معرفی و دانلود کتاب جامعه شناسی تحریفات عاشورا

معرفی کتاب جامعه شناسی تحریفات عاشورا

سید عبدالحمید ضیایی در کتاب جامعه شناسی تحریفات عاشورا، هیچ داعیه‌ای جز پرتو افکنی بر بخشی از زوایای ناشناخته و پنهان فرهنگ عاشورا و احیاناً طرح پرسش‌هایی در باب چند و چون واقعه و فرهنگ عاشورا ندارد.

اصلاً چرا باید به تحریفات عاشورا پرداخت؟ مگر کم است مسائل ریز و درشت بسیار مهمی که پرداختن به آنها، هم باعث گشودن گره‌های معرفتی می‌شود و هم کارکرد عملی اجتماعی خواهد داشت؟ با این وصف چرا این همه از ناحیهٔ روشنفکران دینی دربارهٔ بررسی تحریفات عاشورا، اصرار و ابرام دیده می‌شود؟

فرهنگ و مناسک عاشورا، هم از دیرباز تاکنون مورد اقبال عام واقع شده است، هم واجد ادبیاتی قوی، غنی و متنوع است و هم از گلوگاه‌های حساس معرفتی- عملی مسلمانان است که توجه ناظران (هم بی‌طرف و هم مغرض) درونی و بیرونی را به خود کشانده است.

در توجیه دلیل/ علت بررسی تحریفات عاشورا به همین یک نکته می‌توان بسنده کردکه که حتی اگر هیچ یک از دغدغه‌های دینی را هم در نظر نگیریم در راستای نوسازی و توسعۀ فرهنگی جامعۀ معاصر باید اعتراف کرد که ما برای فهم مدرنیته،که به روایت یورگن هابرماس، بویژه در دو بُعد سیاسی و زیباشناختی تجلی یافته، بر مبنای فرهنگ خود، به ناگزیر با حجم انبوهی از مشکلات فرهنگی - زبانی، تاریخی و دینی- اخلاقی روبه‌رو خواهیم شد و گسترده‌تر و مهم‌تر از همه وجوه، همین وجه عُرفی/ دینی است که در برابر پذیرش مفاهیم جدید الولاده‌، مقاومت می‌کند. در یک نگاه جامعه‌شناختی حتی می‌توان گفت که بدون اعتقاد به دین هم‌، باید قبول کرد که ایجاد و آفرینش هر تحول اجتماعی به یک پیش شرط مهم مشروط است:‌ نقد وجوه اجتماعی دین.

این نکته نیز قابل انکار نمی‌تواند بود که مراسم دینی و مذهبی، جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی دین بوده‌، به اندیشه‌های متعالی عینیت می‌بخشد. این مراسم، اصول عقاید نسبتاً مهم را از طریق حرکات منظم بدنی و اغلب با استفاده از مکان‌ها و اشیای خاص نمایش می‌دهد. از این رو‌، برای حفظ جهان‌بینی و ویژگی‌های خاص یک مذهب ضروری‌است. مفاهیم نمادینی که با مراسمی خاص در ارتباط هستند، ارتباطات بین گروه‌ها، اشخاص و حقایق غایی آنها را آسان می‌گردانند. بدین‌گونه، مراسم، فاصلۀ بین تجارب جهانی، اجتماعی و فردی را پر می‌کند1. در جهان اسلام (به‌ویژه جوامع شیعی) نیز فرهنگ عاشورا (در شکل تحقق یافتۀ موجود) از مهم‌ترین و ریشه‌دارترین مناسک دین اجتماعی به شمار می‌رود.

مهم‌ترین پرسشی که ذهن را به خود مشغول می‌کند، این است که ده‌ها سال پیش ازاین، دکتر علی شریعتی و استاد مرتضی مطهری نهایت تلاش خود را برای زدودن پیرایه‌ها و تحریفات از رخسارۀ فرهنگ عاشورا به کار بستند. در روزگار ما نیز کم نیستند نواندیشان و دین‌شناسانی که صمیمانه و بی‌غرض در این کار به جان می‌کوشند، اما به راستی چرا این درخت تنومند‌، در بسیاری از مکان‌ها و زمان‌ها‌، جز میوه‌های تلخ و دل آزار، برگ و بار دیگری نداده و هر روز دریغاگوی روز پیش باید بود؟

چرا مجاهدت‌های روشنفکران دینی و دلسوزان دین شناس به تعبیر مولانا "جد و جهد بی‌توفیق" بوده و کسی طرفی از این همه خون خوردن و فریادهای شکسته برنبسته است؟ مشکل از کجاست و چاره را در کجا باید جست؟

آیا این معضل مربوط به خصیصۀ ذاتی فرهنگ عاشوراست که در برابر تلاش‌های آسیب‌شناسانه(pathologic) ایستادگی می‌ورزد و هر رفرمی را نافرجام می‌نهد، یا تلاش‌ها عیب‌ناک بوده و چندان در شناسایی آسیب‌ها و چاره‌جویی برای دفع و رفع آن‌ها کامیاب نبوده‌اند؟

