معرفی و دانلود کتاب خدمات مرجع و اطلاع‌رسانی

معرفی کتاب خدمات مرجع و اطلاع‌رسانی

کتاب خدمات مرجع و اطلاع‌رسانی، به بررسی اخلاق حرفه‌ای در خدمات مرجع، اخلاق حرفه‌ای کتابدار مرجع و کاربرد فناوری گپ در بخش مرجع می‌پردازد.

در کار مرجع، ما با دشواری‌های گوناگون روبه‌روییم؛ این که جوینده تا چه حد می‌داند که چه می‌خواهد، اینکه آیا آنچه را توانسته است به بیان آورد؛ اینکه درک کتابدار مرجع از بیان جوینده درک منطبق با نیاز واقعی او است؛ و پرسش‌های فراوان دیگر. یافتن راه‌حل برای درک کلام منطبق با واقع از طریق خود کلام (یعنی آنچه به نام مصاحبه می‌شناسیم) نوعی مصادره به مطلوب است٬ زیرا در همۀ این مراحل ما متکی بر این پیش فرض هستیم که می‌توان از طریق بیان (کلام مکتوب یا شفاهی) به خواست باطنی جوینده پی‌ برد.

از آن‌جایی که راه دستیابی به نیاز جوینده جز از طریق خواست ابراز شده در کلام او میسر نیست و تاکنون نیز راه ورود دیگری در نفوذ به ذهنیات وی تدبیر نشده است، تنها راه ممکن تحلیل زبان، تحلیل گفتمان، و تحلیل محتواست؛ و این ابزارها نیز در فلسفۀ زبان و نظریه‌های زبان‌شناختی و معنی‌شناختی تاکنون بسیار محل تأمل بوده است، پس تنها چیزی که می‌ماند واکنش جوینده است که به ما منتقل می‌شود و این واکنش نیز با استفاده از زبان است. این جریان ما را دوباره گرفتار همان «دور» می‌کند که عمر چند قرنی دارد. اگر زبان قادر به بازگو کردن مکنونات ذهنی ما نیست، واکنش و پاسخ‌های دریافت کننده خدمات نیز نمی‌تواند ملاک مناسبی برای ارزیابی میزان دستیابی او به اطلاعات مورد نیازش باشد. معضل بزرگ رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی مربوط به مؤلفه‌های تشکیل دهندۀ آن است؛

1. با دانش مضبوط سر و کار دارد که فرض می‌شود صورت مقید دانش واقعی افراد است؛
2. با انسان سر و کار دارد که پیچیده‌ترین موجودی است که قرار است از نمادها و نشانه‌ها برای انتقال ذهنیات خود یا کشف ذهنیات دیگران استفاده کند. فلسفۀ زبان، روانشناسی زبان، جامعه‌شناسی زبان، و برخی حوزه‌های دیگر که هر یک خود گرفتار دو صورت زبان شفاهی و مکتوب / مضبوط است، خود را با همه یافته و نایافته‌هایشان در اختیار رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی گذاشته‌اند، که البته یافته‌هایشان نسبت به نایافته‌هایشان بسیار ناچیز است.

بدین ترتیب، این رشته به دلیل نوع منابع و مراجعان خود، همۀ معضلات اصلی و فرعی رشته‌های دیگر را در خود جمع آورده است: فلسفۀ زبان شفاهی و زبان مکتوب، روانشناسی زبان شفاهی و مکتوب، و جامعه‌شناسی زبان شفاهی و مکتوب، و گاه چنین به نظر می‌رسد که برخی انتظار دارند آنچه در رشته‌های دیگر به سرانجام نرسیده در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی به انجام برسد؛ یعنی ورودی‌های ناتمام دیگر رشته‌ها در این رشته تمام می‌شود. گویی مسئولیت پایان بخشیدن به همه معضلات را قرار است این رشته بر عهده گیرد.

فن‌آوری‌های نوین نیز که برخی از مسائل علمی از قبیل سرعت، تنوع در رهاوردها، و سهولت دستیابی به منابع را حل کرده در بحث‌هایی مبنایی زبان‌شناختی و معنا‌شناختی که درون مایۀ کار این رشته است نه تنها راه حل جدیدی عرضه نکرده، بلکه دشواری‌های نوینی را نیز بر آن‌ها افزوده است، یعنی همۀ آن بحث‌ها که در محیط سنتی گریبان‌گیر اهل فن بوده با روایتی جدید بر مجموعۀ پیشین بار شده است. زمینه و رسانه که در گذشته در مقیاس بالنسبه مشخص و محدودی مطرح بود، امروزه وسعت یافته و پرسش‌های نوینی را به همراه آورده است.

رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی با سامان بخشی دانش و اطلاعات و ارائۀ خدمات اطلاعاتی سر و کار دارد و این کار را باید با آنچه در اختیارش قرار می‌گیرد انجام دهد. آنچه در اختیار این رشته قرار می‌گیرد خود هنوز به مرحلۀ قوام نرسیده و نباید انتظار داشت که مجموعه‌ای از قوام نیافته‌ها، کالایی به غایت مقبول (بدان گونه که توقع می‌رود) عرضه کند. رشتۀ کتابداری و اطلاع‌رسانی نیز قرار نیست کارهای ناتمام دیگر رشته‌ها را تمام کند و آنگاه وظیفه اصلی خود را بر مبنای آن پایان یافته‌ها به سرانجام برساند.

