معرفی و دانلود کتاب ابزارها و روش‌های برنامه ریزی علم و فناوری (آینده ‌پژوهی، آینده نگاری، علم سنجی و نگاشت‌ها)

معرفی کتاب ابزارها و روش‌های برنامه ریزی علم و فناوری (آینده ‌پژوهی، آینده نگاری، علم سنجی و نگاشت‌ها)

کتاب ابزارها و روش‌های برنامه ریزی علم و فناوری (آینده ‌پژوهی، آینده نگاری، علم سنجی و نگاشت‌ها) نوشته‌ی مازیار کرمعلی و بهرام اکبری، با ارائه راهکارهایی برای شناخت علم آینده، آینده نگاری و روش‌های آن و همچنین فرآیندهای برنامه‌ریزی در حوزه علم و فناوری و ... شما را راهنمایی می‌کند.

مطالعه آینده، آینده‌شناسی، آینده‌نگری، آینده‌گرایی، پژوهش‌های آینده و واژه‌های مشابه، اشاره به ابزارها و فنونی دارند که سعی می‌کنند به سؤالات برنامه‌ریزان پاسخ دهند. عدم شناخت هوشمندانه آینده در زمان‌های گذشته، متأثر از ابزارهای برنامه‌ریزی و نحوه به‌کارگیری آن‌ها در فرایند برنامه‌ریزی است.

در واقع این ابزارها و فنون، پوشش اجرایی فرایند برنامه‌ریزی است که بعضاً عدم انتخاب صحیح رویکرد و ابزارها و روش‌های مناسب فرایند برنامه‌ریزی در عمل باعث بروز مشکلات عدیده‌ای در جامعه مورد برنامه‌ریزی می‌شوند، در صورتی که بار اصلی مسئولیت موفقیت یا عدم موفقیت برنامه‌ها به طراحان به‌خصوص آینده‌اندیشان برنامه‌ها برمی‌گردد.

بر همین اساس با چنین وضعیتی امروزه با مهندسی مجدد فرایند برنامه‌ریزی و تغییر نگرش اساسی در خصوص مراحل انجام کار برنامه‌ریزی، در نظر گرفتن شرایط کنونی جامعه جهانی و تأثیر تغییر و تحولات علمی و فناوری بر بروز مسائل جدید، پرداختن به ابزارها و روش‌های نوین برنامه‌ریزی و تغییر چهارچوب‌های برنامه‌ریزی با رویکرد بلندمدت را اجتناب‌ناپذیر ساخته است.

در بخشی از کتاب ابزارها و روش‌های برنامه ریزی علم و فناوری می‌خوانیم:

در جامعه آینده ریشه‌های توسعه واقعی در مسائلی همچون رقابت‌های حضور در فضا، هوش مصنوعی، مهندسی ژنتیک، دنیای شگفت‌انگیز مجازی و سایر مسائل مشابه نهفته است و براساس نظر اکثر آینده‌پژوهان این دنیای شگفت‌انگیز در کمتر از چهار دهه آینده اتفاق خواهد افتاد.

امروزه مأموریت و تلاش عمده برنامه‌ریزی در کشورهای توسعه‌یافته علاوه بر توجه جدی به چالش‌های کنونی و ارائه رهیافت‌های مقطعی، تفکر در خصوص چالش‌های آینده و نحوه مواجهه و قدرت‌یابی در آن عرصه‌هاست. برنامه‌ریزی هم‌اکنون با ارتقاء نقش خود به دنبال تسخیر آینده با اندیشه ایفای نقش جدی و سهم‌خواهی از آن است.

