معرفی و دانلود کتاب یک پرتقال کوکی (فیلمنامه)

معرفی کتاب یک پرتقال کوکی (فیلمنامه)

کتاب یک پرتقال کوکی (فیلمنامه)، به همراه یک گفتگو براساس رمان آنتونی برجس به همین نام، یک کار وسوسه‌برانگیز دیگر از استنلی کوبریک است، که وقتی کشف‌اش می‌کنید دلتان می‌خواهد فیلم‌هایش را حداقل چند سال یک بار مرور کنید.

ارائه‌ی فیلمنامه‌های کوبریک، چنین حالتی دارد؛ در پس وسوسه‌ی ترجمه‌ی چشمان باز بسته،‌ تجربه‌ی آشنایی با درخشش است و در مقابلش 2001 یک اودیسه‌ی فضایی و دکتر استرنج‌لاو قرار می‌گیرند تجربه‌ی خوانش آن‌ها را نمی‌خواهید از دست دهید و یک‌دفعه غلاف تمام‌فلزی از ناکجاآباد سر در می‌آورد تا به شما یادآوری کند چه‌طور چشمانتان را هیچ‌وقت از یک فیلمنامه‌ی متفاوت دور نگه ندارید و کنار تمام آن‌ها بَرری لیندون از اعماق تاریخ، شما را فرا می‌خواند و مجبورید تغییر مسیر دهید. اما در بین تمام این جواهرات، یک پرتقال کوکی کاری است که همیشه سعی شده دور نگاه داشته شود؛ همیشه سعی شده از کنارش عبور شود و کم‌تر به آن توجه شود.

خشونت روایت،‌ فضای کنایی و تلخش و حس ناامیدی که در نگاه اول دچارش می‌شویم، عوامل ظاهری دور شدن ما از این اثر درخشان هستند، اما کمی تحمل و تعمق کافی است تا به اثر نزدیک شویم و بدانیم آن‌طورها هم که باید، ما را به هراس نمی‌اندازد،‌ بلکه در نهایت، نوری در ما روشن می‌کند،‌ نوری در ظلمت.

از «آنتونی برجس» ثبت شده که او این فیلم را چونان خطابه‌ای مسیحی دیده بود و اگر این را هم به حساب نوعی جانبداریِ خالق اصلی «یک پرتقال کوکی»‌ بگذاریم، از «جان ای. فیتزجرالد» منتقد فیلم «کاتولیک نیوز» نقل قول می‌کنم که نه فقط باور نداشت که این فیلم انسان را آن طور که آقای هچینگر در نگاهِ خشن خود گفته است بالفطره و لاجرم بد و فاسد نشان نمی‌دهد، بلکه مستقیماً قلب ماجرا را هدف گرفته، به‌نحوی‌که باعث شرمساریِ کنایه‌های الکن آقای هچینگر می‌شود.

آقای فیتزجرالد نوشت: «ما در یک سال، دو پیام متناقض در دو رسانه‌ی مجزا داشته‌ایم: در رسانه‌ی مکتوب، «ب. ف. اسکنیر» در کتابش، «فراسوی آزادی و کرامت،» به ما می‌گوید که انسان چیزی نیست جز یک جعبه‌ی تصادفی از تأثیرات شرطی، اما در سینما، نه با کلام، که بیشتر با تصویر، استنلی کوبریک نشان می‌دهد انسان چیزی بیش از یک محصولِ صرفِ وراثت یا محیط است. چرا که دوستِ روحانیِ الکس، شخصیتی که ابتدای فیلم، چون بالونی از آتش و گوگرد در جوشش است اما در انتهای فیلم، سخنگوی تزِ فیلم می‌شود، می‌گوید: «وقتی انسان نتواند انتخاب کند، از انسان بودنش باز می‌ماند.»

«به‌ نظر می‌رسد این فیلم می‌گوید که گرفتن حق انتخاب از انسان، موجب رستگاری‌اش نمی‌شود، بلکه فقط موجب مهارش می‌شود، آن وقت، جامعه‌ای خواهیم داشت متشکل از پرتقال‌هایی که هرچند ساختاری زنده دارند اما مانند یک ساعت کوکی عمل می‌کنند. این شست‌وشوی مغزی، چه در ساختارهای حیاتی و چه در جسم، سلاحی است در دستِ تمامیت‌طلبانی در دولت،‌ مذهب یا جامعه که بیش‌تر آرزوی یک خیرِ سهل‌الوصول را دارند حتا اگر به قیمت حقوق و کرامت انسان تمام شود. رستگاری، امری پیچیده است و اگر دنبال حفظ ارزش‌های اخلاقی هستیم، تغییر باید از درون انسان پدید آید نه این‌که از بیرون اعمال شود.»

