیلمبرداری از آن‌ها را دارد، تمرکز می‌کنند.
- فیلمنامه‌ی رادیویی: برخی از انواع تولیدات رادیویی و سایر رسانه‌های صوتی نیز متن‌هایی شبیه فیلمنامه دارند که به اجراکنندگان کمک می‌کنند برنامه را به‌شکل بهتری پیش ببرند. در واقع برنامه‌های معمولِ رادیویی مثل نمایش‌ها، بخش‌های آموزشی و پادکست‌ها نیز به سناریو احتیاج دارند. حتی گاهی اجراهای زنده هم به‌منظور صرفه‌جویی در زمان و انتقال بهتر اطلاعات و... از اسکریپت‌های مختصری استفاده می‌کنند.
- فیلمنامه‌های تبلیغاتی: در دنیای امروز، شرکت‌ها و برندهای مختلف از محتواهای بصری مثل ویدیوهای تبلیغاتی، به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای انتقال پیام و تبلیغ برند خود و جلب توجه مخاطبانشان بهره می‌برند. برای تهیه‌ی این ویدیوهای تبلیغاتیِ هرچند کوتاه نیز به یک فیلمنامه و سناریوی مناسب نیاز است. این نوع فیلمنامه‌ها، پیام‌های مهم برند را به روایت‌هایی مختصر و تأثیرگذار تبدیل می‌کنند تا ببینده، ماهیت اصلی برند را در بازه‌ی زمانی کوتاهی درک کند.
- فیلمنامه‌ی بازی‌های ویدیویی: با گذشت زمان و تبدیل داستان به عنصری پررنگ در بازی‌های ویدیویی، نیاز به سناریوی بازی هم بیشتر به چشم آمد. این متن‌ها در ژانرهای مختلف معمایی، ماجراجویی و... به نگارش درمی‌آیند و روزبه‌روز بر محبوبیتشان افزوده می‌شود.
علاوه‌بر این دسته‌ها، فیلمنامه‌ها را براساس ژانر نیز می‌توان به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد. برای مثال فیلمنامه‌ی «روز واقعه» اثر بهرام بیضایی، یکی از بهترین فیلمنامه‌های تاریخی به‌شمار می‌آید یا «رخ دیوانه» اثر محمدرضا گوهری، در ژانر اجتماعی جای می‌گیرد. ژانرهای عاشقانه، ترسناک، رازآلود، روانشناسی، کودک و نوجوان و... نیز از محبوب‌ترین ژانرها نزد مخاطبان فیلمنامه و سینما محسوب می‌شوند.
اهمیت مطالعه‌ی فیلمنامه
ممکن است شما هم از آن دسته افرادی باشید که عقیده دارند تا زمانی که امکان تماشای فیلم وجود دارد، نیازی به مطالعه‌ی فیلمنامه نیست؛ اما باید بدانید که خواندن فیلمنامه به‌عنوان یک فرم هنری جذاب، مزیت‌هایی دارد که تماشای فیلم امکان تجربه‌ی آن‌ها را به شما نمی‌دهد. مطالعه‌ی فیلمنامه جزئیاتی را به شما نشان می‌دهد که ممکن است در هنگام تماشای فیلم از دست داده باشید.
برای مثال ممکن است در پس‌زمینه‌ی یکی از سکانس‌های فیلم مورد نظر، ساعتی باشد که اشاره به پیچیدگی زمان دارد که در فیلمنامه به آن اشاره شده، اما شما در هنگام تماشای فیلم متوجه آن نشده‌اید؛ درصورتی‌که اطلاع از این موضوع می‌توانست دید و برداشت شما را نسبت به صحنه‌ی بعدی تغییر دهد. همچنین برخی از فیلمنامه‌ها جزئیات بیشتری در مورد احساسات و افکار شخصیت‌ها ارائه می‌دهند که به احتمال زیاد با آگاهی از آن‌ها، بینش تازه‌ای نسبت به داستان فیلم پیدا خواهید کرد.
از سوی دیگر بدیهی‌ست که اگر به فیلمنامهنویسی علاقه دارید، مطالعه‌ی فیلمنامه به پیشرفتتان کمک بسیاری خواهد کرد؛ اما حتی اگر در حوزه‌ی نویسندگی فیلمنامه فعالیت نمی‌کنید، ولی به نوشتن علاقه دارید نیز خوب است که خارج از فرمی که همیشه می‌نویسید یا می‌خوانید، مطالعه داشته باشید. با این کار وسعت نگاه شما به‌عنوان یک نویسنده گسترش خواهد یافت. درعین‌حال مطالعه‌ی فیلمنامه‌ها، تمرین خوبی برای دیالوگ‌نویسی و ایجاد صدای متمایز و منحصربه‌فرد برای شخصیت‌های مختلف داستانی است.