واقعیت امر این است که برنامه‌ریزی برای آینده براساس نیازهای فعلی و یا کمبودهای خدماتی فعلی، سرمایه ملی مناسبی جهت حضور موفق در جهان آینده نیست و برای ایفای نقش در آینده ضرورت دارد با اتکا به رویکردهای جدید برنامه‌ریزی، به‌طور جدی پیشران‌های توسعه و تحولات آینده براساس ابرروندها و روندهای ناپیوسته، سناریوسازی شده و متناسب با قابلیت‌ها و توانمندی‌های جامعه به واکاوی مسائل چالش‌برانگیز کنونی و آینده و برنامه‌ریزی برای حضور موفق در آینده اقدام شود.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
فصل اول: رویکردهای برنامه‌ریزی آینده 
چرا باید برنامه‌ریزی کرد؟
مفاهیم برنامه‌ریزی 
رویکردهای کلان در برنامه‌ریزی
برنامه‌ریزی با رویکرد سنتی 
برنامه‌ریزی و آینده‌پژوهی
برنامه‌ریزی راهبردی و آینده‌پژوهی
آیا آینده‌پژوهی با برنامه‌ریزی راهبردی سنتی در تقابل است؟
برنامه‌ریزی راهبردی نوین
فهرست منابع
فصل دوم: مبانی علمی شناخت آینده
مقدمه
تعاریف و مفاهیم
اهمیت و ضرورت آینده‌پژوهی 
پیشینه علم شناخت آینده
پیدایش آینده‌پژوهی 
مزایا و توانمندی‌های حاصل از آینده‌پژوهی
اهداف آینده‌پژوهی و انواع آینده 
پایه‌ها و پیش‌فرض‌های آینده‌پژوهی
ستون‌های آینده‌پژوهی
گونه‌ها (رویکردها)ی آینده‌پژوهی و کاربرد 
مفهوم کلیدی مثلث آینده 
آثار و پیامدهای آینده‌پژوهی 
فهرست منابع 
فصل سوم: آینده‌نگاری و برنامه‌ریزی
مقدمه و پیشینه
مفاهیم اساسی در آینده‌نگاری 
جایگاه آینده‌نگاری در برنامه‌ریزی
آینده‌نگاری راهبردی
سیاست‌گذاری و آینده‌نگاری 
آینده‌نگری و آینده‌نگاری 
سیر تاریخی آینده‌نگاری در برنامه‌ریزی علم و فناوری
اهداف و دستاوردهای آینده‌نگاری در حوزه علم و فناوری 
گونه‌های آینده‌نگاری در حوزه علم و فناوری
سیاست‌گذاری برای علم و فناوری و آینده‌نگاری
تحلیل سیاست، برنامه‌ریزی و آینده‌پژوهی 
فهرست منابع
فصل چهارم: روش‌ها و فنون آینده‌پژوهی در برنامه‌ریزی علم و فناوری
مقدمه
دو انگاره درباره آینده 
تاریخچه روش‌های آینده‌پژوهی 
دسته‌بندی روش‌ها و فنون آینده‌پژوهی
ابزارها و روش‌های تحقیق آینده‌پژوهی 
انتخاب رویکرد و روش آینده‌پژوهی 
ابزارهای آینده‌پژوهی در برنامه‌ریزی بلندمدت علم و فناوری
پویش محیطی 
تجزیه‌وتحلیل روند
برنامه‌ریزی بر پایه سناریو
برنامه‌ریزی بر پایه فرض
تصمیم‌گیری پابرجا 
نقشه‎راه فناوری 
برنامه‌ریزی حساس به عدم قطعیت
پس‌نگری
تحلیل لایه‌لایه‌ای علت‌ها
پویش افقی (دیده‌بانی آینده)
چشم‌اندازسازی
الگوهای شبیه‌سازی آینده (مدل‌سازی)
فهرست منابع 
فصل پنجم: آینده‌نگاری و روش‌های آن
مقدمه
تفاوت آینده‌نگری و آینده‌نگاری
روش‌شناسی آینده‌نگاری 
فنون مهم آینده‌نگاری
روش دلفی 
روش پانل
فناوری‌های کلیدی
روش ذهن‌انگیزی یا بارش افکار (طوفان مغزی) 
ترازیابی (مطالعات تطبیقی) 
روش پرسش‌نامه 
روش تحلیل ثبت اختراع
درخت وابستگی 
تحلیل تأثیر متقابل
گروه‌های کارشناسی
پس‌نگری از آینده به امروز 
معیارهای انتخاب روش‌های آینده‌نگاری
مراحل اجرای یک برنامه آینده‌نگاری
تجارب آینده‌نگاری چین در حوزه علم و فناوری
آینده‌نگاری اول
آینده‌نگاری دوم
آینده‌نگاری سوم
آینده‌نگاری سوم 
معیارهای انتخاب کارشناسان 
معیارهای انتخاب فناوری
سازمان کاری
