معرفی و دانلود کتاب واحه مرو

معرفی کتاب واحه مرو

کتاب واحه مرو شامل ماجراهای سفر ادموند ادنوان به مناطق روسی حاشیه شرق دریای خزر در سال‌های 1879-1881 میلادی و پنج ماه اقامت در میان ترکمن‌های تکه مرو است.

ادموند اُدُنُوان (Edmond O'Donovan) خبرنگار ویژه اخبار جنگ روزنامه دیلی نیوز انگلیس در ایرلند متولد شد. وی زندگی کوتاه اما ماجراجویانه و مخاطره‌آمیزی به عنوان خبرنگار جنگی بریتانیا داشت. ادموند ادنوان فرزند جان ادنوان، باستان‌شناس و مکان‌نگار مشهور ایرلندی، از 22 سالگی همکاری‌اش را با آیریش تایمز و دیگر نشریات ایرلند آغاز کرد. علاقه خاص وی به تهیه و نگارش اخبار جنگ‌های مختلف بالاخره باعث مرگ وی به سال 1883 شد.

ادنوان درسال 1879، به عنوان خبرنگار رونامۀ دیلی‌ نیوز سفری سه ساله به آسیای مرکزی داشت. در مدت این سه سال وی در اطراف دریای کاسپین در حال ماجراجویی بود که 5 ماه از آن را در مرو اقامت داشت. ادنوان از ابتدا تصمیم داشت تا تنها روایت سفرش به مرو را بنویسد، اما به توصیه دوستانش، ماجرای سه سال سفر را نوشت. بنابراین، او تجربیات و مشاهداتش از سکونتگاه‌های روسی حاشیه دریای خزر گرفته تا گذرش از مناطق ترکمن‌نشین، تلاشش برای رسیدن به استرآباد و ماجراهای اقامتش در میان ترکمن‌های مرو را در دو جلد بازگو کند. همان‌طور که ادنوان خود تأکید می‌کند تمرکز کتاب واحه مرو (The Merv Oasis) در واقع بر بخش‌های مربوط به واحۀ مرو است که وی با اهداف خاص به آن‌جا رفته بود. علاوه بر آن بنا به اظهار نویسنده تمام اطلاعات موجود در این سفرنامه مربوط به دیده‌ها و شنیده‌ها نگارنده از مردم، شهرها و مکان‌های بازدید شده است و او به شدت از بیان خاطرات و دیدگاه‌های نویسندگان دیگر دوری جسته است که پس از بازگشت سفرنامۀ خود را در دو جلد و یک هزار و صد صفحه در لندن در سال 1882م. منتشر کرد. جلد اول این سفرنامه 29 فصل دارد که 20 فصل آن مربوط به ماجراهای سفر ادنوان در ایران می‌شود. جلد دوم نیز 28 فصل را در برمی‌گیرد که هفت فصل از آن مربوط به ماجراهای نگارنده در ایران می‌شود.

ادنوان با هدف بررسی مرو، سفر سه ساله‌اش را در تاریخ 26 نوامبر 1879 م. (مطابق با 11 ذی الحجه 1296 ق. برابر 5 آذر 1258 خ.) از ترابوزان شروع کرد. وی پس از گذر از شهرهای باکو، کرسنودسک و استرآباد از بندر انزلی به ایران آمد. ادنوان پس از ورود به ایران در مسیرش تا مرو از رشت، تهران، شاهرود، سیزوار، قوچان، مشهد و در‌گز عبور کرد. به محض ورود ادنوان به مرو، ترکمن‌ها با ظن جاسوسی وی برای روس‌ها، او را بازداشت کردند که پس از چندین ماه توانست با نامه‎نگاری با مقامات سیاسی کشور خود را برهاند. او پنج ماه تمام در مرو و میان تراکمۀ آخال بسر برد و دوباره به مشهد بازگشت. ادنوان تراکمه را مطیع نمود و تشکیلات آن‌ها را منظم نمود و وسار برای دفاع مرو آماده کرد و آن‌ها را به تبعیت انگلستان دعوت کرد و اگر توقف کرده بود برای روس‌ها زحمت فوق‌العاده فراهم می‌آورد اما نگذاشتند زیاد توقف بکند و احضار شد.