آیا به راستی منتقدان تحریفات، طرحی نو و دیگرگونه (‌آن هم با ادبیاتی منطقی، سنجیده‌، معقول و بی‌هیاهو) در سپهر ارتباطی مخاطبان درانداخته، یا با فریاد و خشم بر باورهای به زعم خود بی بنیاد دیگران تاخته‌اند؟ آیا "ایدئولوژی حذف" و "همسان‌سازی فکری" بر بخش عظیمی از تلاش‌های دین‌شناسانۀ نواندیشان دیار ما سایه نیفکنده است؟

پرسش‌های مهم و ناکاویدۀ معرفتی/ جامعه‌شناختی دیگری نیز در بررسی تحریفات عاشورا وجود دارد، از قبیل این که آیا به صرف براهین عقلانی اقامه شده توسط متفکرانی چون دکترشریعتی و استاد مطهری و گاه حتی توسل به زور این موارد از فرهنگ عامه حذف شده یا فراموش شده‌اند؟ اساساً در مطالعه فرهنگ چگونه می‌توان اصل را از حاشیه تفکیک نمود؟ از کدام زاویه دید، چیزی اصل است و چیزی حاشیه؟ چگونه باطن/ ذات/ اصل فرهنگی را می‌توان از صورت / ظاهر/ حاشیه آن تفکیک کرد؟ آیا فرهنگ بدون صورت ممکن است؟ و...