بر خلاف «2001: یک اودیسه‌ی فضایی،» «یک پرتقال‌کوکی» به دغدغه‌ها و نگرانی‌های خواننده‌ این‌جایی نزدیک‌تر است. آن طور که مؤلف اثر گفته، مسئله این است که تا چه اندازه دولت می‌تواند بر جامعه کنترل داشته باشد؟ حد آزادی کجاست؟ و آیا می‌شود حق انتخاب اخلاقی را از «فردیت‌»ها سلب کرد؟ حتا اگر این فردیت از آنِ بچه‌ی شرّی مثل «الکس» باشد؟ قضیه‌ی اخلاقی فیلم خیلی ساده است: اخلاق را نمی‌شود به‌زور در مغز کسی جا داد و حتا اگر در دنیای فانتزی و کارتون‌وارِ فیلم، این هم ممکن بشود، باز هم عملی غیراخلاقی است چون انسان باید بتواند بین درست و نادرست، خود دست به انتخاب بزند و صد البته که مسئولیت انتخابِ خود را هم به عهده بگیرد، شاید این سخن، بوی حرف‌های اگزیستانسیالیست‌ها را داشته باشد. به‌هرحال، این فیلم از حال‌وهوای دهه‌ی شصت چندان هم دور نیست. در این زمینه‌ها شاید صحبت‌های خود کوبریک رساتر باشد.

فیلمنامه پرتغال کوکی، هنوز و هر چه انسان در تمدن و فرآورده‌هایش پیش می‌رود، تازه است و سخنی دارد که دست‌کم باید آن را شنید. به‌نظر می‌رسد فراتر از این‌که مسئله، دعوای کوبریک با روسو باشد، داستانِ این است که آدمیزاد باید خودش انتخاب کند: حالا می‌خواهد میمونِ‌ تکامل‌یافته باشد یا فرشته‌ی هابط!

استنلی کوبریک (Stanley Kubrick) کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس، تهیه‌کننده، فیلم‌بردار و تدوینگر آمریکایی است. او عضو فیلمسازی نوین هالیوود بوده و فیلم‌های وی به گفته مورخ فیلم میشل سمیت جزو مهم‌ترین و تاثیرگذارترین فیلم‌های قرن ۲۰ است. او پیاپی به عنوان یکی از شاخص‌ترین کارگردانان تاریخ سینما عنوان‌شده است. فیلم‌های او که معمولا اقتباسی از رمان‌ها و داستان‌های کوتاه هستند، ژانرهای گوناگونی را در برمی‌گیرند. فیلم‌هایش به واقع‌گرایی، طنز تلخ، طراحی صحنه خارق‌العاده، و استفاده فوق‌العاده از موزیک معروفند.

در بخشی از فیلنامه پرتغال کوکی (A Clockwork Orange) می‌خوانیم:

الکس: (ر.ت) یه چیزی که هیچ‌وقت نتونستم تحمل کنم، دیدن یه پیر مست چرک و کثیف بوده که با صدای گندش، ترانه‌های اجدادشو زوزه می‌کشه و مدام وسطش آروغ می‌زنه، انگار که یه ارکستر کهنه‌ی گند، توی روده‌های فاسد و بوگندوش راه انداخته باشه. من هیچ‌وقت نتونستم کسایی مثل اینو، حالا هر سن و سالی که داشته باشن تحمل کنم، به‌خصوص که مثل این یکی، واقعاً پیر باشن.

پسرها می‌ایستند و برای او کف می‌زنند.

ولگرد: می‌تونید... می‌تونید یه خرده پول بهم صدقه بدین برادرها؟

الکس، چوب‌دستی‌اش را در شکم ولگرد فرو می‌کند. پسر‌ها می‌خندند.

ولگرد: اوه... آه... ادامه بدین، ترتیبمو بدین ترسوهای حروم‌زاده. من نمی‌خوام دیگه زنده باشم، نه توی همچین دنیای بوگندویی مثل این.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
پیش‌گفتار
مشخصات فیلم «یک پرتقال کوکی»
یک پرتقال کوکی
گفت‌وگو با استنلی کوبریک