در بخشی از کتاب واحه مرو می‌خوانیم:

مردهای ایران مخصوصاً ایلات و عشایر به لباس و سر و صورت ظاهر توجهی ندارند و اصولاً برخلاف مردانگی می‌دانند که مثل زن‌ها به خود ور بروند و جز در موقع رسمی در سایر مواقع به همان لباس معمولی اکتفا می‌کنند. از استعمال زیورآلات هم احتراز می‌نمایند و ندرتاً بعضی اشخاص متعین یک حلقه انگشتری طلا در دست می‌کنند. نگین انگشتری شاهزاده والی خراسان الماس بود و به نظر من از یک‌صد لیره استرلینگ بیشتر ارزش داشت. مردهای ترکمن انگشتری دارند و نگین آن را به جای مهر اسم بکار می‌برند.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه
ادنوان و واحه مرو
یزدان بخش و روزنامه پیک ایران
سعادت نوری
فصل اول: از ترابوزان تا بحرخزر
ترابوزان تا پوتی
تفلیس
چاپارخانه‌های تفلیس
رودخانه کر
منزل الیزابت‌پول
گراندهتل الیزابت‌پول
دیدار فرماندار الیزابت‌پول
ژنرال لازارف
در راه جبهه جنگ
شماخی
در راه بادکوبه
فصل دوم: بادکوبه
بادکوبه
شمال شهر
باغ ملی شهر
اقوام و امم مختلف شهر
شهر نفت خاور‌زمین
فصل سوم: از دریای‌خزر تا چکشلر و چات
ملاقات ژنرال لازارف
چکشلر و ترکمن‌های یموت
کاراجاباتور
تکیندجی
بویون باچ
دیسیپلین روسی
دلیلی
فصل چهارم: کراسنودسک
حضور ژنرال لازارف
سفره مهمانی روس‌ها
کراسنودسک
ترکمن‌ها و روس‌ها
استحکامات کراسنودسک
ترکمن‌های تکه
مشکل‌های اردوکشی
مهمانی به افتخار لازارف
فصل پنجم: قره‌بغاز و معدن گوگرد
در جستجوی معدن گوگرد
چوی‌بورناک
چوی‌سلمان
چوی‌قابیل
فصل ششم: هجوم طوایف ترکمن و بازدید چکشلر
تراکمۀ غارتگر تکه
کراسنودسک
شرح هجوم تراکمۀ تکه
مراسم خاک‌سپاری
بازدید چکشلر
بازگشت به کراسنودسک
بازگشت به بادکوبه
ملاقات ژنرال لازارف
آشنایی با فرماندهان
فصل هفتم: سخنی چند راجع به چکشلر و دلتای اترک
بازدید اردو
تنبیه بدنی
چهار بازار
شبیخون ترکمن‌های تکه
دلتای اترک
برده‌فروشی
فصل هشتم: درگذشت ژنرال لازارف
جاده حسن‌قلی
قبرستان حسن‌قلی
تراکمه یموت
قصبۀ حسن‌قلی
دولت ایران و تراکمه یموت
پذیرایی پیشکار کلانتر
درگذشت ژنرال لازارف
بازگشت به بادکوبه
ژنرال ترگوکاسف
فصل نهم: از چکشلر به استرآباد
دستور اخراج
قصبه حسن‌قلی خان
پوشاک زن ترکمن
غذای ترکمن‌ها
خلیج حسن‌قلی
رودخانۀ اترک
قریه اترک
گوکلان تپه‌سی
آبادی آق‌قلعه
خرابه‌های قرل‌آلان
قریه گرگان
قریه نرگس‌تپه
استرآباد
فصل دهم: استرآباد
برج و باروی شهر
ارگ شهر
امور بازرگانی شهر
بازار شهر
دراویش شهر
بازار و ترکمن‌ها
تلگرافخانه شهر
ظرف‌های کاشی لعابی
شکار گراز و خوک
مستخدمین ایرانی
میرزا
فصل یازدهم: از استرآباد به گمش تپه
خروج از استرآباد