یافته‌های پروژه آینده‌نگاری علم و فناوری در چین
فهرست منابع 
فصل ششم: فرایندهای برنامه‌ریزی در حوزه علم و فناوری
مقدمه
از سیاست علمی به‌سوی سیاست علم و فناوری 
مهندسی مجدد فرایند برنامه‌ریزی
فرایند نوین برنامه‌ریزی 
برنامه‌ریزی نوین و فنون آینده‌پژوهی و آینده‌نگاری 
الگوها و روش‌های گردآوری داده‌ها و اطلاعات در آینده‌پژوهی/ آینده‌نگاری 
روش‌های آینده‌پژوهی در برنامه‌ریزی علم و فناوری
دسته‌ اول: پایش الگوهای نوظهور 
دسته‌ دوم: برون‌یابی 
دسته‌ سوم: تحلیل‌های چرخه‌ای
دسته‌ چهارم: تحلیل هدف 
دسته‌ پنجم: هم‎گرایی شهودی
برنامه‌ریزی فناوری
پیش‌بینی فناوری
نگاشت علم و فناوری و انواع آن
ضرورت پرداختن به نگاشت‌ها 
فواید استفاده از نگاشت علم فناوری 
تعریف نگاشت و انواع نگاشت علم و فناوری
اجزای نگاشت علم و فناوری
رابطه نگاشت‌ها با آینده‌پژوهی
فهرست منابع 
فصل هفتم: نگاشت داده‌کاوی و نقشه‌های علمی
مقدمه
ساختار درونی علم و فرایند کشف دانش
نگاشت‌های حاصل از داده‌کاوی و انواع آن 
کاربردهای نگاشت داده‌کاوی در آینده‌پژوهی
کتاب‌سنجی
گونه‎شناسی کتاب‌سنجی
شاخص‌ها در کتاب‌سنجی 
کارکردهای کتاب‌سنجی
کتاب‌سنجی و آینده‌پژوهی /آینده‌نگاری
علم‌سنجی
شاخص‌های علم‌سنجی
محدودیت‌ها و کاستی‌های شاخص h
کاربرد مصورسازی علم در آینده‌پژوهی علم و فناوری
نقشه‌های علم 
پیشینه نقشه علم 
فرآیند مفهومی ترسیم نقشه علم 
نرم‌افزارهای مهم حوزه علم‌سنجی 
نرم‌افزار هیست سایت
نرم‌افزار بنویس یا بمیر 
نرم‌افزار پاژک
نرم‌افزار ویزن
نرم‌افزار VosViewer
فهرست منابع
فصل هشتم: نگاشت دانش و نقشه‌های دانش
مقدمه
آشنایی با مفاهیم
دانش 
مدیریت دانش
نقشه دانش 
انواع دانش 
نقش نگاشت دانش در مدیریت دانش
کاربردهای نگاشت دانش در آینده‌پژوهی
انواع نگاشت دانش
مفاهیم پایه نقشه دانش
اهداف نقشه‌های دانش
اجزاء و لایه‌های نقشه دانش
فنون ساخت نقشه دانش
اشکال نقشه دانش 
نقشه‌های سلسله‌مراتبی یا ساختاری
نقشه‌های مفهومی
نقشه‌های ذهنی (تشعشعی) 
نقشه‌های علی 
نقشه یادگیری
نقشه‌های منابع دانش 
نقشه‌های ارزیابی و ممیزی دانش
نقشه‌های ساختار دانش 
نقشه‌های شناسایی دانش
نقشه‌های جریان دانش (کاربرد دانش) 
نقشه توسعه دانش 
نرم‌افزارهای ساخت نقشه دانش
فهرست منابع
فصل نهم: ره‎نگاشت و نگاشت نهادی علم و فناوری
مقدمه
کارکرد ره‎نگاشت در برنامه‌ریزی علم و فناوری
پیشینه ره‏نگاشت
تعاریف ره‎نگاشت (نقشه‎راه) 
اهداف ره‏نگاشت
کاربردها و مزایای ره‏نگاشت
ساختار ره‎نگاشت (نقشه‌راه)
گونه‎شناسی ره‏نگاشت‌‌ها
رویکردهای ره‏نگاشت
انواع ره‎نگاشت برای برنامه‌ریزی علم و فناور
انواع ره‎نگاشت برای برنامه‌ریزی علم و فناوری براساس هدف
انواع ره‎نگاشت برای برنامه‌ریزی علم و فناوری براساس قالب (فرمت)
فرایندهای تدوین ره‎نگاشت علم و فناوری
روش آزمایشگاه سندیا
مرحله اول: فعالیت‌های پیشینی
مرحله‌ دوم: توسعه ره‎نگاشت فناوری
مرحله سوم: فعالیت‌های پسینی 
فرایندهای استاندارد تی پلن برنامه‌ریزی فناوری)
فرایند استاندارد (برنامه‌ریزی جامع محصول-فناوری)
فرایند سفارشی تی پلن
مطالعه موردی: ترسیم نقشه‏راه علمی یک مرکز تحقیقاتی در حوزه سلامت
نگاشت نهادی علم و فناوری
مفاهیم و کاربردها
مراحل ترسیم نگاشت نهادی
ماتریس‌های نگاشت نهادی 
فهرست منابع