خواندن فیلمنامه به‌خصوص قبل از تماشای فیلم، به شما این امکان را می‌دهد تا بر اساس دنیای ذهنی خود صحنه‌ها و فضاهای اثر را بسازید. زیرا فیلم تولیدشده هر چقدر هم که زیبا و جذاب باشد، فقط یک نوع تفسیر از فیلمنامه را به تصویر درآوره است؛ درحالی‌که یک فیلمنامه به تعداد تمام افرادی که آن را می‌خوانند، می‌تواند شکل‌های متفاوتی از تولید و اجرا را داشته باشد. همچنین با خواندن فیلمنامه‌های مختلف می‌توانید خلاقیت خود را رشد دهید. مقایسه‌ی فیلمِ تولیدشده با فیلم منحصربه‌فردی که آن را در دنیای ذهنی خود ساخته‌اید، این امکان را به شما می‌دهد تا به ایده‌ها، تجربه‌ها و نگاه‌های تازه‌ای دست پیدا کنید.
دسته‌بندی انواع فیلمنامه‌ها در کتابراه
با توجه به تنوع بی‌حد فیلمنامه‌های ایرانی و خارجی، امکان دارد مخاطبان و علاقه‌مندانی که به‌دنبال یافتن بهترین نمونه‌های این حوزه برای پر کردن برنامه‌ی مطالعاتی خود هستند، به‌راحتی نتوانند در این دنیای رنگارنگ اثر موردنظرشان را پیدا کنند. به‌همین دلیل کتابراه انواع فیلمنامه‌ها را بر اساس ژانر و قالب طبقه‌بندی کرده و به‌صورت دسته‌های «فیلمنامه»، «فیلمنامه دفاع مقدس»، «فیلمنامه تاریخی»، «فیلمنامه کوتاه»، «فیلمنامه اجتماعی»، «فیلمنامه روانشناسی» و «فیلمنامه کودک و نوجوان» درآورده است.
این عناوین در قالب‌های مختلفی همچون کتاب الکترونیک، کتاب صوتی و فایل PDF در اختیار مخاطبان سایت و اپلیکیشن کتابراه قرار گرفته‌اند. ناگفته نماند که اغلب این فیلمنامه‌های جذاب و خواندنی یا شنیدنی، از سوی ناشران معتبری مانند «افراز»، «سوره مهر»، «نیستان» و... منتشر شده‌اند و از لحاظ ویراستگی و ترجمه نیز، از کیفیت بالایی برخوردارند.
خواندن فیلمنامه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟
افرادی که برای نوشتن فیلمنامه اشتیاق دارند و یا به‌طور کلی اهل نوشتن هستند، با خرید و دانلود انواع فیلمنامه‌ها از پلتفرم‌هایی همچون کتابراه، می‌توانند خلاقیت و قلم خود را پرورش دهند. علاوه‌بر این، در صورتی که تنها به مطالعه علاقه دارید و می‌خواهید خواندن فرم‌های تازه‌ای را تجربه کنید نیز، توصیه می‌کنیم خواندن بهترین فیلمنامه‌های ایرانی و خارجی را از دست ندهید.
پرطرف‌دارترین فیلمنامه‌ها در کتابراه
فیلمنامه‌ها با توجه به جذابیت‌های خاص خود، مخاطبان بسیاری دارند. ازاین‌رو وب‌سایت و اپلیکیشن کتابراه، توجه ویژه‌ای به این حوزه داشته و با گردآوری بهترین فیلمنامه‌ها در قالب کتاب‌های الکترونیک، صوتی و PDF، سیر خرید و دانلود آثار موردنظر علاقه‌مندان را ساده کرده است. در این بین، برخی از عناوین این حوزه به‌سبب کیفیت محتوا و یا شهرت فیلم یا کارگردان، کاربران بیشتری را به خرید ترغیب کرده‌اند. در لیست زیر به تعدادی از این فیلمنامه‌های جذاب و محبوب اشاره کرده‌ایم:
- کتاب دل خون، اثر علیرضا محمودی ایرانمهر و محمدرضا رحمانی
- کتاب فیلمنامه به همین سادگی، به قلم رضا میرکریمی و شادمهر راستین
- کتاب از پس فردا تا دیروز: مجموعه فیلمنامه‌های کوتاه، اثر یوسف یزدانی
- کتاب یک پرتقال کوکی (فیلمنامه)، تألیف استنلی کوبریک
- کتاب انجمن شاعران مرده، اثر تام شولمن
پیشنهاد برای دانلود فیلمنامه‌های رایگان در کتابراه
اگر از شیفتگان مطالعه‌ی فیلمنامه هستید، می‌توانید با مراجعه به سایت و اپلیکیشن کتابراه، عناوینی همچون «فیلمنامه کامل همه چیز درباره ایو» به قلم جوزف منکیه و «فیلمنامه کامل بینوایان» اثر ویلیام نیکولسون، آلن بوبلیل، کلود میشل شوئنبرگ و هربرت کرتزمر را به‌طور رایگان دانلود کنید و همین‌طور به‌عناوین پرشمار دیگری در قالب نسخه‌های الکترونیک، صوتی و PDF، با قیمت‌هایی بسیار مناسب دسترسی یابید. به این ترتیب بدون نگرانی بابت هزینه‌های بالای خرید کتاب، می‌توانید به مطالعه‌ی فیلمنامه‌های متنوعی مشغول شوید.