اردگاه حاکم
ملاقات ولی‌خان
در راه گمش‌تپه
زندگی ترکمن‌ها
فصل دوازدهم: گمش‌تپه
گمش‌تپه
منزل پیشکار کلانتر
خوراک ترکمن‌ها
بازگشت به چکشلر
آلچاخ
طوفان‌های شدید
فصل سیزدهم: وضع زندگی تراکمه
آلچاخ‌های ترکمن
عادات ترکمن‌ها
آداب و رسوم ترکمن‌ها
طایفه خرکچی
قیافه ترکمن‌ها
زن‌های ترکمن
فصل چهاردهم: گمش‌تپه و اوضاع داخلی آن
مدرسه مذهبی
تعصب مذهبی
مراسم عزاداری
زیارت خانه خدا
امور بازرگانی
سرگرمی و مشغولیات ترکمن‌ها
فصل پانزدهم: از گمش‌تپه به استرآباد
بازگشت به چکشلر
چکشلر
دستور خروج بی‌درنگ
بازگشت به گمش‌تپه
در راه استرآباد
فصل شانزدهم: آق‌قلعه
گماشتۀ لجباز
محمدآباد
در راه آق‌قلعه
آق‌قلعه
ملاقات فرمانده قلعه
در راه گمش‌تپه
گمش‌تپه
خروج از گمش‌تپه
حاجیلر
استرآباد
فصل هفدهم: از استرآباد به انزلی
زمین‌لرزه در استرآباد
خروج از استرآباد
دنگولان
بندرگز
اسکله بندرگز
چکشلر
بندر انزلی
کشتی تزارویچ
فصل هجدهم: از انزلی به رشت
بندر انزلی
قرارداد ممنوعیت اهتزاز پرچم
بازرگانان بندر انزلی
کاخ سلطنتی
پیربازار
جاده پیربازار
رشت
فصل نوزدهم: از رشت به تهران
خروج از رشت
در راه رودبار
منجیل
لولی‌های کرد
غریب‌گز
مأمورین وظیفه‌نشناس
قزوین
جاده قزوین
تهران
فصل بیستم: تهران
استحکامات تهران
دروازه‌های شهر
سفارت‌خانۀ انگلیس
اقدامات اصلاحی
مستشاران نظامی خارجی
بازدید ناگهانی شاه
بانوان حرم سلطنتی در شهر
فصل بیست و یکم: تهران (کامل)
بازار شهر
زن‌های تهران
عبور و مرور در شهر
شاه و صدر اعظم
تشریف‌فرمایی شاه در شهر
امریۀ دردسرساز
علت سفر به تهران
ملاقات صدراعظم
خبرنگار یا جاسوس
نوربردی‌خان
فصل بیست و دوم: از تهران به شاهرود
خروج از تهران
آبادی قشلاق
قدر و قیمت پول
قریه آرادان
قریه لاسگرد
سمنان
فصل بیست و سوم: شاهرود
مسیر سمنان-دامغان
دامغان
شاهرود
کاروانسراهای شاهرود
قافله‌ها و ترکمن‌ها
فصل بیست و چهارم: از شاهرود به سبزوار با زوار مشهد مقدس
قافله زوار خراسان
میامی
درگیری زوار عرب و ایرانی
روضه‌خوانی و تعزیه‌خوانی
حال زوار پیاده
فصل بیست و پنجم: میاندشت و سبزوار
میاندشت
زندگی خاص زوار
قریه عباس‌‌آباد
مسأله پول
مزینان
سبزوار
ملاقات حاکم سبزوار
خروج از سبزوار
فصل بیست و ششم: از سبزوار به قوچان
قریه الهیار
سلطان‌آباد
قریۀ قره‌گل
گردنۀ عبدالله‌گو
قوچان
ملاقات حاکم قوچان
غریب‌گز و تیفوئید
فصل بیست و هفتم: موقعیت نظامی سیاسی و نواحی سرحدی شمال ایران
شکست روس‌ها از ترکمن‌ها
مشکلات سفرقوچان
شرح شکست روس‌ها از ترکمن‌ها
علت سفر به مشهد
فصل بیست و هشتم: از قوچان به مشهد مقدس
طایفۀ کرد
مسیر قوچان-مشهد
مشهد مقدس