این رشته می‌کوشد به اطلاع‌جویان راه و رویه اطلاع‌یابی را بشناسد و در این راه از کلیۀ ابزارهای موجود نیز بهرمند شود و در صورت نیاز و فراهم بودن شرایط، کار اطلاع‌یابی جویندگان را نیز برای آنان انجام دهد و این همه چیزی جز خدمات مرجع نیست و بیراهه نیست که امروزه به جای عبارت خدمات مرجع استفاده از خدمات اطلاع‌رسانی را ترجیح می‌دهد. صورت‌های نوین تولید و عرضۀ اطلاعات و منابع اطلاعاتی نیز به سویی در حال حرکت است که کار مرجع به کار اطلاع‌رسانی تبدیل می‌شود. به بیان دیگر٬ آنچه کتابداران در امور حرفه‌ای خود انجام می‌دهند به معنای وسیع کلمه کار مرجع یعنی اطلاع‌رسانی است. بنابراین، نمی‌توان در آن تنها به چارچوب‌های پیشین تعریف کار مرجع٬ منبع مرجع٬ و خدمات مرجع محدود ماند.

رضایت کاربران، نیاز اطلاعاتی، راه اطلاع‌یابی، متون و منابع (سنتی یا رقمی) مباحث اخلاقی و مانند آن‌ها که در این رشته مطرح می‌گردد خواه با کلمه مرجع ترکیب شود یا به طور عام بیان گردد در همه امور رشته صادق است. کار مرجع تسهیل اطلاع‌یابی است و تسهیل اطلاع‌یابی کار اطلاع‌رسانی است که خود از وظایف رشتۀ کتابداری و اطلاع‌رسانی است.

در بخشی از کتاب خدمات مرجع و اطلاع‌رسانی می‌خوانید:

وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران با توجه به نقش مهمی که می‌توانند در اشاعۀ اطلاعات داشته باشند، بایستی به نحوی عمل کنند که توانایی پاسخگویی به نیازهای دانشجویان و اعضای هیات علمی را بدون محدودیت زمانی و مکانی داشته باشد.

یکی از حوزه‌هایی که می‌توان در این وب‌سایت‌ها به کار گرفت و نقش بسیار مهمی در ارائۀ اطلاعات به محققان دارد خدمات مرجع الکترونیکی است. این خدمات نسبت به نوع سنتی آن مزایایی چون صرفه جویی در هزینه، عدم محدودیت در دستیابی زمانی و مکانی به اطلاعات، ناشناس ماندن، و نیز امکان ایجاد رابطه‌ای تعاملی با ویژگی مشاهدۀ طرف مقابل از طریق ویدئو‌ کنفرانس را به شیوه‌ای کارآمدتر فراهم می‌کند.

با توجه به فعالیت‌های انجام شده در وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی برتر دنیا در این زمینه، به نظر می‌رسد وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران باید در حوزۀ خدمات مرجع فعالیت‌های جدی‌تری انجام دهند. این وب‌سایت‌ها می‌توانند با به کارگیری خدمات مرجع الکترونیکی، خدمات خود را ارتقا بخشیده و برای دانشجویان و اعضای هیات علمی این امکان را فراهم کنند تا با محدودیت کمتری به اطلاعات مورد نیاز خود دست یابند. بنابراین، پژوهش حاضر به ارزیابی عناصر، ویژگی‌ها، و خدمات مرجع الکترونیکی در وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی شهر تهران می‌پردازد. لازم به ذکر است که در این پژوهش منظور از کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی، دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت علوم تحقیقات و فناوری است که دارای وب‌سایت بوده‌اند.

فهرست مطالب کتاب

سخن دبیر علمی همایش
سخن دبیر همایش
اخلاق حرفه‌ای در خدمات مرجع
اخلاق حرفه‌ای کتابدار مرجع
مصاحبه مرجع در محیط دیجیتال: چرایی و چگونگی
فعالیت‌های روزآمدسازی
کاربرد فناوری گپ در بخش مرجع
پادکست: مرجع الکترونیکی نوین در خدمت کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی
نقش فناوری‌های نوین درخدمات مرجع
نیاز اطلاعاتی و اطلاع جویی در کودکان و نوجوانان
خدمات اطلاع‌رسانی پزشکی بر بالین بیمار
خدمات مرجع و فناوری‌های کمکی در خدمت معلولان
ارزیابی خدمات ‌مرجع ‌الکترونیکی در وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی دولتی شهر تهران
بررسی رضایت‌مندی مراجعان کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس از خدمات مرجع
خبرگزاری کتابداری و اطلاع رسانی ایران: محمل اطلاع رسانی به کاربران
بررسی زمینه‌های ایجاد نمایشگاه‌های علمی پژوهشی مجازی
خدمات مرجع، نابینایان و کم‌بینایان