فهرست مطالب کتاب

مقدمه چاپ سوم
بخش نخست
فصل اول : مبانی نظری تحریف شناسی
1-1- تحریف زدایی: جهدی بی‌توفیق؟
2-1- روشنفکران و تحریفات؛ گفتن یا نگفتن؟
3-1- درنگی در فرآیند تکوین و تکامل خرافات
4-1- خرافه و جهان مدرن
5-1- نگرشی  مردم شناختی  به خرافات
فصل دوم: بررسی رویکردهای متفاوت به فرهنگ عاشورا
1-2- جامعه شناسی‌، فلسفه و عاشورا
2-2- رهیافت تاریخی
3-2-  رهیافت اسطوره‏ای
4-2- رویکرد عرفانی به واقعه عاشورا
5-2- رهیافت جامعه‏شناختی و مردم شناختی
6-2- رویکرد سیاسی
7-2- رویکرد ادبی
8-2- مشکلات‌ و موانع‌ پژوهش‌ درباره‌ عاشورا
فصل سوم:رویکرد جامعه‏شناختی به فرهنگ عاشورا
ابعاد جامعه شناختی فرهنگ عاشورا
1-3- فرهنگ عاشورا به عنوان مسئله اجتماعی
2-3- عزاداری‏ و ایجادگرایی اجتماعی
3-3- فرهنگ عاشورا از منظر جامعه شناسی سیستمی
4-3- رفتار شناسی کوفیان و " اطاعت از اتوریته "
5-3-  جامعه‌شناسی‌ تاریخی‌ و عاشورا
6-3- جامعه‌شناسی‌ جاهلیت‌ عربی‌
فصل چهارم:عاشورا ؛ نگاه بشری یا  فرابشری؟
1-4  نگرش‌ فرابشری به‌ عاشورا
2-4-  نگاه‌ بشری‌ و انسانی‌ به‌ عاشورا
3-4 . مقایسه‌ دو نگاه‌ ثبوتی‌ و اثباتی‌ به‌ عاشورا
4-4- درآمدی به رویکرد غیرعقلانی‌ به‌ واقعه‌ عاشورا
فصل پنجم:فرهنگ عاشورا و نگرش های تحریف آلود
1-5-  برنشاندن‌ محبت‌ به‌ جای‌ معرفت‌
2-5-  شهادت‌پرستی‌ و تقدیس‌ شهادت‌ به‌ عنوان‌ هدف‌
3-5-  پارادوکس‌ عاشورا و شفاعت‌
4-5- جبری‌ بودن‌ واقعه‌ عاشورا
فصل ششم:واقعه فرهنگ عاشورا در روزگار مُدرن
1-6 تحریفات‌ عاشورا از منظر هرمنوتیک‌
2- 6- رواج‌ سبک‌ها و اشعار غنایی‌ تقلیدی‌ و ناهمخوان‌
3- 6- تحلیل تطبیقی دو پارادایم احیاگری
4- 6-  شهید مطهری و نگرش کلامی _ اجتماعی  به عاشورا    
5-6-  تحریفات و مقولة ارتباطات
6- 6- فرهنگ عاشورا و رسانهی تصویر
بخش دوم: نقد و تحلیل منابع مکتوب فرهنگ عاشورا
1-1- نقد و بررسی‌ منابع‌ و مقاتل‌ عاشورایی‌
2-1. مقتل‌ ابی‌ مخنف‌، گم‌ در غبار غائله‌
3-1- تاریخ‌ طبری‌ گزارشی‌ مخدوش‌
4-1- مقتل‌ الحسین‌ خوارزمی‌
5-1- الفتوح‌ ابن‌ اعثم‌ کوفی‌
6-1- ابن‌ خلدون‌ و تحریف‌ تاریخ‌ عاشورا
7-1- ابن‌ عربی‌ و کشته‌ شدن‌ حسین‌ با شمشیر جدش‌
8-1- ابن‌ تیمیه‌ و استمرار تحریف‌
9-1- غزالی‌ و تحریم‌ لعن‌ بر یزید!
10-1- روضه‌ الشهداء، سرچشمه‌ تحریفات‌ عاشورایی‌
فصل‌ دوم‌: تحریف‌شناسی‌ و فرهنگ‌ عاشورا
1-2- ضرورت‌ غبارروبی‌ از تاریخ‌ عاشورا
2-2- آیا گریه‌ هدف‌ است‌؟
3-2- تحریف‌ در تاریخ‌ اسلام‌
4-3. تحریفی مشهور به نام  بی بی شهربانو
5-2- افسانه‌ صدور فتوی‌ توسط شریح‌ قاضی‌
6-2-- افسانة عروسی‌ قاسم‌
7-2- حج‌ ناتمام‌؛ تحریفی‌ دیگر
8-2- زینب‌، الگوی‌ سر به‌ محمل‌ کوبیدن‌ و قمه‌زنی‌!
9-2- افسانه‌ سقایت‌ ابوالفضل‌ العباس‌ در مسجد کوفه‌
10-2- عبور اسرا از قتلگاه‌؟
11-2- جدایی‌ بعضی‌ از یاران‌ از امام‌ (ع‌) در شب‌ عاشورا!
12-2- آیا آرامگاه‌ حضرت‌ زینب‌ در سوریه‌ است‌؟
13-2- حدیث‌ ام‌ایمن‌ و سربرهنگی‌ زینب‌!
14-2- رقیه‌ چهار ساله‌ در خرابه‌ شام‌؟
15-2- امام‌ زین‌العابدین‌ همیشه بیمار!
16-2- داستان شیر و جسد امام حسین‌(ع‌)!
17-2- زنان مو پریشان اهل بیت در قتلگاه!
18-2- عیسی‌ابن‌ مریم‌(ع‌) در کربلا!
19-2- اربعین سال 61 هجری؟
20-2- دمای 2800 درجه  در کربلا !
21-2- داستان طفلان مسلم
بخش‌ سوم: ادبیات‌ عاشورا در بوته‌ نقد
فصل اول: نقد ادبیات کلاسیک عاشورا
1-1- نسبت‌ ادبیات‌ و دین‌
2-1- شعر مذهبی‌، تعریف‌، اوصاف‌ و معضلات‌ آن‌
3-1- نخستین‌ مراثی‌ عاشورایی‌
4-1- اوصاف‌ ادبیات‌ عاشورا در قرون‌ اول‌ تا چهارم
5-1- عصر عباسی‌ و شعر شیعی‌
فصل‌ دوم‌: عاشورا در ادبیات‌ فارسی
1-2- مرثیه‌سرایی‌ و پیشینه‌ آن‌
2-2- ادبیات‌ عاشورایی‌ تا قرن‌ نهم‌ هجری‌
3-2. نگرش‌ عرفانی‌ - عاشقانه‌ مولوی‌ به‌ عاشورا
4-2.  دیگر شاعران عاشورایی
5-2- تحول‌ مرثیه‌سرایی‌ پس‌ از قرن‌ نهم‌
6-2- عمان‌ سامانی‌ و عاشورا:
7-2 : عاشورا در ادبیات صفویه و قاجار
فصل‌ سوم‌: عاشورا و ادبیات‌ انقلاب‌ معاصر ایران
1-3- نگرشی‌ انتقادی‌ به‌ آثار مطرح‌ عاشورایی‌
2-3- گنجشک‌ و جبرئیل‌ : حادثه‌ای‌ در زبان‌
3-3- بر خشک‌ چوب‌ نیزه‌ها
4-3- سلمان‌ هراتی‌ و عاشورا
5-3- شعر سپید عاشورایی‌ و موسوی‌ گرمارودی‌
6-3- با کاروان نیزه
7-3- شاعران‌ و قالب‌های‌ شعر عاشورایی‌
8-3- بینش‌ رئالیستی‌ و تنوع‌ اوزان‌ عروضی‌
9-3 نوحه‌سرایی‌
فصل چهارم: تحریف‌شناسی در حوزة عزاداری و تعزیه
1-4- کربلا‌، نگاهی واژه شناختی
2-4 – دیرینه شناسی عزاداری در ایران
3-4- تعزیه‌، عنصر دراماتیک‌ عاشورا
4-4- جنبه‌ نمایشی‌ و قابلیت‌های‌ تصویری‌ تعزیه‌ها
5-4- بررسی‌ و نقد تعزیه‌ عروسی‌ قاسم‌
6-4- کاستی‌های‌ ادبیات‌ عاشورا
کلام‌ واپسین‌
منابع‌ و مآخذ