فصل بیست و نهم: گنبد و بارگاه حضرت رضا
حرم امام رضا (ع)
جایگاه مشهد در جهان تشیع
شباهت‌ها و تفاوت‌های شیعه و سُنی
فصل سی‌ام: آخرین روزهای توقف من در مشهد مقدس
علت سفر به مشهد
مذاکره با قاصد مخدوم‌قلی‌خان
عملیات قوای روس
ملاقات با والی خراسان
خروج از مشهد
شهر طوس
مقبره فردوسی
قلعۀ‌ سرآسیاب
چشمه‌گیلاس
فصل سی و یکم: درگز
رادکان
میل رادکان
نادرتپه
قلعه‌یوسف‌خان
آبادی طبری
آبادی دربندی
محمدآباد
درگیری با ترکمن‌ها
اوضاع امنیتی شهر
فصل سی و دوم: تعزیه و شبیه خوانی
مجلس تعزیه
مجلس روز اول
مجلس روز دوم
فصل سی و سوم: سقوط گوک‌تپه
سرگردانی در محمدآباد
جغرافیای درگز
مردم درگز
در مسیر لطف‌آباد
لطف‌آباد
ملاقات کلنل استوارت
سرزمین اتوک
زندان محمدآباد
خروج از محمدآباد
ینگی‌شهر
فصل سی و چهارم: از اتوک به کلات نادری
تصرف گوک‌تپه عشق‌آباد
خروج از لطف‌آباد
آبادی خسروتپه
آبادی ابیورد
آبادی محذوم
در مسیر کلات نادری
شهر خیوآباد
کلات نادری
ملاقات دفور، نماینده روس‌ها
فصل سی و پنجم: به سوی مرو
آبادی دوشاخ
یزدی ‌تپه
قلعه مهنه
صحرای ترکمنستان
چاهِ «شیتلی»
فصل سی و ششم: به سوی مرو
جنگل
دشت رباط
آبادی «بیگ‌مرادخان»
تیکمه‌سردار
منزل قجرخان «صاحب اختیار» مرو
فصل سی و هفتم: در مرو چه گذشت؟
مسافر تازه‌وارد
باباخان و امان‌نیازخان
متی، بازرگان کلیمی
قجرخان
اظهارات گماشته‌ها
شورای روسای تراکمه
فصل سی و هشتم: مرو و حومه
آلاچیق
تعویض لباس
قلعه قوشیدخان
تجهیزات نظامی
استحکامات نظامی
مسأله مراجعت
فصل سی و نهم: چگونگی اوضاع مرو در گذشته و حال
قبایل و تیره‌های ترکمن
نظام اجتماعی
نیروی ارتش
پلیس محلی یا یساول باشی
پیشینۀ مرو
ساروق‌ها، سالورها و ارساری‌ها
فصل چهلم: سد بنتی
قریۀ «باباقلعه‌سی»
آداب غذا خوردن
پل رودخانه مرغاب
اطراف سد بنتی
سد بنتی
قطب‌نما و نقشه‌برداری
فصل چهل و یکم: وضع آبیاری مرو
قریۀ بنتی
شرح نظام آبیاری
پرسه‌قلعه
اهمیت راهبردی پرسه‌قلعه
فرار اسب سرکش
طایفۀ مهمان
فصل چهل و دوم: مخدوم‌قلی‌خان-نشانه‌های انقلاب
ملاقات مخدوم‌قلی‌خان
قجرخان؛ صاحب اختیار مرو
مقدمات برکناری قجرخان
تعارفی برای بزرگان
نشانه‌های انقلاب
فصل چهل و سوم: انقلاب شد
مجلس خوانین
تصمیم شورای‌عالی تراکمه
سه نامه از دو طایفه
پیشنهاد باقرخان، مأمور ایران
روزنامه و ترکمانان
فصل چهل و چهارم: بازدید از خرابه‌های مرو
به سمت خرابه‌ها
قریۀ باباقلعه‌سی
ارگ بایرام‌علی
کافرقلعه
کاروانسرای ملایوسف همدانی
اسکندر قلعه
شهر سلطان سنجر
فصل چهل و پنجم: یک روز با مخدوم‌قلی‌خان
تیراندازی تفریحی
اقامتگاه مخدوم‌قلی‌خان
زن‌های ترکمن
شام بسیار ساده
خواب ناگوار
بازگشت به قلعه
فصل چهل و ششم: هیئت سه نفری
برکناری قجرخان
مراسم تشکیل حکومت
معرفی اعضای حکومت
سخنان رئیس حکومت
جشن تشکیل حکومت
سرداران ترکمن
فصل چهل و هفتم: وظایف حکومت سه نفری
نصب بیرق انگلستان
اسیر گرجی
اسیر افغانی
اسیرهای ایرانی
بازتاب صاحب‌اختیاری مرو
عجم‌سردار و ساعت جیبی
عوض‌بیگ و حاکم کلات نادری
فصل چهل هشتم: عمارت ییلاقی امان‌نیازخان و کادیف
تقاضای ملاقات
عمارت ییلاقی خان
بیماری پیوک
ملاقات کادیف؛ اسیر روسی
آزادی کادیف
فصل چهل و نهم: بازدید بازار و بساط‌اندازهای مرو
بساط‌اندازها
محصولات مرو
پول رایج مرو
حاکم شرع مرو
بازدید بازار
مأموریت باقرخان، نماینده ایران
جوان دیوانه
فصل پنجاهم: خواب و خوراک و مشغولیات ترکمانان
خوراک طبقه متوسط
خوراک اغنیا
خوراک فقرا
گوشت شکار
سمسه
بیگ‌مراد و سمسه
تنقلات ترکمن‌ها
ادارۀ خانواده
فصل پنجاه و یکم: حوادث و مشکلات تازه
چالش اقامت
موضوع بازگشت
سرانجام فعالیتهای باقرخان، نمایندۀ ایران
سه نامۀ عباس‌خان
تقاضای تحت‌الحمایگی
فصل پنجاه و دوم: اوضاع سیاسی مرو و چگونگی تاخت و تاز ترکمانان
قریۀ حار
خوانین ساروق و ایوب‌خان
سردار ابدال، راهزن معروف
باغ متی، تاجر کلیمی
الهیار و سرانجام اموال غارت شده‌اش
فصل پنجاه و سوم: آخرین روزهای توقف من در مرو
بیماری‌های شایع تراکمه
نیرنگ اسب فروشی
فصل پنجاه و چهارم: نگرانی و نومیدی؛تلاش برای مراجعت به خراسان
تدبیر مزاحمت تراکمه
ملاموقوم، طلبه ترکمنی
ملابابا و ساعت تعارفی
مراسم عقد و ازدواج تراکمه
فصل پنجاه و پنجم: تشکیل انجمن شهر
پاسخ تقاضای تحت‌الحمایگی
مفهوم زمان و مسافت برای ترکمانان
سخنان تهدیدآمیز
هدایای نقدی برای بزرگان ترکمانان
تشکیل انجمن شهر
فصل پنجاه و ششم: از مرو به سمت مشهد مقدس
مقدمات حرکت
دم‌راهی خوانین
حرکت
قریۀ میریش
قلعه بورون
شیتلی
رودخانه تجن
چاچی
ورود به ایران
گردنۀ تن‌دره
هندلاوه قلعه
مشهد مقدس
فصل پنجاه و هفتم: از مشهد مقدس به قسطنطنیه
تغییر والی خراسان
ملاقات سپهسالار، والی خراسان
خروج از مشهد
نیشابور
مذاکره با اسکندرخان افغان
سبزوار-تهران
بازگشت
پیوست‌ها
پیوست اول: نامه عجم‌سردار راجع به اقدامات تیکمه‌سردار خطاب به ادنوان
پیوست دوم: نامه بیگ‌مرادخان راجع به اقدامات تیکمه‌سردار خطاب به ادنوان
پیوست سوم: نامۀ اول یلنگ‌توش راجع به اقدامات امیرعبدالرحمان‌خان خطاب به ادنوان
پیوست چهارم: نامه دوم یلنگ‌توش راجع به اقدامات سردارمحمدایوب‌خان خطاب به ادنوان
پیوست پنجم: نامۀ چند نفر از رؤسای تراکمه ساروق مقیم پنج‌ده خطاب به ادنوان
پیوست ششم: نامه‌ای که در تاریخ دهم ژوئن 1881 به کلنل سن جان نوشته شد
منابع و مآخذ